धान दिवस ः दही चिउरा र दहीचिउरे

सञ्जय साह मित्र
    नेपाल कृषि प्रधान देश हो । यहाँ कृषि विकास मन्त्रालय पनि रहेको छ । यहाँका अझै पनि अधिकांश नागरिक कृषिमा आश्रित छन् । धेरै उद्योग र व्यवसाय पनि कृषिमैं आधारित छ । कृषि र यससँग सम्बन्धित उद्योग र व्यवसायको देशको अर्थतन्त्रमा निकै ठूलो योगदान रहेको छ । अहिले पनि नेपाली समुदायमा कृषि व्यवसायलाई सर्वोत्तम व्यवसायको रूपमा मानिन्छ । तर कृषि व्यवसायले भने अझै सन्तुष्टि दिन सकेको छैन । कृषिमा तिनीहरू लाग्दछन् जो अन्यत्र कुनै काममा सफलता प्राप्त गर्दैनन् भन्ने विश्वास छ । ग्रामीण समुदायमा पनि कृषिप्रतिको यो उपेक्षाभाव पाइन्छ । कुनै न कुनै रूपमा यस प्रकारको अप्रत्यक्ष उपेक्षाले माथि–माथिसम्म स्थान प्राप्त गरेको देखिन्छ । यसै कारणले कृषि क्षेत्र आकर्षक हुन सकेको छैन । कृषिलाई अझ आकर्षित कृषि क्षेत्रसँग सम्बन्धित दिवसहरू मनाउन जरुरी छ ।
    आज धान दिवस हो । राष्ट्रिय धान दिवसको रूपमा असार १५ लाई मानिन्छ । नेपालमा सबैभन्दा बढी भात मन पराइन्छ । करिब सबै नेपाली भात मन पराउँछन् । कृषिमा पनि सबैभन्दा बढी खेती धानकै गरिन्छ । धानको खेती सबैभन्दा बढी हुने र नेपालीहरूले मन पराउने भात हुनाले नेपालले धान दिवस मनाउनु साँच्चीकै उपयुक्त र सान्दर्भिक छ । पहाड र तराईमा धान उब्जनीको क्षेत्र निकै ठूलो छ तर अपेक्षित उत्पादन हुन सकेको छैन । अपेक्षित उत्पादन नहुनुमा राज्यको दहीचिउरे नीति जिम्मेवार रहेको आरोप लाग्ने गरेको छ । नेपाली वैज्ञानिकहरूले धानको अनेक जातको विकास गरेका छन् । कम पानीमा हुने जातदेखि धेरै पानीमा हुने जातसम्मको धानको विकास गरेका नेपाली वैज्ञानिकहरूको काम साँच्चै प्रशंसनीय र उदाहरणीय छ तर धानको बीउ वितरणदेखि नै दहीचिउरे राजनीति शुरु हुन्छ । अधिकांश मानिस कुनै न कुनै रूपमा कृषिमा आधारित रहेको देशमा यथार्थमा कृषि सामग्री उत्पादनको लागि व्यवस्थित उद्योग छैन । रासायनिक मनको त झन् उद्योग नै छैन । कृषि सामग्रीदेखि मलसम्म अन्य देशबाट आयात गर्नुपर्छ । समयमा नेपाली किसानको खेतमा पुग्न पाउँदैन । मल र कृषिको मिलन हुन धेरै समय खेर गएको देखिन्छ । धानमा रोग लागेर किसानलाई सताउने गरेको छ । विदेशबाट ल्याइएका विभिन्न प्रकारका रासायनिक मल र औषधिहरूले एकातिर खेत बिगारिरहेको गुनासो निरन्तर सुनिन्छ । यस प्रकारका समस्याहरूबाट नेपाली किसानले तत्काल पार पाउने उपाय देखिन्न तर पनि धान दिवसको निकै महŒव रहेको छ ।
    धान दिवसले नेपाली किसानको उत्साह बढाएको छ । नेपाली किसानको उत्साह बढाउने कुरा निकै सकारात्मक छ । यो अझै देखावटी हुन पुगेको छ । सर्वसाधारण नेपाली किसानसम्म धान दिवस पुग्न अझै बाँकी छ । जुन रूपमा नेपाली किसानको लागि धान दिवस मनाउन थालिएको हो, यसको उद्देश्यमा पुग्न अझै केही वर्ष लाग्ने देखिन्छ । केही वर्षमा यसको उद्देश्यमा पनि परिवर्तन हुनु आवश्यक छ । अथवा धान दिवसले सार्थकता प्राप्त गर्दै गएपछि नेपालका अन्य उत्पादनहरूको दिवस पनि मनाउनु पर्ने हुन्छ । अहिले धान दिवसको सार्थकता नेपाल धान उत्पादनमा आत्मनिर्भर बन्नु हो । नेपाल धान उत्पादनमा आत्मनिर्भर बन्न नसक्दा विदेशबाट आयात भइरहेको छ । धान र चामल दुवै विदेशबाट आउँदा धान दिवसले हामीलाई आत्मनिर्भर बन्ने प्रेरणा दिइरहेको छ । धान दिवस दहीचिउरे बन्न नपाओस् । यो हाम्रो संस्कृति बनोस् । केही हदसम्म बन्दै गएको पनि छ । यस दिनलाई केही शिक्षित किसानहरूले सार्थक बनाउने कार्य गरिरहेका पनि छन् । यस अर्थमा पनि कृषि क्षेत्रमा शिक्षित र सचेत मानिसहरूको प्रवेश आवश्यक छ । आप्mनो माटोमा सुहाउँदो खेती गर्न र खेतीलाई