-के.के. शर्मा-
भौगोलिक विविधता, जैविक विविधता, सांस्कृतिक विविधता, जातीय विविधता र प्राकृतिक स्रोतसाधनले धनी देश नेपालमा विकासको लागि चाहिने पूर्वाधार हुंदाहुंदै पनि हाम्रो देशले प्रगति गर्न सकेको छैन। हामीभन्दा पछि विकासका पूर्वाधार तयार भएका देशहरूले विश्व सुन्दरी र विश्वकप फूटबलको आयोजना गरेर संसारलाई चकित पारिदिएका छन्। अरू कैंयौ देश जसको २० वर्षअगाडि प्रतिव्यक्ति आय २०० डलर पनि थिएन। आज तिनै देशका प्रतिव्यक्ति आय ३००० देखि ४००० सम्म पुगिसकेको छ। हामी भने अरूका उदाहरणहरू दिन मात्र अभ्यस्त भएका छौं। देशले अग्रगमन लिन नसक्नुको एउटै कारण्ँ हो- नेतृत्वको कमजोरी र नेताहरूमा देखिएको वैचारिक सड्ढट, नैतिक स्खलन र स्वार्थले गांजिएको राजनीति।
२००७ सालपछि जति पनि आन्दोलन र क्रान्तिहरू भए त्यसमा नेपाली जनताले सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक रूपान्तरण्ँको लागि अतुलनीय त्याग, बलिदान र योगदान दिएका छन्। तर प्रत्येकपटक नेताहरूको अन्तरसङ्र्घष्ाले जनतालाई ठग्ने मात्र काम गर्यो। जनताको मनोभाव बुझेर राष्टू र राष्ट्रियतालाई अग्रगमनतर्फडोर्याउनुको सट्टा हाम्रा देशका नेताहरूले देशलाई विदेशीहरूले चलखेल गर्ने रण्ँभूमि बनाएका छन्। जब-जब देशमा परिवर्तन भएको छ र देश सङ्क्रमण्ँकालबाट गुज्रिएको छ ठीक त्यसैबेला हाम्रो दक्षण्िँी छिमेकीले देशका नेताहरूलाई उनीहरूको धोतीमा बेरेर असमान्य, अलोकतान्त्रिक र विभेदकारी सन्धिमा हस्ताक्षर गराउन बाध्य पारेका छन्। चाहे त्यो १९५० को सन्धि होस्, गण्डकी सन्धि होस्, महाकाली सन्धि होस् वा कालापानी सन्धि होस् र साथै ठीक त्यस्तै सङ्क्रमणकालको समयमा हाम्रो भूमिमा विदेशीका स्वार्थी नङ्ग्राहरूले कब्जा गरेको अवस्था छ। हाम्रो दक्षण्िाी छिमेकीको नियतमा नै खोट छ। यो तथ्यबाट देशका सारा दलका नेताहरू जानकार नभएका होइनन् तर उनीहरूकै तलुवा चाटेर सत्तामा टिकिराख्ने प्रवृत्तिको विकासले यो राष्ट्रको स्वाभिमान कहां पुगेको छ, लाजमर्दो कुरो भएको छ। अरूलाई दोष दिनुभन्दा पनि हामीले आफनो घरमा आफैं राम्रो ताल्चा लाउन नसक्नु नै ठूलो विडम्बना भएको छ। देशको विदेश नीतिको खाका स्पष्टरूपले बनाएको भए विदेशीहरूको गिद्धेदृष्टि यो देशमा पर्ने नै थिएन। तर जतिसुकै क्रान्ति र आन्दोलन भए पनि देशको विदेशनीतिको स्पष्ट खाकाको बारेमा देशका नेताहरूले कहिल्यै विचार र मन्थन नै गरेका छैनन्। अरूलाई गाली गरेर मात्रै राष्ट्रभक्त भइंदैन। त्यसको लागि दिगो र विवेकशील कुटनीतिक नीति तथा नियमलाई अङगीकार गर्नु ज्यादै जरूरी हुन्छ।
