उद्योगपर्व–९

उमाशड्ढर द्विवेदी
    बृहस्पतिको आज्ञा पाएर अग्निदेवले तालहरूमा, पोखरीहरूमा तथा समुद्रसमेतमा इन्द्रको खोजी गरे । खोज्दाखोज्दै उनी त्यस सरोवरमा पुगे, जहा“ इन्द्रदेव लुकेर बसेका थिए । त्यहा“ उनले देवराज इन्द्र एउटा कमलनालको तन्तुमा लुकेर बसिरहेको फेला पारे । अनि उनले बृहस्पतिलाई इन्द्र कमलनालको तन्तुमा लुकेर बसिरहेको बारेमा सूचना दिए । यो सुनेर बृहस्पति देवर्षिहरू र गन्धर्वहरूसहित त्यस सरोवरको डिलमा पुगी इन्द्रको प्राचीन कर्महरूको उल्लेख गर्दै उनको स्तुति गर्न थाले । यसबाट बिस्तारै–बिस्तारै इन्द्रको तेज बढ्न थाल्यो र उनी आप्mनो पूर्वरूप धारण गरेर शक्तिसम्पन्न हुन पुगे । उनले बृहस्पतिसित भने– “भन्नुहोस्, अब तपाईंको कुन कार्य शेष रहेको छ ? महादैत्य विश्वरूप त मारियो नै र विशालकाय वृत्रासुरको पनि अन्त्य भइसक्यो ।” बृहस्पतिले भने– “देवराज, नहुष नाम गरेको एउटा मानवराजा देउता र महर्षिहरूको तेजोबलले बढेर उनीहरूको अधिपति भइसकेको छ । उसले हामीलाई धेरै दुःख दिइरहेको छ । तपाईंले उसको नाश गर्नुहोस् ।”
    बृहस्पति र इन्द्रबीच वार्तालाप भइरहेको बेला त्यहा“ कुबेर, यम, चन्द्रमा र वरुण पनि आइपुगे । जम्मै देउताहरूले इन्द्रका साथ नहुषको नाशको उपाय सोच्न थाले । यत्तिकैमा त्यहा“ परम तेजस्वी तपस्वी अगस्त्य मुनि देखा परे । उनले इन्द्रको अभिनन्दन गरेर भने– “बडो खुशीको कुरा छ कि विश्वरूप र वृत्रासुरको वध भइसकेको हुनाले तपाईंको अभ्युदय भइरहेको छ । आज नहुष पनि देवराज पदबाट भ्रष्ट भइसक्यो । यसबाट मलाई बडो प्रसन्नता भइरहेको छ ।” अनि इन्द्रले अगस्त्य मुनिको स्वागत सत्कार गरेर सोधे–“भगवन्, पापबुद्धि नहुषको पतन कसरी भयो ? यो प्रस· म सुन्न चाहन्छु ।” अगस्त्य मुनिले भने– “देवराज, महाभाग देवर्षि र महर्षिहरूले पापात्मा नहुषको पालकी बोकेर हिडिरहेको बेला ऋषिहरूसित दुष्टचित्त नहुषले विवाद गर्न थाल्यो र अमर्षले बुद्धि भ्रष्ट भएको कारणले उसले मेरो टाउकोमा लातीले हान्यो । यस कुकर्मको कारणले तत्कालै उसको तेज र कान्ति नष्ट हुन पुग्यो । अनि मैले उसलाई भने– ‘राजन्, तिमीले प्राचीन ऋषिहरूले चलाइआएको आचरण अनुसार गरेको कर्ममाथि दोषारोपण गरिरहेका छौं । तिमीले ब्रह्माको समान तेजस्वी ऋषिहरूलाई आप्mनो पालकी बोकाएका छौं र मेरो टाउकोमाथि लात्ती हानेका छौं । त्यसैले तिमी पुण्यहीन भएर पृथ्वीमाथि खस । अब तिमी अजि·रको रूप धारण गरेर यताउति भौतारिइरहनेछौं तथा त्यस अवधिको समाप्तिपछि भने मात्र फेरि स्वर्गलोकमा जानेछौं ।’ यस प्रकारको मेरो शापको कारणले त्यो दुष्ट च्युत भइसक्यो । अब तपाईं स्वर्गलोकमा गएर जम्मै लोकहरूको पालन गर्नुहोस् ।”
