राष्ट्रिय विपत्तितर्फ उन्मुख नेपाल

विश्वराज अधिकारी
   धेरै मानिसलाई यस तथ्यमा विश्वास नहुन सक्छ । धैरे व्यक्तिलाई उठाउन थालिएको यो विषय हल्ला वा सतही लाग्न सक्छ । तर जसले जुनसुकै तरिकाले लिए पनि नेपाल अहिले राष्ट्रिय विपत्तितर्फ उन्मुख छ । नेपालले राष्ट्रिय विपत्तिको सामना गर्नुपर्ने देखिएको छ ।
    नेपालमा अहिले ठूलो राष्ट्रिय–निराशा व्याप्त रहेको कारण यो दोस्रो राष्ट्रिय विपत्ति आउन थालेको हो । अहिले मुलुक राष्ट्रिय–निराशाको स्थितिमा रहेको छ । यो तथ्यलाई स्विकार्नुको विकल्प छैन । यसलाई नस्विकार्नु सत्यको सामना गर्नबाट पन्छिनु हो । बरु यो राष्ट्रिय विपत्तिको असर कसरी कम गर्न सकिन्छ, समयमा नै सोच्न आवश्यक छ ।
    २००७ सालपछिको स्थितिमा नेपालले पहिलो राष्ट्रिय विपत्ति भने माओवादी(सशस्त्र सङ्घर्ष कालमा देखेको थियो ।
माओवादी–सङ्घर्ष कालमा नेपालीहरू यति भयभीत भएका थिए कि घरभित्र हुँदा वा बाहिर रहेको अवस्थामा, राति जीवित घर फर्किन सकिन्छ वा सकिंदैन भनी हर क्षण त्रसित रहन्थे । त्यो कालमा नेपालीहरू यतिसम्म हृदयहीन भएका थिए कि आप्mनै दाजुभाइ दिदीबहिनीको हत्या गरेकोमा रमाएर उत्सवसमेत पनि मनाउँथे । बीभत्स हत्या गर्थे । प्रत्येक पल सामान्य नागरिकले माओवादी वा सैनिक, कोद्वारा मारिनुपर्ने हो भन्ने भय बोकेर हिंड्नुपर्ने स्थिति थियो । यो कालमा, अर्थात् २००७ सालपछिको स्थितिमा, राजनैतिक कलह वा केही व्यक्तिको (पुष्पकमल, बाबुराम, मोहन वैद्य आदिको) महŒवाकाङ्क्षा पूर्तिका लागि १७ हजारभन्दा बढी व्यक्तिले ज्यान दिनुप¥यो । आधुनिक नेपालको यो कालो इतिहासलाई नेपालीहरूले बिर्सन वर्षौ लाग्नेछ । कतिसँग त अहिले पनि मनमा ताजा घाउ छ, त्यो कालले दिएको । त्यस कारण माओवादी–सङ्घर्ष काल
(२०५२–२०६२ साल) नेपालको लागि पहिलो राष्ट्रिय विपत्ति काल थियो ।
    यो दोस्रो राष्ट्रिय विपत्ति जसलाई राष्ट्रिय–निराशा भन्न सकिन्छ, पनि कम डरलाग्दो छैन । माओवादी रक्तरञ्जित सङ्घर्षले, आगोले झै देशलाई डढाउने काम गरेको थियो भने यो राष्ट्रिय–निराशाले मन्दविषको काम गरिरहेको छ । राष्ट्रिय–निराशाले नेपालीहरूको मनोविज्ञानमा मन्द विष छरेर देशवासीहरूलाई चरम नैराश्यको गहिरो खाडलतिर पु¥याइरहेको छ । नेपालीहरू नैराश्यताको खाडलतिर लागिरहेका छन्, मन्द गतिमा, तर निरन्तर । कस्तो स्थितिलाई राष्ट्रिय–निराशाको स्थिति भन्न सकिन्छ ? त्यसवारे अब छोटो चर्चा गरौं ।
