जीवनगङ्गा

गताङ्कको बाँकी
छोरो   पाएको  छैंटो  दिन  आज  छठियार गर्ने  चालन अनुसार  भोजभतेर  तयार गरिंदै  छ । पूजाआजाका  सामानहरू  पनि  जुटाइँदै छ । छठियारको  पूजापछि माछा, भात, सलाद, पापड, चार किसिमका  मिठाइ ख्वाउने  चलन अनुसार  भोजभतेर गरियो । चार गाँउका मानिस  त्यहाँ भोज खान, मुरलीलाई बधाई र  बालकलाई आर्शीवाद दिन आएका थिए ।
छ दिनको दिनमा छठियारको पूजा गरिए पनि कलवारहरूमा बार्‍ह दिनसम्म जूठो बार्ने चलन छ ।
    दिन बित्दै गए । आज १२ दिन पुगेर  नुहाइधुवाइ गरी माया र नयाँ बालक  चोखो भए । आज घरमा मुरलीका कुल पुरोहित तिवारी बाबा आउनुभएको छ । पण्डितजी नयाँ बालकको नामाकरण गर्न  आउनुभएको हो । पात्रो पल्टाएर उहाँले  त्यस बालकको शुभ नाम जगदीश राख्नुभयो । सबैजना खुशी भए । “मेरो  जगदीश” माया र मुरलीले एकैचोटि  भने र मायालु आँखाले बालकतिर  मुस्कुराएर हेरे ।
    पण्डित बाजेलाई सम्मानका साथ  भोजन गराइयो र दान–दक्षिणा दिएर, आशीष लिएर बिदाइ गरियो ।
    बेलुकी तीनैजना छोराहरूलाई  सुताएर माया बार्‍ह दिनमा घरमा कता  के सामान बिग्ेरछ–भत्केछ हेर्न कोठाहरूमा  पसिन् । चारैतिर सफासुग्घर थियो । कुनै वस्तु पनि बीसबाट उन्नाइस भएको  थिएन । “गेनहरियाले घर कति राम्ररी  सम्हाली छे । साँच्चै जुन घरमा जान्छे, रोशनी गर्छे ।” सोच्दै माया माथिको  कोठानेर पुगिन् । त्यहाँ उनले मुरली र गेनहरियालाई हाँसीहाँसी कुरा गरिरहेका सुनिन् ।
    कोठाभित्र पस्नै लागेकी थिइन् । तब उनले मुरलीले गेनहरियालाई भनेको सुनिन्– “तैंले  भनिस् भने म जे पनि छोड्न सक्छु, यो  जाबो सुर्ती त के हो ? म त तेरो गुलाम  भइसकें । खान पनि तेरै कृपाले पाएको छु ।” 
    “अँ...हो र १ तपाईं जमिनदारहरूले यस्तै भन्नुहुन्छ । म एउटी गरिबकी  छोरी, तपाईं यस्ता साहु, कसरी मेरो  गुलाम हुुनुभयो ?” अलि नख्ेर स्वरमा  गेनहरियाले मस्केर भनी ।
    यति सुनेपछि मायालाई माथिको  आकाश फाटे जस्तो र धर्ती घुमेजस्तो   उनलाई महसुस भयो । बसन्तको  मौसममा पनि उनको आँखाबाट  मुसलधारे वर्षात् हुन थाल्यो । उनको ह्दय छियाछिया भयो, विश्वास टुट्यो, सहन नसकी उनी त्यहीं बेहोस भएर  लडिन् ।
    आवाज सुनेर मुरली र गेनहरिया  त्यहीं आइपुगे । उनीहरू मायालाई देखेर  एकछिन त तर्से तर बेहोस हालतमा  भएकीले उनलाई उठाएर हड्बडाउँदै  कोठामा लगे ।
    “मायाले कतै हाम्रो कुराकानी सुनेकी  त छैन ? सुनिसकेकी छे भने मैले उसलाई  के जवाफ दिउँला,” भन्ने सोची मुरली  डराए । “म उसलाई ह्दयबाटै प्रेम गर्छु,” यो गेनहरिया त एक क्षणका लागि मात्र   हो ।
    मायाले केही पनि सुनेकी छैनन् होली । सुनेकी छे भने पनि मलाई प्रश्न गरिहाल्छे, सम्झाइबुझाइ दिउँला । मेरी माया मदेखि  धेरैबेरसम्म रुष्ट रहनै सक्दिन, न त म  नै ऊबिना कहाँ बाँच्न सक्छु । आखिर  ऊ मेरी अर्धाङ्गीनी हुन्, सोच्दै  मुरलीलाई अलि चैन आयो ।
