नौलो अनुभवले धेरै कुरा सिक्न पाइने भएकोले यात्राको आनन्द बेग्लै हुन्छ । यात्रा गर्दा गन्तव्यमा नपुगुन्जेल मनै रमाएर आउँछ, उत्सुकता झन् बढ्दै जान्छ । स्वभावले नै मानिस नयाँ ठाउँ पुग्ने, त्यहाँबारे जान्ने, सिक्ने र बुझ्ने रुचि राख्छ । हिन्दू धर्मशास्त्रमा यात्रा अर्थात् पर्यटनलाई नौलो मानिदैन, किनभने तीर्थाटन (तीर्थस्थलको भ्रमण) र देशाटन (देशको भ्रमण)का थुप्रै प्रस· र दृष्टान्तहरू धर्मशास्त्रमा वर्णित छ । यही पद्धति एक्काइसौं शताब्दीमा पर्यटनको रूपमा विकसित भएको हो । आज पर्यटन विश्व अर्थतन्त्रको सबैभन्दा सशक्त र ठूलो योगकर्ता बन्ने तयारीमा जुटेको छ । यसका लागि यस क्षेत्रमा पर्यटकीय बजारीकरणका नवीन सूत्रहरू अ·ीकार गरिंदैछ । पर्यटन प्रवद्र्धनको माध्यमबाट मानव जीवनशैलीमा परिवर्तन ल्याउन र समाज एवं राष्ट्रलाई आर्थिकरूपले समृद्ध बनाउन सकिन्छ भन्ने यर्थाथलाई आज सबै वर्ग र क्षेत्रले स्वीकार गरिसकेको छ ।
नवीन अनुभव र आनन्द लिने क्रममा वीरगन्जका केही सञ्चारकर्मीहरू सहितको टोली सोमवार प्राकृतिक सौन्दर्य तथा जैविक विविधताको दृष्टिकोणले अत्यन्त महत्त्वपूर्ण पर्साको सुवर्णपुर गाविसमा पुग्यौं । आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकलाई आकर्षित गर्ने विभिन्न योजनाका साथ अगाडि बढिरहेका गाउँलेले पर्यटकलाई खाना र बस्न सुविधा दिनका लागि होमस्टे सञ्चालनमा ल्याएका छन् । गाउँको संस्कृति र जैविक खानाको स्वादमा थकाई मेट्नका लागि सञ्चारकर्मीहरूसहितको टोलीले त्यहाँ सञ्चालनमा रहेका होमस्टेमा बस्ने अवसर प्राप्त गरे । होमस्टेमा पुग्नासाथ त्यसका सञ्चालक र गाउँलेहरू फूलमाला लिएर टोलीलाई स्वागत गर्न पुगे । गाउँमा आन्तरिक र बाहय पर्यटक आउँदा गाउँलेहरू यसरी नै नेपाली परम्परा अनुसार स्वागत र सम्मान गर्दा रहेछन् । एक छिनको बसाइपछि होमस्टे सञ्चालक शम्भुराम पौडेलले खान खानका लागि आग्रह गर्नुभयो । स्थानीय कुखुरा, हरियो तरकारी, टमाटरको आचार, सलाद र भातरोटीसहित स्वादिष्ट व्यजन थालमा सजाएर पौडेल दम्पतीले हामीले बसेको ठाउँमा ल्याए । खाना खाएपछि हामीले एक छिन ग्रामीण लोकसंस्कृतिको प्रत्यक्ष अनुभव लिने अवसर समेत प्राप्त गर्यौं । गाउँलेहरूको आग्रहपूर्ण सत्कार देखेपछि हामीले एक दुई दिन त्यही बस्ने विचार गर्यौं तर काम विशेषका कारण हामी वीरगन्जका लागि प्रस्थान गर्ने निधो गर्यौं । अर्कोचोटी कम्तिमा एक दिन बस्ने गरी आउने विश्वास दिलाउँदै बिदा हुन लाग्दा गाउँलेहरूले टीका लगाएर बिदा गरे । सधैं शहरको होहल्ला र काममा व्यस्त रहनुपर्ने बाध्यताका कारण एकान्त चाहने तथा गाउँले संस्कृतिमा रमाउन चाहनेहरूका लागि यात्रा गर्न पाउँदा बेग्लै आनन्द र रमाइलोको अनुभूति हुने गर्छ । त्यसमा पनि सूर्योदय, सूर्यास्त, आसपासका सुन्दर गाउँबेसी, हरियाली वनज·ल, फाँट र खोलानालाको दृश्यावलोकन गर्नुको मज्जा नै बेग्लै हुन्छ ।
