$type=ticker$count=12$cols=4$cate=0

अध्ययनमा एकाग्र कसरी हुने ?

SHARE:


अनन्तकुमार लाल दास

रमेश धेरै ज्ञानी विद्यार्थी हो। ऊ सधैं कक्षामा राम्रो गर्दै आएको थियो तर कक्षा नौमा आइपुग्दा उसको परीक्षाफल बिग्रन थाल्यो। यसबाट रमेश मात्र हैन, उसका आमाबुवा, शिक्षक तथा साथीहरूलाई पनि धेरै आश्चर्य लागिरहेको थियो। आखिर रमेशको परीक्षाफल किन बिग्रियो ? यसबारे कसैले बुझ्न सकिरहेको थिएन। वास्तविकता त के हो भने उसको जीवनको सबैभन्दा महत्वपूर्ण समय नजीक आइसकेको छ। अर्थात् उसको माध्यमिक शिक्षा परीक्षा नजीक आउँदै छ। यस स्थितिमा उसको परीक्षफललाई लिएर सबै चिन्तित थिए। चिन्तित हुनु स्वाभाविक नै हो।
आखिर रमेशको परीक्षाफल किन बिग्रियो ? के तपाईंले केही अनुमान लगाउनुभएको छ ? वास्तवमा रमेश जहिले पनि पढ्न बस्छ, उसको मनभित्र अनेकौं कुरा उठ्न थाल्छन्। ऊ कहिल्यै विद्यालयसँग जोडिएको कुरा सोच्न थाल्छ भने कहिल्यै उसलाई नयाँ भिडियो गेमको सम्झना आउँछ। कहिल्यै फेसबूक हेरेर त्यसमा कमेन्ट लेख्छ त कहिल्यै ह्वाट्स एपमा साथीहरूसँग गप्प हाँक्न लम्कन्छ। कहिल्यै टेलिभिजनमा प्रसारण हुने थरीथरीको कार्यक्रमको सम्झना हुन्छ त कहिल्यै साथीहरूको लहलहैमा मन नलागे पनि घुम्न निस्किन्छ। यसरी रमेश चाहँदा नचाहँदै पढाइमा ध्यान एकाग्र गर्न सकिरहेको थिएन। यिनै कारणहरूले गर्दा कक्षा ९ को परीक्षाफल बिग्रन पुग्यो। हुनत यस्तो परेशानी रमेशको मात्र नभई रमेशका धेरैजसो साथीहरू अर्थात् तपाईं जस्ता धेरै विद्यार्थीहरूको पनि हुन सक्दछ।
आखिर अध्ययनमा एकाग्रताको कमी किन हुन्छ ? भनिन्छ मन धेरै चञ्चल हुन्छ। मनमा धेरै कुरा अनायास आउने र जाने सबैले अनुभव गरेको कुरा हो। यस्तो परिस्थितिमा कुनै पनि कुरा वा विषयमाथि ध्यान एकाग्र गर्न वास्तवमा अति नै कठिन हुन्छ। तपाईं अहिले विद्यालयमा पढ्दै हुनुहुन्छ। यस कारण पनि तपाईंको मनमा धेरै प्रश्न, खासगरी पढ्ने बेला उठ्ने नै गरेको होला। जस्तै, विद्यालयमा फलानाले किन यस्तो कुरा भन्यो ? शिक्षकले किन सबै विद्यार्थीलाई हप्काए ? मैंसँग शिक्षकले धेरै प्रश्न किन सोध्छन् ? साथीले लिएको भिडियो गेम कति राम्रो छ ? हिजो टेलिभिजनमा देखाइएको सिरियलमा कसले हत्या गरेको होला ? आजको क्रिकेट म्याच त हेर्नैपर्छ। यस्ता अनेकौं कुरा पढ्ने बेला विद्यार्थीहरूको मनमस्तिष्कमा उठ्ने गर्छ।
शिक्षाविद् र बाल मनोवैज्ञानिकहरूले पढाइमा ध्यान एकाग्र गर्न नसक्नुको पछाडि विद्यार्थीहरूको उमेर पनि एउटा कारण रहेको देखाएका छन्। उनीहरूले भनेका छन्–“सातदेखि चौध वर्षको उमेर समूहका केटाकेटीहरूको मस्तिष्क एउटा ‘इम्प्रेशनेबल माइन्ड’ हुन्छ। अर्थात् यस उमेर समूहका केटाकेटीहरूमाथि कुनै पनि कुराको असर धेरै चाँडो र बढी पर्छ। त्यसैले उनीहरूलाई पढ्ने बेला ध्यान एकाग्र गर्न कठिनाई हुन्छ।” हुनत ध्यान भङ्ग हुने अनेकौं कारण छन्। जस्तै पढाइको गलत तरीका, सही दिनचर्या नहुनु, सन्तुलित आहार नखानु, बाह्य क्रियाकलाप अर्थात् खेलकूदमा भाग नलिनु आदि।