२०४६ सालपछि जनताले ठूलो आशा राखेका थिए नेपाली काङ्ग्रेसबाट तर जनताको आशा र भरोसामा काङ्ग्रेसका नेताहरूले बञ्चरो हानेर चिराचिरा पारिदिए। देशलाई छाडातन्त्रको नमूना बनाइ दिए। काङ्ग्रेसइतर जतिलाई यस दलका नेताहरूले आफनो दुश्मन नै ठान्ने गर्थे। मलाई अझ सम्झना छ विराटनगरको अदालतमा एकजनाले मेरो जात परिवर्तन गरी "कोइराला" लेख्न पाउं भनी रिट निवेदन पेश गरेका थिए। किनकी कोइरालावादको दबदबाले योग्य व्यक्तिले कहिल्यै अवसर पाउंदैन्थ्यो त्यसबेला। नातावाद र कृपावादले पराकाष्ठा नाघेको थियो। आग्रह, पर्ूवाग्रह, भ्रमाग्रह, हठाग्रहले गर्दा काङ्ग्रेसभित्र कै कति त्यागी र योग्य व्यक्तिहरूले लाजमर्दो अपमान सहनुपरेको थियो। माओवादीलाई शान्तिवार्तामा ल्याएर महामानव कहलिएका व्यक्ति नै यो देशको धुन्धकारी थिए भन्दा कुनै अतिशयोक्ति नहोला। आज जतिसुकै माओवादीलाई गाली गरे पनि तिनै काङ्ग्रेसजनहरूको अकर्मण्यताले गर्दा देशमा माओवादीको जन्म भएको सही हो।
त्यसको साथै एमालेबाट पनि जनताले अपेक्षा गरेका थिए। उनीहरू पनि काठमाडौंमा जग्गा, घर र पजेरो जोड्नमै व्यस्त रहे। जनताको पीरमर्कालाई सम्बोधन गर्ने कोशिश नै गरेनन्। उनीहरूको काम त मात्रै सरकारको विरोध गर्नु र काठमाडौंका सडकका रेलिङहरू भांच्नेबाहेक केही थिएन। यसरी २०४६ पछि जति पनि नेताहरू देशमा उम्रिए, तिनीहरूले राष्ट्रको पिता बन्ने अवसरबाट आफूलाई वञ्चित गरे।
२०५२ सालपछि देशमा माओवादी सशस्त्र द्वन्द्व सुरु भयो र सामन्तवादका अवशेषहरू निमिट्यान्न पार्न थालियो तर सामन्तवादको विनाशको नाममा धेरै निर्दोष र निमुखा जनताले आफनो जीवन गुमाउनुपर्यो। यद्यपि सशस्त्र द्वन्द्व कहिल्यै भावुक हुंदैन। भावुक भएमा सशस्त्र द्वन्द्व नै हुंदैन। १० वर्षम्मको सशस्त्र द्वन्द्वको धरातल र २०६२/६३ को दोस्रो जनआन्दोलनको राप र तापबाट २४० वर्षेखिको राजतन्त्रले देशबाट बिनारक्तपात बिदा लिन बाध्य भयो। सानो राजनीतिक उपलब्धि होइन यो। यसबीचमा माओवादी संविधानसभाको चुनावमार्फ् देशको ठूलो दल बन्न सफल भयो र जनताले उसमाथि ठूलो आशा र भरोसा गरेका थिए तर सरकारमा पुगेपछि प्रचण्डले सहमति, सहकार्य र एकताको सूत्रमा देशलाई अग्रगमनतर्फलग्नुको सट्टामा युद्ध कै धङ्धङीबाट ग्रस्त भएर आफना विरोधहरूलाई गाली मात्र गर्न भ्याए। जुन अवस्थामा प्रचण्ड देशको प्रधानमन्त्री भएका थिए यदि त्यसबेला उनले आफनो विवेकलाई ठीक ढङगले प्रयोग गर्न सकेको भए एसियाका उनी नेल्सन मण्डेला हुने थिए तर त्यत्रो ठूलो अवसर उनले गुमाए। एउटा रक्षामन्त्रीको पद काङ्ग्रेसलाई नदिएर प्रचण्डले सहमतिको राजनीतिलाई पर्ूण्ाविराम लगाइदिए। आफूलाई ज्यादा क्रान्तिकारी र आफनो दल मात्र अग्रगमनको हिमायती हो भन्ने भ्रमबाट उद्वेलित हुनु नै उनको लागि घँतक भयो र ९ महिनापछि सत्ता छाड्नुपर्यो। २ वर्षभत्रमा देशमा संविधान आउंछ भन्ने जुन जनतामा आशा थियो त्यसमा पनि यी देशका फटाहा नेताहरूले तुषारापात गरिदिए र राष्ट्रको ढुकुटी बर्बाद गरे। तैपनि जनताले उनीहरूलाई संविधानसभाको म्याद १ वर्षथप्नको लागि अनुरोध गरे र उनीहरूको अकर्मण्यतालाई माफ गरिदिए। जतिसुकै राजनीतिक परिवर्तन भए पनि देश झन्झन्
गरिब भइरहेको छ।
देशको अर्थतन्त्र कहालिलाग्दो छ।
देशलाई समृद्धशाली बनाउने सारा पूर्वाधार हुंदाहुंदै पनि देशले एउटा राम्रो दल र दलभित्र गतिलो नेतृत्व नपाउनु नै यो देश पिछडिनुको मुख्य कारण हो। देशमा दृष्यावलोकन नै नभएका नेता छैनन् भन्न खोजिएको होइन तर त्यस्ता इमानदार, त्यागी, राष्ट्रहितको बारेमा सोच्न सक्ने क्षमता भएकाहरूलाई सधैं पाखा लगाइएको हामी पाउंछौ। चाहे ती सिके प्रर्साई हुन्, चाहे मदन भण्डारी हुन्, चाहे नरहरि आचार्य हुन् या डा. बाबुराम भट्टर्राई नै किन नहोऊन्।
राष्ट्रले जबसम्म एउटा कुशल नेतृत्व पाउंदैन त्यहां राजनीतिक स्थायित्व हुंदैन र जबसम्म राजनीतिक स्थायित्व रहंदैन आर्थिक विकासका फोस्रा वाचाहरू दलहरूका घोषणापत्रमा मात्र सीमित रहन्छन्। सांच्चै यो देशलाई सतीकै सराप परेको हो कि क्या हो।
जांदाजांदै,
भीमराज नौलखाको कविताको एक पङ्क्ति-
नेपालीको अनुहारबाट डराइरहेको छ नेपाली।
नेपालीलाई मारेर घर भरिरहेको छ नेपाली।।
नेपाली नै मारिरहेका छन्, मर्ने पनि नेपाली।
बुभ\mन सकिनं मैले यो कुरा, आखिर के गरिरहेका छन् नेपाली।
भौगोलिक विविधता, जैविक विविधता, सांस्कृतिक विविधता, जातीय विविधता र प्राकृतिक स्रोतसाधनले धनी देश नेपालमा विकासको लागि चाहिने पूर्वाधार हुंदाहुंदै पनि हाम्रो देशले प्रगति गर्न सकेको छैन। हामीभन्दा पछि विकासका पूर्वाधार तयार भएका देशहरूले विश्व सुन्दरी र विश्वकप फूटबलको आयोजना गरेर संसारलाई चकित पारिदिएका छन्। अरू कैंयौ देश जसको २० वर्षअगाडि प्रतिव्यक्ति आय २०० डलर पनि थिएन। आज तिनै देशका प्रतिव्यक्ति आय ३००० देखि ४००० सम्म पुगिसकेको छ। हामी भने अरूका उदाहरणहरू दिन मात्र अभ्यस्त भएका छौं। देशले अग्रगमन लिन नसक्नुको एउटै कारण्ँ हो- नेतृत्वको कमजोरी र नेताहरूमा देखिएको वैचारिक सड्ढट, नैतिक स्खलन र स्वार्थले गांजिएको राजनीति।
२००७ सालपछि जति पनि आन्दोलन र क्रान्तिहरू भए त्यसमा नेपाली जनताले सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक रूपान्तरण्ँको लागि अतुलनीय त्याग, बलिदान र योगदान दिएका छन्। तर प्रत्येकपटक नेताहरूको अन्तरसङ्र्घष्ाले जनतालाई ठग्ने मात्र काम गर्यो। जनताको मनोभाव बुझेर राष्टू र राष्ट्रियतालाई अग्रगमनतर्फडोर्याउनुको सट्टा हाम्रा देशका नेताहरूले देशलाई विदेशीहरूले चलखेल गर्ने रण्ँभूमि बनाएका छन्। जब-जब देशमा परिवर्तन भएको छ र देश सङ्क्रमण्ँकालबाट गुज्रिएको छ ठीक त्यसैबेला हाम्रो दक्षण्िँी छिमेकीले देशका नेताहरूलाई उनीहरूको धोतीमा बेरेर असमान्य, अलोकतान्त्रिक र विभेदकारी सन्धिमा हस्ताक्षर गराउन बाध्य पारेका छन्। चाहे त्यो १९५० को सन्धि होस्, गण्डकी सन्धि होस्, महाकाली सन्धि होस् वा कालापानी सन्धि होस् र साथै ठीक त्यस्तै सङ्क्रमणकालको समयमा हाम्रो भूमिमा विदेशीका स्वार्थी नङ्ग्राहरूले कब्जा गरेको अवस्था छ। हाम्रो दक्षण्िाी छिमेकीको नियतमा नै खोट छ। यो तथ्यबाट देशका सारा दलका नेताहरू जानकार नभएका होइनन् तर उनीहरूकै तलुवा चाटेर सत्तामा टिकिराख्ने प्रवृत्तिको विकासले यो राष्ट्रको स्वाभिमान कहां पुगेको छ, लाजमर्दो कुरो भएको छ। अरूलाई दोष दिनुभन्दा पनि हामीले आफनो घरमा आफैं राम्रो ताल्चा लाउन नसक्नु नै ठूलो विडम्बना भएको छ। देशको विदेश नीतिको खाका स्पष्टरूपले बनाएको भए विदेशीहरूको गिद्धेदृष्टि यो देशमा पर्ने नै थिएन। तर जतिसुकै क्रान्ति र आन्दोलन भए पनि देशको विदेशनीतिको स्पष्ट खाकाको बारेमा देशका नेताहरूले कहिल्यै विचार र मन्थन नै गरेका छैनन्। अरूलाई गाली गरेर मात्रै राष्ट्रभक्त भइंदैन। त्यसको लागि दिगो र विवेकशील कुटनीतिक नीति तथा नियमलाई अङगीकार गर्नु ज्यादै जरूरी हुन्छ।
२०४६ सालपछि जनताले ठूलो आशा राखेका थिए नेपाली काङ्ग्रेसबाट तर जनताको आशा र भरोसामा काङ्ग्रेसका नेताहरूले बञ्चरो हानेर चिराचिरा पारिदिए। देशलाई छाडातन्त्रको नमूना बनाइ दिए। काङ्ग्रेसइतर जतिलाई यस दलका नेताहरूले आफनो दुश्मन नै ठान्ने गर्थे। मलाई अझ सम्झना छ विराटनगरको अदालतमा एकजनाले मेरो जात परिवर्तन गरी "कोइराला" लेख्न पाउं भनी रिट निवेदन पेश गरेका थिए। किनकी कोइरालावादको दबदबाले योग्य व्यक्तिले कहिल्यै अवसर पाउंदैन्थ्यो त्यसबेला। नातावाद र कृपावादले पराकाष्ठा नाघेको थियो। आग्रह, पर्ूवाग्रह, भ्रमाग्रह, हठाग्रहले गर्दा काङ्ग्रेसभित्र कै कति त्यागी र योग्य व्यक्तिहरूले लाजमर्दो अपमान सहनुपरेको थियो। माओवादीलाई शान्तिवार्तामा ल्याएर महामानव कहलिएका व्यक्ति नै यो देशको धुन्धकारी थिए भन्दा कुनै अतिशयोक्ति नहोला। आज जतिसुकै माओवादीलाई गाली गरे पनि तिनै काङ्ग्रेसजनहरूको अकर्मण्यताले गर्दा देशमा माओवादीको जन्म भएको सही हो।
त्यसको साथै एमालेबाट पनि जनताले अपेक्षा गरेका थिए। उनीहरू पनि काठमाडौंमा जग्गा, घर र पजेरो जोड्नमै व्यस्त रहे। जनताको पीरमर्कालाई सम्बोधन गर्ने कोशिश नै गरेनन्। उनीहरूको काम त मात्रै सरकारको विरोध गर्नु र काठमाडौंका सडकका रेलिङहरू भांच्नेबाहेक केही थिएन। यसरी २०४६ पछि जति पनि नेताहरू देशमा उम्रिए, तिनीहरूले राष्ट्रको पिता बन्ने अवसरबाट आफूलाई वञ्चित गरे।
२०५२ सालपछि देशमा माओवादी सशस्त्र द्वन्द्व सुरु भयो र सामन्तवादका अवशेषहरू निमिट्यान्न पार्न थालियो तर सामन्तवादको विनाशको नाममा धेरै निर्दोष र निमुखा जनताले आफनो जीवन गुमाउनुपर्यो। यद्यपि सशस्त्र द्वन्द्व कहिल्यै भावुक हुंदैन। भावुक भएमा सशस्त्र द्वन्द्व नै हुंदैन। १० वर्षम्मको सशस्त्र द्वन्द्वको धरातल र २०६२/६३ को दोस्रो जनआन्दोलनको राप र तापबाट २४० वर्षेखिको राजतन्त्रले देशबाट बिनारक्तपात बिदा लिन बाध्य भयो। सानो राजनीतिक उपलब्धि होइन यो। यसबीचमा माओवादी संविधानसभाको चुनावमार्फ् देशको ठूलो दल बन्न सफल भयो र जनताले उसमाथि ठूलो आशा र भरोसा गरेका थिए तर सरकारमा पुगेपछि प्रचण्डले सहमति, सहकार्य र एकताको सूत्रमा देशलाई अग्रगमनतर्फलग्नुको सट्टामा युद्ध कै धङ्धङीबाट ग्रस्त भएर आफना विरोधहरूलाई गाली मात्र गर्न भ्याए। जुन अवस्थामा प्रचण्ड देशको प्रधानमन्त्री भएका थिए यदि त्यसबेला उनले आफनो विवेकलाई ठीक ढङगले प्रयोग गर्न सकेको भए एसियाका उनी नेल्सन मण्डेला हुने थिए तर त्यत्रो ठूलो अवसर उनले गुमाए। एउटा रक्षामन्त्रीको पद काङ्ग्रेसलाई नदिएर प्रचण्डले सहमतिको राजनीतिलाई पर्ूण्ाविराम लगाइदिए। आफूलाई ज्यादा क्रान्तिकारी र आफनो दल मात्र अग्रगमनको हिमायती हो भन्ने भ्रमबाट उद्वेलित हुनु नै उनको लागि घँतक भयो र ९ महिनापछि सत्ता छाड्नुपर्यो। २ वर्षभत्रमा देशमा संविधान आउंछ भन्ने जुन जनतामा आशा थियो त्यसमा पनि यी देशका फटाहा नेताहरूले तुषारापात गरिदिए र राष्ट्रको ढुकुटी बर्बाद गरे। तैपनि जनताले उनीहरूलाई संविधानसभाको म्याद १ वर्षथप्नको लागि अनुरोध गरे र उनीहरूको अकर्मण्यतालाई माफ गरिदिए। जतिसुकै राजनीतिक परिवर्तन भए पनि देश झन्झन्
गरिब भइरहेको छ।
देशको अर्थतन्त्र कहालिलाग्दो छ।
देशलाई समृद्धशाली बनाउने सारा पूर्वाधार हुंदाहुंदै पनि देशले एउटा राम्रो दल र दलभित्र गतिलो नेतृत्व नपाउनु नै यो देश पिछडिनुको मुख्य कारण हो। देशमा दृष्यावलोकन नै नभएका नेता छैनन् भन्न खोजिएको होइन तर त्यस्ता इमानदार, त्यागी, राष्ट्रहितको बारेमा सोच्न सक्ने क्षमता भएकाहरूलाई सधैं पाखा लगाइएको हामी पाउंछौ। चाहे ती सिके प्रर्साई हुन्, चाहे मदन भण्डारी हुन्, चाहे नरहरि आचार्य हुन् या डा. बाबुराम भट्टर्राई नै किन नहोऊन्।
राष्ट्रले जबसम्म एउटा कुशल नेतृत्व पाउंदैन त्यहां राजनीतिक स्थायित्व हुंदैन र जबसम्म राजनीतिक स्थायित्व रहंदैन आर्थिक विकासका फोस्रा वाचाहरू दलहरूका घोषणापत्रमा मात्र सीमित रहन्छन्। सांच्चै यो देशलाई सतीकै सराप परेको हो कि क्या हो।
जांदाजांदै,
भीमराज नौलखाको कविताको एक पङ्क्ति-
नेपालीको अनुहारबाट डराइरहेको छ नेपाली।
नेपालीलाई मारेर घर भरिरहेको छ नेपाली।।
नेपाली नै मारिरहेका छन्, मर्ने पनि नेपाली।
बुभ\mन सकिनं मैले यो कुरा, आखिर के गरिरहेका छन् नेपाली।