    देशभित्र रहेर अब केही पनि गर्न सकिंदैन । ऋण वा कर्जा गरेर वा ज्यान नै पनि जोखिममा राखेर भए पनि, जसरी पनि, विदेश जानुपर्छ । नेपालमा रहेर भविष्य मात्र बर्बाद हुन्छ । यो भावनाले अहिले प्रत्येक नेपालीलाई नराम्ररी सताइरहेको छ । युवा हुन् वा उनका अभिभावक, अहिले सबै यसै भावनाको शिकार भएका छन् । केही अपवादबाहेक, अहिले सबै युवा नेपाल छाड्ने मनस्थितिमा छन् । कोही पनि नेपालमा बस्न तयार छैन । अभिभावकहरू आप्mना सन्तानलाई विदेश पठाउन आतुर छन् । तरिका जुनसुकै होस्, अध्ययनका लागि वा रोजगारका लागि, प्रत्येक नेपाली अहिले स्वदेश बस्ने मनस्तितिमा छैन । स्थायी रूपममा (डिभी, पिआर) बसाइँ सर्ने इच्छाका साथ मात्र होइन, शरणार्थीको दर्जा पाएर भए पनि मुलुक छाड्ने निर्णय बहुसङ्ख्यक नेपालीले गरेका छन् । नेपालीहरू अमेरिका, अस्ट्रेलिया, क्यानाडाजस्ता धनी मुलुक मात्र होइन, साइप्रस, ग्रीस, स्पेन, पोर्चुगलजस्ता युरोपका गरिब मुलुकहरूमा पनि पुगिरहेका छन् । खाडीका देशहरू त पहिलेदेखि नै नेपाली कामदारहरूबाट भरिभराउ छ । नेपालीहरू अहिले सिरिया, लिबिया, इराकजस्ता अति नै द्वन्द्वग्रस्त मुलुक, जहाँ कुनै पनि बेला बम पड्केर मानिसको मृत्यु हुन सक्छ, पुगिरहेका छन् । मिडिल इस्टका विभिन्न मुलुकहरूका डान्स बारमा नेपाली चेलीहरू पु¥याइएका छन् । मलेसियामा मात्र नेपाली कामदारहरू दस लाखको हाराहारीमा छन् भनी अनुमान गरिएको छ ।
    यसरी निराश भएर नेपाल छाड्ने मनस्थितिमा आम नेपाली पुग्नु सुखद स्थितिको सङ्केत कदापि होइन । यो राष्ट्रिय–निराशाको स्थिति हो । यो स्थितिले नेपालका भोलिका दिनहरू झन कष्टकर हुने सङ्केत दिरहेको छ । नेपालको जस्तै राष्ट्रिय–निराशाको स्थिति अहिले दक्षिणी सुडान, सोमालिया, नाइजेरिया, लिबियाजस्ता अफ्रिकाका अति द्वन्द्वग्रस्त मुलुकमा देखिएको छ । यी मुलुकका नागरिक पनि ज्यान जोखिममा राखेर प्रतिदिन युरोपतिर पलायन भइरहेका छन् । आप्mनो मुलुकमा बाँच्न सक्ने स्थिति नदेखेर डरलाग्दो समुद्री मार्गबाट देश छाड्ने क्रममा धेरैले ज्यान गुमाएका छन् ।
    कुनै पनि देश त्यस देशका देशवासीहरूले बनाउने हो । यसरी सबै नेपाली विदेश जाने मनस्थितिमा रहेमा नेपालको विकास कसले गर्ने ? अति निकृष्टताको बिन्दुमा पुग्न थालेको नेपालको राजनीतिलाई कसले सुधार्ने ? नेताहरूले राजनैतिक, सामाजिक र आर्थिकरूपमा कमजोर तुल्याएको मुलुकलाई कसले सबल तुल्याउने ?