वैज्ञानिक सर आइजेक न्यूटनले एक पटक भनेका थिए–“यदि कसैले मसँग मेरो सफलताको रहस्य सोध्छ भने उसलाई आफ्नो एकाग्रता बलियो बनाउन सल्लाह दिने गरेको छु।” न्यूटनको बलियो एकाग्रता नै हो, जसको परिणाम आज विश्व समक्ष छ। यदि न्यूटनको एकाग्रता बलियो हुन सक्छ भने हाम्रो किन हुँदैन ? तर यसका लागि बलियो आत्मबल र आत्मविश्वास आवश्यक छ। एकाग्रता बढाउन आत्मबल अर्थात् ‘इच्छाशक्ति’ र ‘आत्मविश्वास’ भनेको  ‘म गर्न सक्छु’ को बढी भूमिका हुने विशेषज्ञहरूको ठहर छ। यस कारण एकाग्रता बढाउने जति पनि उपाय छन्, त्यो इच्छाशक्ति बलियो भयो भने मात्र सफल हुन्छ।
अब प्रश्न उठ्छ पढाइमा एकाग्रता ल्याउन के गर्नुपर्छ ? वैज्ञानिकहरूका अनुसार यसका लागि सबैभन्दा पहिले आफ्नो खाजा वा खानामा काब्रोहाइड्रेट्स, प्रोटिन्स र फाइब्ररयुक्त खाद्यपदार्थ जस्तै रोटी, फलको जूस, हरियो सागसब्जी आदिको मात्रा बढाउनुपर्छ। यसका साथै साइक्लिङ, स्विमिङ वा जगिङ गर्दा पनि आत्मबल र एकाग्रताको तहमा वृद्धि हुन सक्छ। गहिरो निद्रा र नियमित सन्तुलित कार्यतालिका अनुसार कार्य गर्नाले पनि पढाइमा एकाग्र हुन सघाउ पु–याउँछ। पढाइ गरिरहेको बेला केही खाने इच्छा, साथीलाई फोन गर्ने चाहना, टेलिभिजनको कुनै सीरियल हेर्ने चाहना त्याग्नु नै बेस हुन्छ।
एकाग्रताको अर्थ नै कुनै विषयवस्तु माथि पूर्ण ध्यान दिनु हो। एकाग्रताको मार्गमा आउने व्यवधानहरूसँग जोगिनका लागि कुनै धेरै ठूलो कार्य पनि गर्नुपर्दैन। यस्तो क्षमता सजिलै विकसित गर्न सकिन्छ। जस्तै किताब उल्टो गरेर शब्दमाथि औंला राखेर पढ्ने अभ्यास गर्नुपर्छ। प्रारम्भमा यसरी पढ्न अलिकति गा–हो हुन्छ तर लगातारको अभ्यास पछि सजिलै पढ्न सकिन्छ। यसरी पढ्दा चञ्चल मन नियन्त्रणमा हुनुका साथै पढाइमा सजिलै ध्यान केन्द्रित गर्न सकिन्छ।  
पढाइमा एकाग्रता ल्याउन अर्को सरल उपाय विपश्यना साधना पनि हो। आफ्नो ध्यान अरू कुराबाट हटाएर सास लिने र छाड्ने प्रक्रियामा दसदेखि पन्ध्र मिनेट दिनुपर्ने हुन्छ। अर्को शब्दमा भन्ने हो भने श्वास–प्रश्वास अवलोकनका लागि नाकको पहरेदारी गर्नुपर्छ। यसको लागि कुनै विशेष मुद्रा आवश्यक पर्दैन। कहीं बसेर वा सुतेर पनि सासमाथि ध्यान लगाउन सकिन्छ। केही दिनको अभ्यास मात्रले एउटा नयाँ ऊर्जा र प्रसन्नताको अनुभूति हुनेछ। यस प्रक्रियाको अवलोकनले रिस, राग, द्वेष अन्त्य हुनुको साथै पढाइमा शत प्रतिशत ध्यान केन्द्रित हुनेछ।