गाउँमा कहिल्यै विदेशी पर्यटक देखेका थिएनौं, अहिले फाटफुटरूपमा आउन थालेका छन्, होमस्टे सञ्चालक भीमबहादुर पाख्रिनले भन्नुभयो । गाउँमा पर्यटक आउन थालेपछि गाउँको मुहार फेरिएको छ । अहिले दुई तिन दिनसम्म पर्यटक गाउँमा बस्न थालेका छन् । यतिखेर सुवर्णपुर गाविस वार्ड नं. २, ६ र ९ मा १४ वटा होमस्टे सञ्चालनमा छ, अर्का होमस्टे सञ्चालक शम्भुराम पौडेलले भन्नुभयो । स्थानीय परिकार र तामाङ एंव थारू लोकसंस्कृति अवलोकन गर्न पाइने भएपछि आन्तरिक तथा बाहय पर्यटक पनि आकर्षित हुँदै आएका छन् । कुनै समयमा फोहर र सामाजिक विकृतिका कारण यस गाउँमा कोही आउन चाहँदैनथ्यो, अहिले गाउँलाई खुला दिसामुक्त क्षेत्र घोषणा गरेर सरसफाइमा विशेष ध्यान दिई होमस्टे सञ्चालन गरेर स्थानीय बासिन्दा आयआर्जन बढाउन कस्सिएका छन् । पर्यटकीय गन्तव्यका लागि सफा गाउँ र केही पूर्वाधार आवश्यक भएकोले त्यस अभियानमा गाउँलेहरू लागिरहेका छन्, होमस्टे सञ्चालक समितिका अध्यक्ष भीमबहादुर पाख्रिनले भन्नुभयो–पहुना थपिदैं गए होमस्टे पनि बढाउँदै लगिने छ ।
यस गाउँमा प्राकृतिक, भौगोलिक र सांस्कृतिक पर्यटनको प्रशस्तै सम्भावना भएकोले यहाँ पर्यटन भित्र्याउन लागेका हौ–अध्यक्ष पाख्रिनले भन्नुभयो ( पर्यटकका लागि मौलिक संस्कृति र जैविक खानासहितको योजना ल्याउने उद्देश्य राखेका छौं । प्राकृतिक सौन्दर्य, मनमोहक वनस्पति र जैविक विविधताको दृष्टिले अत्यन्त महत्त्वपूर्ण रहेको यस गाउँबाट चारकोसे झाडी तथा ठोरी, चितवन र सीमावर्ती भारतीय गाउँको रमणीय दृश्यावलोकन गर्न सकिन्छ । त्यस्तै सूर्योदय, सूर्यास्त, आसपासका सुन्दर गाउउँबेसी, हरियाली वनज·ल, फाँट र खोलानालाको दृश्यावलोकनसमेत यहाँबाट गर्न सकिन्छ । जैविक विविधताको धनी रहेको यो गाउँमा फाट्टफुट्ट आउने पर्यटक गाउँको सौन्दर्यबाट मोहित भएका छन्, स्थानीय कृष्ण लामाले भन्नुभयो ( यसको प्रचारप्रसारमा पर्यटन सँग सम्बद्ध निकाय र स्वयं सरकारले सघाउनुपर्दछ । पारिवारिक वातावरणमा जैविक खाना, स्वच्छ वातावरण र विभिन्न आदिवासी जनजातिको संस्कृति तथा तराई–मधेस र पहाडी समुदायका रहनसहन यहाँको थप आकर्षण हो ।
यो गाउँबाट नजिकै रहेको पूर्वपश्चिम राजमार्गको आधाभारदेखि पश्चिम चुरिया पहाडको करिब ३० किमि लामो भूभाग ओगटेको र ४९९ वर्ग किमिमा फैलिएको पर्सा वन्यजन्तु आरक्षमा पाइने ज·ली रैथाने हात्ती, पाटेबाघ, चितुवा, गौरी गाई, ज·ली कुकुर, दुम्सी र साम्बरलगायत बहुमूल्य वन्यजन्तु र चराचुरु·ीहरूले पनि यो क्षेत्र पर्यटकहरूका लागि थप आकर्षकको केन्द्र बन्न सक्छ । यस आरक्षमा ६ प्रकारका वनज·ल, ३ सय ३३ प्रकारका वनस्पति, चार सय प्रजातिका चराचुरु·ी, १६ प्रजातिका घस्रने सरिसृप, ८ प्रकारका माछा, ३१ प्रजातिका पुतली र ३२ प्रजातिका स्तनधारी वन्यजन्तु पाइन्छ । यो आरक्ष रैथाने हात्तीका लागि प्रख्यात छ, यसबाट पर्यटक आकर्षित गर्न सकिन्छ ।
आरक्षको उत्तरी क्षेत्रमा अवस्थित पर्साको रामभौरी भाटा क्षेत्र प्राकृतिक सौन्दर्य, मनमोहक वनस्पति र जैविक विविधताको दृष्टिले अत्यन्त महत्त्वपूर्ण छ । पानीको पर्याप्तताका कारण यो क्षेत्र वन्यजन्तु र चराचुरु·ीहरूको प्रमुख वासस्थानको रूपमा प्रयोग हुँदै आएको छ । विशेषत: चराचुरु·ीहरूका लागि प्रसिद्ध यो क्षेत्रमा साइबेरियालगायत ठाउँबाट प्रत्येक वर्ष चराचुरु·ी आई जाडो महिनामा बसोवास गर्ने र फूल पारी