    गृहयुद्धले बर्बाद हुन थालेको दक्षिण अमेरिकी देश कोलम्बियामा शान्ति ल्याउन त्यहाँका नागरिकले नै प्रयास गरे । नेपालका नेताहरूले ‘लौ न, हाम्रो देशमा शान्ति ल्याइदेऊ’ भनेर (२०६३ सालमा भएको सरकार–माओवादी सम्झौतामा) भारतलाई गुहारेझैं कोलम्बियाका नेताहरूले विदेशीहरूलाई गुहारेनन् । ५२ वर्षदेखि निरन्तर चल्दै आएको डरलाग्दो गृहयुद्ध रोक्न त्यहाँका विद्रोही (कम्युनिस्ट) सङ्गठन फार्क (Fब्च्ऋ(  Fगभचशबक ब्चmबमबक च्भखयगिअष्यलबचष्बक मभ ऋययिmदष्ब) र त्यहाँको सरकारबीच केही दिन पहिले  (क्भउतझदभच द्दठ, द्दण्ज्ञट) एउटा शान्ति सम्झौता भएको छ । शान्ति सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्दा विद्रोही नेता टिमोलेन जिम्नेजले, जसलाई टिमोचेन्को पनि भन्ने गरिन्छ आप्mनो विद्रोही सङ्गठन (फार्क) ले लाखौं निर्दोष कोलम्बियालीहरूको हत्या गरेकोमा क्षमा पनि मागेका छन् । अब भने कोलम्बियालीहरू देश बनाउनेतिर लागेका छन् ।
    अर्को एउटा स्थितिले पनि नेपाल राष्ट्रिय–निराशाको स्थितितिर घचेटिएको पुष्टि गर्दैछ । त्यो स्थिति के हो भने अहिले नेपालीहरू अनेक किसिमले विभाजित छन् । विभाजनको मनोविज्ञानले सबै नेपालीहरूको मन–मष्तिष्कमा यसरी जरो गाडेको छ कि सबैले क्षेत्र, समुदाय, जातजातिको कुरा गर्न गर्व महसुस गरिरहेका छन् । हामीहरू र तिमीहरू भनेर सीमारेखा कोरिरहेका छन् । जबकि विकसित देशहरूमा यस्तो कुरा गर्नुलाई ँरेसिस्ट कुरा गरेको भनेर सहज किसिमले लिने गरिंदैन । अहिले नेपालीहरू मधेसी र पहाडी गरी विभाजित भएका छन् । खस र गैरखस गरी विभाजित छन् । उच्च वा सुविधाभोगी जाति तथा शोषित पीडित जनजाति भनी विभाजित छन् । नेपालीहरूमा अति निराशा छाएको कारण यस्तो विभाजनको स्थिति आएको हो । एक समूहको अर्को समूह माथिको घट्दै गरेको विश्वासका कारण उत्पन्न भएको हो । निराशाको कारण उत्पन्न हुने विभाजित मनोविज्ञानले देशलाई नराम्रो असर पार्दछ । यो स्थिति (समुदाय, जातीय, क्षेत्रीय कलह) ले देश टुक्रिन पनि सक्छ जसरी सिङ्गो सुडान, सुडान र साउथ सुडान गरी टुक्रियो । देश लामो गृहयुद्धमा अल्झिन सक्छ जसरी सिरिया अल्झेको छ । देशमा विदेशी हस्तक्षेप बढ्न सक्छ जसरी यमनमा साउदी अरेबिया र इरानको हस्तक्षेप बढेको छ । नेताहरूलाई देशमा द्वन्द्व ल्याउन सजिलो छ तर त्यसको असर जनताले कसरी भोग्नुपर्छ भन्ने कुरा सिरियाको गृहयुद्ध पीडित जनतालाई सोधे हुन्छ ।
    नेपालमा आउन थालेको राष्ट्रिय विपत्तिलाई रोक्न दिन प्रतिदिन नेपालीहरूमा बढ्दै गरेको राष्ट्रिय–निराशा कम पार्न आवश्यक छ । यसका लागि नेताहरू होइन, स्वयं जनता सक्रिय हुन आवश्यक छ । जनताले नै देशभित्र रोजगारका अवसर सृजना गर्न सरकारलाई दबाब दिन र विदेश पलायन हुन थालेको जनशक्तिलाई स्वदेशमा आकर्षित गर्न आवश्यक छ । झगडिया एवं स्वार्थी होइन, मेलमिलाप गराउने इमानदार नेताहरूको चयन गर्न आवश्यक छ । यसैगरी बढ्दै गरेको जातीय एवं क्षेत्रीय विभाजन रोक्न जनता स्वयंले जातीय सद्भावमा जोड दिन आवश्यक छ । नेताहरूले कोरेका विभाजन रेखाहरूमा विश्वास नगरी जातीय र क्षेत्रीय सद्भावमा जोड दिन आवश्यक छ । मिलेर, एकले अर्कोलाई विश्वास गरेर, सद्भाव कायम गरेर मात्र राष्ट्रिय–निराशा कम पार्न सकिन्छ । देशलाई उन्नतिको पथमा डो¥र्याउन सकिन्छ ।
दचद्दण्टघ)बमजष्पबचष्२थबजयय।अयm