ब्रह्माकुमारी राजयोग केन्द्रद्वारा बताइएको मस्तिष्कलाई शान्त राख्ने प्रविधिबाट पनि पढाइमा एकाग्र हुन सकिन्छ। यसका लाथि निधारको बीचमा त्यस वस्तुको कल्पना गर्नुहोस् जसले तपाईंलाई प्रेरणा प्रदान गर्दछ। त्यसपछि “म शान्त छु, म हरेकसँग प्रेम गर्दछु, म खुशी छु” जस्ता वाक्य प्रत्येक दिन पटक–पटक दोहो–याउनुहोस्। यसले तपाईंको मस्तिष्कलाई शान्त राख्न मदत पु–याउँछ किनभने एउटा शान्त मस्तिष्कले विषयमाथि एकाग्र हुन र नकारात्मक विचार र बानीबाट मुक्ति पाउन मदत पु–याउँछ।
यसबाहेक एउटा शान्त कोठामा बलिरहेको मैनबत्तीभन्दा केही टाढा बसेर सयदेखि एकसम्म उल्टो गन्ती गन्नुहोस्। गन्ती भङ्ग भएमा पुनः शुरूदेखि प्रारम्भ गर्नुहोस्। यसो गर्दा तपाईं आफ्नो विचारलाई एक ठाउँमा राख्न सफल हुनुहुन्छ किनभने एकाग्रताको वास्तविक अर्थ आफ्नो सम्पूर्ण ध्यान एउटा निश्चित समयका लागि कुनै खास विषयमा केन्द्रित गर्नु हो। यसको लागि के ध्यान राख्नुपर्छ भने एउटा विषय एक घण्टाभन्दा बढी नपढ्नुहोस्। यदि पढ्नु नै परे बीचमा एउटा सानो ब्रेक लिनुस् वा एक गिलास पानी खानु राम्रो हुनेछ।
विद्यार्थीहरूले राति सुत्न जाँदा एकछिन आफ्नो मस्तिष्कमा चलिरहेको सबै विचार बाहिर निकाल्ने कोशिश गर्नुपर्छ। यसबाट एकातिर तपाईंलाई मीठो निद्रा आउँछ भने अर्कोतिर तपाईको एकाग्रताको तह पनि बढ्छ। बिहान उठेर तुरुन्त काममा लाग्नुभन्दा एकछिन ओछ्यानमैं बस्नुपर्छ। अध्ययन गर्दा किताबमा लाइन कोर्नुको साटो कापीमा छाडिएको मार्जिनमा उक्त महत्वपूर्ण कुरा नोट गर्नुपर्छ। एकपटक पढिसकेपछि त्यसमा भएका कुरा कापीमा लेखिएको नोटको आधारमा दोहो–याउनुपर्छ। यसरी नियमित अध्ययन र परिश्रमले पढाइमा सुधार ल्याउन सकिन्छ किनभने सफलता आत्मविश्वास र लगातार परिश्रमको परिणाम हो।
बेकनले भनेका थिए–“बुद्धिमान मानिसलाई जति अवसर प्राप्त हुन्छ त्यसभन्दा बढी उसले स्वयं उत्पन्न गर्छ।” त्यसकारण तपाईं कसरी पढाइमा आफ्नो ध्यान एकाग्र गर्नुहुन्छ, यो तपाईंमाथि निर्भर छ। मनोविज्ञानले भन्छ–हाम्रो मस्तिष्कले हाम्रो शरीरलाई नियन्त्रित गर्दछ। यस कारण मस्तिष्कलाई स्वस्थ राख्नु हाम्रो पहिलो प्राथमिकता हुनुपर्छ। एउटा लक्ष्य लिएर अगाडि बढ्नुहोस्। सधैं नयाँ–नयाँ कुरा, अनुभव र खुशीका लागि आफ्नो मस्तिष्कमा ठाउँ बनाउनुहोस्। हरेक मानिसमा एकाग्रताको क्षमता भिन्न–भिन्न हुन्छ तर सही तरीकाले एकाग्र हुने योग्यताले मानिस अवश्य सफल हुन्छ। हरेक मानिसमा सकारात्मक र नकारात्मक दुवै पक्ष हुन्छ। त्यसैले आजैदेखि कसैको पनि सकारात्मक पक्ष खोज्ने बानी बसाल्नुहोस्। यसो गर्दा निश्चित नै तपाईं आफ्नो जीवनलाई एउटा नयाँ दिशा प्रदान गर्न सक्नुहुन्छ र पढाइमा स्वतः एकाग्रता बढ्न थाल्छ।