बच्चा हुर्काई पुन: फर्कने गरेको दाबी पर्यटनविद्हरूले गरेका छन् । यसैगरी वर्षभरि पानी रहेको बाराको हलखोरिया दहलाई पक्षी विहार, जलक्रीडा र नौका विहारको रूपमा विकास गर्ने स्थिति छ र त्यसो हुन सके चराचुरु·ी हेर्न चाहने व्यक्तिका साथै यसबारे अध्ययन अनुसन्धान गर्नेहरूका लागि यी दुवै क्षेत्र उपयुक्त स्थलको रूपमा स्थापित हुन सक्दछ । प्राकृतिक दृश्यावलोकन गर्न मन पराउने पर्यटकहरूका लागि सुरम्य प्राकृतिक स्थल मानिएको यस क्षेत्रमा गढीमाई, सिमरौनगढ, बौद्ध भिस्वा विहार, विन्ध्यवासिनी मन्दिर, पारसनाथ मठ, शड्ढराचार्य द्वार, सुख्खा बन्दरगाह, र चुरियामाईजस्ता थुप्रै ऐतिहासिक, पुरातात्त्विक र धार्मिकस्थलहरू पनि छन् । यस्ता पुरातात्त्विक, धार्मिक र दर्शनीय स्थलहरू भएकाले यस क्षेत्रमा धार्मिक पर्यटकहरू पनि उत्तिकै आकर्षित गराउन सकिन्छ तर यसका लागि आवश्यक वातावरणको सृजना, पर्यटकहरूका लागि आवश्यक पथप्रदर्शक, पर्यटन सूचना केन्द्र, प्राकृतिक र सास्कृतिक सङ्ग्रहालय, लगायतको उचित र व्यवस्थित प्रबन्ध मिलाउनुपर्दछ । पर्यटकहरूको बसाइ दुईचार दिन लम्बियाउनका लागि भए पनि यी ऐतिहासिक, प्राकृतिक र धार्मिक स्थलहरूको एकीकृत विकास र विस्तार गर्ने रणनीति लिनुपर्दछ।
त्यस्तै, वीरगंजस्थित नारायणी र·शालालाई आधुनिक प्रविधियुक्त बनाउने हो भन्ने यस क्षेत्रमा खेल पर्यटक पनि भित्र्याउन सकिन्छ । सयौं उद्योगहरू सञ्चालित वीरगंज औद्योगिक कोरिडोर सबैका लागि चासोको विषय भएको छ भने शिक्षा र कृषि पर्यटकको सम्भावना पनि यहाँ उत्तिकै रहेको छ । यसरी प्राकृतिक, ऐतिहासिक, धार्मिक र सांस्कृतिक सम्पदाहरूले भरिपूर्ण हुँदाहुँदैं पनि यो क्षेत्र पर्यटकहरूका लागि आकर्षणको केन्द्र बन्न सकेको छैन । यस क्षेत्रमा पर्यटन विकासका लागि गुरुयोजना निर्माण भइसकेको छ, त्यसैले अब सोच्ने बेला होइन, त्यसको कार्यान्वयनमा अघि बढ्नुपर्दछ र तराईका गाउँगाउँमा पर्यटक पुर्याउनुपर्दछ । यसका लागि सरकार, निजी क्षेत्र र नागरिक समाजका अगुवाहरूको साझा प्रतिबद्धता र सहकार्य हुनुपर्दछ । अनि मात्र सबैले कल्पना गरेको सुन्दर, शान्त र समृद्ध नेपाल वा तराईको विकास सम्भव हुन सक्दछ ।
थुप्रै समस्या र चुनौतीहरूका बावजुद पनि यो लक्ष्य पूरा गर्न सकिन्छ तर यसका लागि आवश्यक छ–पर्याप्त सेवा, सुविधा र सुरक्षाको । अनि खाँचो छ–स्वस्थ पर्यटक वातावरण प्रवद्र्धन र बजारीकरणको, स्पष्ट दृष्टिकोण, सही प्रतिबद्धता, नीति र नियमको प्रभावकारी कार्यान्वयनको । मभन्दा मेरो जिल्ला, समाज र देश ठूलो र महत्त्वपूर्ण छ भन्ने मनोवृत्तिको विकास गर्न सकियो भने यी सबै सम्भव हुन सक्दछ । अन्त्यमा प्राकृतिक, ऐतिहासिक, धार्मिक र सांस्कृतिक सम्पदाहरूले भरिपूर्ण हुँदाहुँदैं पनि यो क्षेत्र पर्यटकहरूका लागि प्रमुख आकर्षणको केन्द्र बन्न सकेको छैन । त्यसैले मुलुकको दिगो पर्यटकीय विकासका लागि सरकार, निजी क्षेत्र र नागरिक समाजका अगुवाहरूको साझा प्रतिबद्धता र सहकार्य हुनुपर्दछ । अनि मात्र सबैले कल्पना गरेको सुन्दर, शान्त र समृद्ध जिल्ला, समाज र देशको विकास हुन सक्दछ ।
कजष्तबmिबजबतय२नmबष्।िअयm