    चेतना आएपछि मायाले मुरली, आफ्ना छोराहरू र गेनहरियालाई  आफ्नो वरिपरि उभिरहेको देखिन् । “अहिले कस्तो महसुस हुँदैछ ? यस्तो कमजोरीको अवस्थामा किन सिंढी  चढेकी होली ?” मुरलीका यी प्रश्नहरू  सुनेर माया एकनासले उनलाई  हेरिरहिन्, आँसु चुहाइरहिन् मानौं कुनै सदमा लागे जस्तो ।
यो देखेर ओमले  मायाको गाला दुवै  हातले समाउँदै भन्यो–“आमा, कसली लड्नुभा’को ? किन  लोको ? दुखेछ ?” यी प्रश्नहरू सुुनेर  मायाको दृष्टि मुरलीबाट हटेर ओममाथि पर्‍यो । अनि पागल भनौं कि टुहुराझैं आफ्ना तीनै रत्नतिर हेर्दै बरबरी आँसु झार्न थालिन् । सबै छक्क परे । “आराम गर,” भन्दै मुरली कोठाबाहिर गए । मायाले उनको कुरो सुनिसकेको शङ्का  उनलाई भयो तर उनले ध्यान दिएनन् ।
सबै आआफ्नो काममा लागे । माया भने त्यही कोठामा मुरली र गेनहरियाको  कुराकानी सम्भिंmदै, आफ्नो र  छोराहरूको भविष्यबारे सोच्दै थिइन् । आफ्नै पतिको यस्तो रूप देखेर उनको  ह्दय टुक्रा–टुक्रा भयो र असहाय, अबला, परजीवी  माया  रोइरहिन् । दु:खका  दाग आँसुले धोइरहिन् ।
    मुरली गेनहरियालाई जिस्काउँथे मात्र । तर मायाको शङ्का परसम्म पुगिसकेको थियो ।
    सन्ध्याको ४ बज्यो । आँसु  समस्याको समाधान होइन भन्ने विचार  गर्दै माया ओछ्यानबाट उठिन् । सर्वप्रथम  उनले गेनहरियालाई आफ्नी आमालाई  डाक्न पठाइन् । गेनहरिया झस्की तर आज्ञा नमान्ने कुरै भएन ।
    केसरिया काकीले आउने बित्तिकै मायाको हालखबर सोधिन् र जगदीशलाई तेल मालिस गरिन् । अनि मौका छोपेर  मायाले भनिन््,“अब गेनहरियालाई लैजानू । तपाईंलाई पनि खेतीपाती गर्न गार्‍हो परिरहेको होला । अब म निको  भइसकें ।”
    यो सुनेर केसरियाले सामान्य प्रतिक्रिया जनाइन् । “हुन्छ” भनेर  टाउको मात्र हल्लाइन् । तर  गेनहरियालाई त्यहाँको मीठो–मसिनो  दाना र पङ्खा, टिभीको हावा र अझ  मुरलीलाई छोडेर जानै मन थिएन । त्यसैले उसले भनी,“होइन आमा, भाउजू  त आजै लड्नुभएको थियो । धेरै कमजोर  भइसक्नुभएको छ । म केही दिन अझ सेवामा बस्छु ।”
    केही दिन बसेपछि शायद मुरलीले  विवाहको प्रस्ताव राख्लान् कि भन्ने  गेनहरियाको आशा थियो । “त्यसै पनि बुबाआमाले कुनै दीनहीनकै चाकरी गर्न  पठाउने हुन्,” यस्तै अनेक तर्कना गेनहरियाको मनमा घुमी रह्यो।
    अनि मायाले अलि झर्केर आँखा  रातो पार्दै भनिन्,“हैन, म अब आफ्नो  घर चलाउन सक्छु । तँ आफ्नो घर  गई हाल् । मलाई तेरो सेवा र दया  चाहिएको छैन ।”
    यो सुनेर केसरिया डराइ । “छोरीले  केही गल्ती गरेकी छे भने क्षमा गरिदेऊ  बुहारी । तिम्री छोरी समान छे,” यति   भनेर केसरिया र गेनहरिया आफ्नो  झुपडीतिर लागे ।
    माया फेरि घोरिएर सोच्न थालिन् । केही बेरपछि मुरली खेतबाट फर्के । “गेनहरिया, ए गेनहरिया, खै, पानी  ल्या ।” मायाले एक लोटा पानी ल्याएर  समीप राखिदिइन् । “गेनहरिया कहाँ  गई छे ? तिमीले किन पानी ल्याएकी ? आराम गर । अहिले तिमीलाई कस्तो  छ ?”
    जवाफमा माया टुहुुरा आँखाले  आफ्ना पति मुरलीलाई हेरिरहिन् र गेनहरियासँगको उनको कुराकानीको दृश्य मायाको मगजमा नाँचिरह्यो । यो देखेर मुरली पनि चिन्तित भए । क्रमश: