तराई–मधेसको ठूलो चाडको रूपमा मानिने छठपर्वको लागि वीरगंज कारागारमा रहेका ३५ जना बर्तालु महिला कैदीबन्दीहरू व्रतको तयारीमा जुटेका छन् ।
विभिन्न मुद्दामा सजाय भोगिरहेका बर्तालु कैदी महिलाहरू अहिले छठको तयारीमा निकै नै व्यस्त भएका छन् । परिवारबाट कोही भेट्न नआए पनि पति, सन्तानलगायत घरपरिवारको सुखशान्तिको कामना गर्दै उनीहरू छठ परमेश्वरीको आराधना गर्दैछन् । यता बर्तालु कैदीबन्दीहरूको धार्मिक आस्थालाई ध्यानमा राख्दै वीरगंज कारागारले पनि उनीहरूको पूजा व्यवस्थापनमा सहयोग पु¥याएको छ ।
विभिन्न अपराधमा सजाय भोगिरहेका महिला कैदीहरूको मनमा छठी माताको प्रकोपको अलग डर समाएको छ । पूजाको विधिमा कुनै गल्ती गरे छठीमाईले तुरुन्तै दण्ड दिने जनविश्वासको कारण कैदीजीवन भोगिरहेका बर्तालु महिलाहरू ससाना गल्तीहरूबाट पनि जोगिन खोज्दैछन् । अरू समय बर्तालु कैदी महिलाहरू जुनसुकै अवस्थामा बसे पनि अहिले भने आआप्mनो शारीरिक सफाइदेखि लिएर कारागारको सरसफाइमा विशेष ध्यान पु¥याइरहेका छन् ।
शुद्धता र पवित्रताको प्रतीकको रूपमा मनाइने छठ व्रतको मुख्य प्रसाद ठेकुवा, खीर र पुडी हो, जसलाई तयार गर्नका लागि महिला कैदीबन्दी बस्ने कारागारभित्रको आँगनमा लस्करै माटाका चुलाहरू सुकाइएका छन् । एकरूपले बनाइएका माटाका चुल्हो हेर्दा आकर्षक देखिन्छन् र चुलोमार्पmत् छठीमाईप्रति उनीहरूको आस्था, भाव र श्रद्धा झल्किन्छ । छठ व्रत एक पूजाको रूपमा नभई कठिन तपस्याको रूपमा मनाइन्छ । जस कारण फरकफरक समुदायबाट आएका ती महिला कैदीबन्दीहरूले आआप्mनो लागि छुट्टाछुट्टै चुलो बनाएका छन् । चुलोको लागि चाहिने पहेंलो माटो भने कारागार प्रशासनले नै उपलब्ध गराइदिएको छ ।
कैदीजीवन बिताइरहेकी पर्सा नितनपुरकी ४५ वर्षीया प्रभावती देवी विगत २० वर्षदेखि छठको व्रत बस्छिन् । लागूऔषधको मुद्दामा पक्राउ परेकी उनी विगत १४ वर्षदेखि वीरगंज कारागारभित्रै छठको व्रत गर्दै आएकी छन् । दुई सन्तानकी आमा प्रभावती भन्छिन्–“जीवनमा आपूmले जुनसुकै परिस्थितिमा गल्ती गरे पनि आप्mनो सन्तान सही काम गरोस् भनेर छठीमाईसँग बिन्ती गर्छु । आपूmलाई व्रतको खर्च र लत्ताकपडा दिन घरपरिवारबाट कोही नआए पनि उनीहरूको सुखशान्तिको लागि व्रत गरिरहन्छु ।”
घरपरिवारकै सुखशान्तिको लागि व्रत गरेपनि परिवारजन भेटघाट तथा खर्च दिन नआउँदा आपूmहरू सीपमूलक तालीमबाट आएको रुपैयाँलाई व्रतको समयमा खर्च गर्ने बताउँछिन् कैदी गीता कुशवाहा । कैदी कुशवाहाका अनुसार कारागारले पनि चाहेको सामानको व्यवस्था मिलाइदिंदा आपूmहरूलाई सहज भएको हो । यता विगत दुई वर्षदेखि कैदी जीवन बिताइरहेको बाराकी निजगढ निवासी गौरी थापा कारागारमा आएर छठ व्रतको सुरुआत गरेको बताउँछिन् । छठ व्रतको बारेमा खासै जानकारी नभए पनि अन्य बर्तालुहरूको आस्था देखेर आपूmले पनि सुरुआत गरेको उनले बताइन् । थापा भन्छिन्– “म निर्दाेष छु र अब आपूm कारागारभित्र रहेकोले सही न्याय पाउनको लागि यस व्रतको सुरुआत गरेकी हुँ ।” पतिले पठाइदिएको रुपैयाँले कारागारका चौकीदारमार्पmत् उनले पूजाका सामग्री मगाउने गर्छिन् । अन्य सामग्री खरीदमा पनि चौकीदारले सहयोग गरिदिने गरेको बर्तालु महिलाहरूको भनाइ छ ।
कारागारभन्दा बाहिर विभिन्न आपराधिक गतिविधि गरेर कैदीजीवन बिताइरहेका अपराधीहरू छठ पर्वको अवसरमा एकापसमा मिलेर सहयोग गर्छन् ।
पुरुष कारागार परिसरभित्र नै सानो पोखरी भएकोले भगवान् सूर्यलाई अघ्र्य दिनका लागि छठको अवसरमा महिला कैदीहरूलाई सो क्षेत्रभित्र पूजा अवधिभरि जाने व्यवस्था मिलाइन्छ ।
पोखरीको सफाइ तथा सजावटमा प्रत्येक वर्षभैंm यस वर्ष पनि आन्तरिक प्रशासन अन्तर्गत रहेका चौकीदार, नाइके तथा पुरुष कैदीबन्दीहरूले सहयोग गरिदिएका छन् ।
निकै नै खर्चिलो मानिने छठ व्रतको तयारीका लागि कारागारको पहलमा वीरगंजका विभिन्न दातृ निकाय तथा सङ्घसंस्थाहरूले सहयोग गर्ने गरेको कारागार प्रमुख श्रवणकुमार पोखरेलले बताए । चाडपर्व मनाउनका लागि नेपाल सरकारबाट आएको ३ सय रुपैयाँ प्रत्येक कैदीबन्दीहरूले पाएको उनले बताए । सङ्घसंस्थाहरूले पनि नयाँ कपडा, गहुँ, बाँसको डाला, नाङ्गलो, सुपलीलगायत अन्य सामग्री सहयोगबापत प्रत्येक वर्ष ल्याइदिने गरेको कारागार प्रमुख पोखरेलको भनाइ छ । यस वर्ष कपडाको व्यवस्था ग्रीन सिटी सामुदायिक प्रहरी सेवा केन्द्र वीरगंजले गरेको छ भने अन्य सामग्री सहयोगबापत पाउने आशमा कारागारभित्रका बर्तालुहरू पर्खाइमा छन् ।
