उत्साहको महत्त्व

    उत्साह हाम्रो जीवनमा त्यो प्रेरक तत्त्व हो, जसले हामीलाई प्रत्येक काम जोश र जाँगरका साथ गर्ने प्रेरणा दिन्छ । उत्साह बडो प्रेरणादायक हुन्छ । उत्साह भएन भने ठूलोभन्दा ठूलो प्रभावशाली तर्क–वितर्कले पनि हामीलाई क्रियाशील बनाउन सक्दैन । कुनै पनि कार्यमा यदि हामी सफलता प्राप्त गर्न चाहन्छौं भने हामीले पहिले आफूलाई उत्साहसम्पन्न बनाउनुपर्छ र त्यस उत्साहलाई कार्यसिद्धि नहुन्जेल कायम राख्नुपर्छ ।
    उत्साही व्यक्तिका लागि कुनै पनि कार्य कठिन छैन, जबकि अनुत्साही व्यक्तिका लागि प्रत्येक कार्य दुष्कर र दुरुह हुन्छ । उत्साही व्यक्ति सदैव प्रसन्नचित्त रहन्छ र उसको यसै उत्साहले उसलाई सदैव चिन्तामुक्त पनि राख्दछ । उत्साही व्यक्तिको समस्या सहज मेटिन्छ । कहाँसम्म भने उसको बिमारी पनि बढ्न पाउँदैन र गम्भीर बिरामी भएको छ भने पनि आश्चर्यजनक ढ·ले सुधार हुन थाल्दछ ।
    संसारमा कुनै पनि यस्तो काम छैन, जुन मानिसका लागि असम्भव होस् । असम्भव कार्यलाई पनि सम्भव बनाउने प्रयास तबमात्र सफल हुन्छ, जब मानिस आशावादी भएर पूरा उत्साह र जोशका साथ जीवनमा अगाडि बढ्ने प्रयास गर्दछ । सफलता अथवा विजयको आशाले मानिसलाई विषम परिस्थितिमा पनि सोत्साह सङ्घर्ष गर्ने प्रेरणा दिन्छ ।
    जीवन विभिन्न प्रकारको सङ्घर्षले भरिएको छ । सङ्घर्षसँग मुकाबला गर्न सक्नु नै हाम्रो परीक्षा हो, तर यस
परीक्षामा हामी तबमात्र सफल हुन सक्छौं, जब हामी उत्साहपूर्वक आफ्नो काममा लाग्छौं । अङ्ग्रेजीमा एउटा उखान छ– मिसफर्चुन नेभर कम्स एलोन । अर्थात् अप्रिय र दु:खद परिस्थिति एक्लै आउँदैन । परिवारमा एकसाथ विभिन्न समस्याहरू थोपरिएर हाम्रो शक्ति र साहसलाई चुनौती दिन्छन्, जस्तै– परिवारमा प्रियजनलाई गम्भीर बिरामी, आयस्रोतमा कमी अथवा दीर्घकालीन महँगो चिकित्सा, जसले कहिलेकाहीं हाम्रो मनलाई चिन्तित र विचलित बनाइदिन्छ । तर यही त समय हो– हाम्रो धैर्य र उत्साहको परीक्षाको ।
    अत: परीक्षाको यस्तो घडीमा हामीले हार मान्नुहुन्न, अपितु पूरा उत्साह र धैर्यका साथ विषम परिस्थितिको डटेर मुकाबिला गर्नुपर्छ । सङ्घर्षको डटेर मुकाबिला गर्नमा नै बुद्धिमानी छ । निराश भएर हरेस खाँदा कसैलाई केही प्राप्त हुँदैन । त्यसैले हामीले आफ्नो पुरुषार्थले परिस्थितिलाई मनोनुकुल पारी निरन्तर अगाडि बढिरहने प्रयास गर्नुपर्छ ।
    बिना उत्साह र उम· हामी जीवनमा केही पनि प्राप्त गर्न सक्दैनौं । उत्साह भएन भने हामी एक पाइला अगाडि सार्न सक्दैनौं । अन्य शब्दमा भन्नुपर्दा उत्साहको सहाराले नै हामी आफ्नो परिश्रमबाट पूर्ण लाभ प्राप्त गर्न सक्दछौं । जीवनमा हामीले जे पनि प्राप्त गर्न चाहन्छौं, त्यसमा उत्साहले नै हामीलाई कर्मशील बनाउँछ तथा लक्ष्य प्राप्तितर्फ अग्रसर पार्दछ । तर के कुरामा ध्यान पुर्‍याउनुपर्छ भने उत्साह स्थायी हुनुपर्छ, क्षणिक अथवा अस्थायी होइन ।
    उत्साह निकै प्रेरणाप्रद हुन्छ । त्यसबाट हामीलाई राम्रो काम गर्ने प्रेरणा प्राप्त हुन्छ । यदि हामी कुनै काममा श्रेष्ठता प्राप्त गर्न चाहन्छौं अथवा उन्नतिको सर्वोच्च शिखरमा पुग्न चाहन्छौं भने आफूमा उत्साह पैदा गर्नुपर्छ तथा त्यसलाई अन्तसम्म कायम राख्न सक्नुपर्छ ।
    जीवन सङ्घर्षले भरिएको छ । तर अनुत्साहित अथवा निराश भएर बस्दा कहिले केही प्राप्त हुँदैन । पुरुषार्थ अथवा उत्साहबाट नै हामी विषम परिस्थितिमा पनि सफलता प्राप्त गर्न सक्दछौं ।