    अनि देवराज ऐरावत हात्तीमाथि सवार भएर अग्निदेव, बृहस्पति, वरुण, कुबेर, समस्त देवगण तथा गन्धर्व र अप्सराहरूका साथ देवलोक गए । त्यहा“ इन्द्राणीलाई पाएर अत्यन्त आनन्दपूर्वक समस्त लोकहरूको पालन गर्न थाले । त्यसै बेला त्यहा“ भगवान् अ·िरा आइपुगे । उनले अथर्व वेदका मन्त्रहरूले इन्द्रको पूजन गरे । यसबाट इन्द्र अत्यन्त प्रसन्न भएर उनलाई वर दिए– “तपाईंले अथर्व वेदको गान गर्नुभएको हुनाले अब उप्रान्त अथर्वा·िरा नामले विख्यात हुनुहुनेछ तथा यज्ञको भाग पनि प्राप्त गर्नुहुनेछ ।” यस प्रकार अथर्वा·िरा ऋषिको सत्कार गरेर देवराज इन्द्रले उनलाई बिदा गरे । अनि उनी समस्त देउता तथा तपोबली ऋषिहरूको सत्कार गरेर धर्मपूर्वक प्रजाहरूको पालन गर्न थाले ।
    महाराज शल्यले भने– “युधिष्ठिर, यस प्रकार देवराज इन्द्रले पनि आप्mनी भार्याको साथमा ठूलो कष्ट भोग्नुपरेको थियो तथा आप्mना शत्रुहरूको नाश गर्ने इच्छाले अज्ञातवास पनि गर्नुपरेको थियो । अतः यदि तिमीले द्रौपदी र आप्mना भाइहरूसहित वनमा रहेर अपार कष्ट भोग्नुपरेको भएपनि त्यसको लागि रोष नगर । जसरी इन्द्रले वृत्रासुरलाई मारेर राज्य प्राप्त गरेका थिए, त्यसै प्रकार तिमीले पनि आप्mनो राज्य पाउनेछौं तथा जसरी अगस्त्य मुनिको शापले नहुषको पतन भएको थियो त्यसै प्रकार तिम्रा शत्रु कर्ण र दुर्योधनादिको पनि नाश हुनेछ ।” राजा शल्यले हौसला बढाएपछि युधिष्ठिरले उनको विधिवत् सत्कार गरे । महाराज शल्यले उनीसित अनुमति लिएर आप्mनो सेनासहित दुर्योधनको शिविरमा गए ।
 यादव महारथि सात्यकि चतुर·िणी सेनाको ठूलो डप्mफा लिएर युधिष्ठिर भएको ठाउ“मा आए । उनको सेनालाई भिन्नभिन्न देशबाट आएका अनेकौं वीरहरूले सुशोभित गरिरहेका थिए ।  उनीहरू परशु, भिन्दिपाल, शूल, तोमर, मुद्गर, परिघ, यष्ठि(लट्ठी), पाश, तरवार, धनुष तथा किसिम किसिमका बाणहरूबाट सुसज्जित थिए । सेनाको त्यो डप्mफा युधिष्ठिरको शिविरमा आइपुगे । यस्तै एक अक्षाहिणी सेनाको डप्mफा लिएर चेदिराज धृष्टकेतु आए, एक अक्षौहिणी सेनाको डप्mफा लिएर जरासन्धका पुत्र मगधराज जयत्सेन आए तथा समुद्रतिरवर्ती किसिम किसिमका योद्धाहरूलाई लिएर पाण्ड्यराज पनि युधिष्ठिरको सेवामा आइपुगे । महाराज द्रुपदका सेना पनि उनका महारथि पुत्रहरू तथा विभिन्न देशबाट आएका शूरवीरहरूको साथमा आइपुगे । मत्स्यदेशीय सेनामा अनेकौं पर्वतीय राजाका साथ राजा विराट पनि आइ पुगे । विभिन्न राज्यका राजाहरू आप्mना सेनाको डप्mफाका साथ पाण्डवहरूका शिविरमा आइपुगे । यस प्रकार पाण्डवहरूको शिविरमा सात अक्षौहिणी सेना भेला भएर कौरवहरूसित हुने युद्धमा भाग लिनका लागि प्रतीक्षा गर्न थाले । क्रमशः...