निर्वाहमुखी बनाउनेभन्दा व्यावसायिक बनाउन कृषिमा अत्याधुनिक उपकरणको प्रयोग र उत्पादनलाई हानिरहित बनाउनु आवश्यक छ । अहिलेको बजारमा पाइने धेरै उत्पादनमा आवश्यकताभन्दा बढी रासायनिक मल र रासायनिक औषधिको प्रयोग गरिएको सुनिन्छ । यसको वैज्ञानिक परीक्षण हुनु आवश्यक छ । हामीले उत्पादन गर्ने वा अरूको उत्पादन किन्ने गर्छौं तर त्यसको शुद्धतामा ध्यान दिन सकेका छैनौं । शुद्धता त हाम्रो आप्mनो उत्पादनमा हुनु आवश्यक छ । नेपाली नागरिकले खाने अन्नको शुद्धता पनि नेपाली अन्नको शुद्ध उत्पादनबाट मात्र सम्भव छ । यतातिर पनि नेपाल र नेपालीको ध्यान जान आवश्यक छ । यसमा जति ढिलो गर्छौं उति धेरै हाम्रो औसत आयु र रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता प्रभावित भइरहन्छ । हाम्रो समृद्धिलाई समेत प्रभावित बनाइरहन्छ । स्वस्थ उत्पादन र उत्पादनमा आत्मनिर्भर नेपालीको पहिचान बन्ने दिशामा धान दिवसले सम्बन्धित निकायको ध्यानाकर्षण गराउन सकोस् ।
    असार पन्ध्र नेपाली जनजीवनमा दही चिउरा खाने दिनको रूपमा पनि विस्तार पाइरहेको छ । यो पनि निकै सकारात्मक कुरो हो । धानको उत्पादन चिउरा र दूधबाट बनेको दही गरी दुवै नेपालकै उत्पादन हुन् । दुवैको उत्पादन अहिले पनि गाउँघरमा हुन्छ । यसले एकातिर धानबाट बन्ने चिउरालाई प्राथमिकता दिएको छ भने अर्कोतिर गाउँघरमा पशुपालन गर्ने कृषकलाई उत्पादनसित जोडेको छ । चिउराले कृषिबाट उत्पादित उद्योग र दहीले कृषिकै अर्को पाटो पशुपालनलाई आधार मानेकोले दही चिउरा खाने दिवसको महŒव रहेको छ । धान दिवस, दही चिउरा दिवस भन्नु एक अर्कामा आश्रितभन्दा पनि खासमा धेरै भिन्न छैन । दुवै कृषिसित सम्बन्धित छन् । दुवै आप्mनो ठाउँमा निकै महŒवपूर्ण छन् । दुवैले कृषक र कृषिको सम्मान बढाएका छन् । दुवै सम्मानित भएका छन् । कृषि प्रधान देशमा यस प्रकारका दिवसहरू जनस्तरमा पनि हुनु जरुरी छ । दहीचिउरा खाने दिनले एक अर्थमा संस्कृतिको रूप ग्रहण गर्न लागिरहेको छ । पहाडमा काम गरेर फर्केका वा सामाजिक सञ्जालमा पकड राखेका शिक्षित समुदायमा दही–चिउरा दिवस संस्कृतिको रूपमा स्थापित हुन थालेको छ । यसमा उति सारो देखावटीपन नभएको, तडकभडक नहुने र शरीर–स्वास्थ्यलाई फाइदा गर्ने हुनाले पनि यस संस्कृतिको विस्तार जनस्तरसम्म हुन थालेको हो ।
    दही चिउरा दिवस मनाइरहेको बेला देशमा दही–चिउरेहरूको कमी छैन । दही चिउरेहरू सर्वत्र छन् । दहीचिउरे प्रवृत्तिले समाज विषाक्त बन्दै गएको छ । दहीचिउरेहरूलाई चिन्नै नसकिने होइन तर माथिदेखि तलसम्म दहीचिउरेहरूको बिगबिगी भएकोले समाजलाई बेफाइदा पुगेको छ । दहीचिउरेहरूले समाजलाई बिगारिरहेका छन् । दहीचिउरे राजनीतिकर्मी, दहीचिउरे बुद्धिजीवी र दहीचिउरे कार्यकर्ताहरूले गर्दा सबै क्षेत्र अस्तव्यस्त बनेको छ । दही चिउरा दिवसको सकारात्मक विस्तार भएजस्तै दहीचिउरेहरूको साम्राज्यको पनि विस्तार भइरहेको छ । दहीचिउरेहरूको मनोबल बढिरहेको छ । दहीचिउरेबिना कुनै पनि काम सम्पन्न गर्न निकै कठिन हुँदै गएको छ । यस प्रकृति र प्रवृत्तिको विकास र विस्तार भइरहेको सर्वसाधारणलाई अनुभूत भइरहेको भए पनि केही गर्न सकिने अवस्था छैन । देशमा दहीचिउरे प्रवृत्ति दिनानुदिन बलियो हुँदै गएको छ । अबको समयमा स्वतन्त्र बुद्धिजीवीहरूले यस प्रकारको दहीचिउरे प्रवृत्तिलाई कम गराउनेतर्फ भूमिका खेल्नु आवश्यक छ । यदि दहीचिउरेहरूको उत्साहलाई कम गर्ने प्रकृतिका कार्यहरू व्यावहारिकरूपमैं थालिएन भने बुद्धिजीवीहरूले समाजमाथि अन्याय गरेको ठहरिन्छ । वास्तवमा दही चिउरा खानु जति आवश्यक छ त्यत्तिकै महŒवपूर्ण दहीचिउरेहरूको चरित्रको पर्दाफास गर्नु पनि छ ।