    एउटा अर्को कुरा पनि– आशावादी अथवा उत्साही व्यक्ति नै जीवनको विभिन्न क्षेत्रमा सफल हुन्छ । एकलब्यको कथा त सबैलाई थाहै होला । गुरु द्रोणाचार्यद्वारा शिक्षा दिन मनाही गर्दा पनि उसले हरेस खाएन, अपितु गुरु द्रोणाचार्यको माटोको मूर्ति बनाएर त्यसमा पूर्ण आस्था–विश्वास राखेर उत्साहपूर्वक सतत अभ्यासद्वारा आफ्नो लक्ष्य प्राप्त गर्‍यो । यदि ऊ हतोत्साहित भएर बस्या भए आज उसको नाम कसैले लिने थिएन ।
    मानिसको जीवनमा उत्साहको महत्त्वपूर्ण स्थान छ । मानिस यदि उत्साही छ भने उसले प्रत्येक परिस्थितिमा आफ्नो मनोबल जोगाइराख्छ तथा आफ्नो कार्यमा सफलता प्राप्त गर्न सक्छ । वैज्ञानिक निरन्तर आविष्कारमा लागिरहन्छ, तर अनेक प्रयोगको असफलतापछि नै उसलाई सफलता प्राप्त हुन्छ । यो उत्साहलाई अनवरत बनाइराख्नुकै परिणाम हो ।
    उत्साह उत्पन्न गर्ने र अन्त्यसम्म जोगाइराख्ने केही नियम छन्, जसको पालन गर्नु कार्यसिद्धिका लागि अत्यन्त आवश्यक छ । ती नियम हुन्–
१) हामीले आफ्नो विषयमा विशेषज्ञ हुनुपर्छ । यदि हामी विद्यार्थी हौं भने अध्ययनबाट, यदि चिकित्सक हौं भने चिकित्सा सम्बन्धी ज्ञानबाट र यदि गायक हौं भने गानविद्याको अभ्यासबाट आफ्नो विषयमा निपुण र सिद्धहस्त हुने प्रयास गर्नुपर्छ ।
२) हामीले आफ्नो काममा एकाकार हुनुपर्छ– हामीले विषयको गहिराइमा प्रवेश गरेर यसै उत्साहका साथ आफ्नो काममा डुबेर एकाकार हुनुपर्छ ।
३) जे काम गर्छौ, हाँसेर र मुस्कुराएर गर्नुपर्छ– हाम्रो प्रयास के हुनुपर्छ भने काम गर्दा हाम्रो अनुहारमा सदैव हास्य र उल्लासको छाप देखियोस् । यसले हामी दुई गुणा उत्साहका साथ आफ्नो कार्य सम्पादन गर्न सक्षम र समर्थ हुनेछौं ।
४) विफलताबाट कहिले पनि निराश हुनुहुँदैन– विफलताले नै सफलताको बाटो देखाउँछ । अत: हामीले आफ्नो सफलताबारे नै अरुसँग कुरा गर्नुपर्छ, असफलता सम्बन्धमा होइन । तर हामीले के पनि कुरामा ध्यान दिनुपर्छ भने वार्ता गर्दा हामीमा अहड्ढारको भाव उदय हुन नपाओस् ।
५) महापुरुषहरूबाट प्रेरणा– महापुरुषहरूको जीवनी पढेर हामीले उनीहरूजस्तै साहसी र चरित्रवान बन्ने प्रयास गर्नुपर्छ –
    नेपोलियनको जीवनी पढौं । उनलाई आल्प्स पर्वतले पनि बाटो दियो । नेपाली वीरहरू अमर सिंह र बलभद्रको कथाले हामीलाई कसरी उत्प्रेरित गरेको छ । इतिहासको पृष्ठमा लुकेर बसेका बनहर राउत र समन सिंहको कथाले हामीलाई कति उत्प्रेरित गर्छ ।
    अन्तमा हामी के भन्न सक्दछौं भने उत्साहले नै जीवनको प्रत्येक क्षेत्रमा मानिसलाई सामान्य अथवा विशिष्ट बनाउँछ । एउटा विद्यार्थी जसका लागि विद्या अध्ययन मात्र कर्तव्य हो, सामान्य नागरिक मात्र बन्न सक्दछ । जबकि अर्को विद्यार्थी, जसका लागि विद्याध्ययन चरमोत्कर्षमा पुग्ने एउटा लक्ष्य हो, भविष्यमा महान् व्यक्ति बन्दछ ।
    ज्ञातव्य छ, उत्साह नै कहिले हाँसो, कहिले मुस्कान, कहिले लगन र कहिले शक्तिको रूपमा प्रकट हुन्छ । अत: हाम्रो कर्तव्य के हो भने हामी संसारको र·मञ्चमा सदैव एक उत्साही र आशावादी अभिनेता बनेर देखा परौं । हामी यस्तो प्रयास गरौं कि उत्साहले हाम्रो जीवनलाई र·बिर·ी खुशीले भरिदेओस् तथा त्यसलाई उन्नतिको शिखरसम्म पुर्‍याइदेओस् । यसैमा उत्साहको सार्थकता एवं त्यसको चरम परिणति छ ।