neelambAd
Name

(स्थानीय समाचार ,1, %प्रमुख समाचार ,1, खेलकूद ,25, मन्तव्य ,3, सम्पादकीय ,27,(७ अप्रिल–विश्व स्वास्थ्य दिवसको उपलक्ष्यमा),1,(सन्दर्भ: ५८ औं राष्ट्रिय सहकारी दिवस,1,(स्थानीय समाचार,7,%प्रमुख समाचार,3,१५ अगस्त,6,२० चैत्र २०७१),1,२०७७ सालको वार्षिक राशिफल,1,main news,8,pramuk samachar,1,recent,5,अन्तरार्टिय समाचार,10,अन्तराष्ट्रिय समाचार,105,अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस,1,अन्तर्वार्ता,28,अर्थ विशेष,129,अर्थ-उद्योग-वाणिज्य,710,अर्थ–उद्योग–वाणिज्य,29,अर्थविशेष,390,असार १५: धान दिवस,1,आइतवार विशेष,441,आजको बहस,16,आयुर्वेद,77,आर्थिक समाचार,136,आलेख,3,इतिहास,11,उपन्यास,11,एकाङ्की,4,एकाङ्की नाटक,2,कथा,55,कबीरा खडा बजार,216,कविता,44,कानुनी परामर्श,61,कुरोको चुरो,41,कृति समीक्षा,3,खेलकूद,1780,खोजीनीति,2,गजब,2,गुड फ्राइडे,1,गुरुनानक जयन्ती,1,गुरुनानक देव जयन्ती विशेष,1,चिठ्ठी,1,चियोचर्चा,1,जनसरोकार,2,जीवनी,2,जीवशास्त्र,1,जीवेम शरदः शतम्,1,जीवेम शरद: शतम्,1,जैव विविधता दिवस,1,टाकन–टुकन,54,टाकनटुकन,18,तथ्याङ्क,1,दृष्टिकोण,1,धन्वन्तरि जयन्ती,1,धर्म दर्शन,5,धर्म संस्कृति,10,धर्म–संस्कृति,115,नारी हस्ताक्षर,3,नारी हस्ताक्षर,6,नियतिको फल,1,नियात्रा,2,नीति वचन,1,पाठक पत्र,54,पाठक प्रतिक्रिया,22,पाठक मञ्च,58,पाठकमंच,42,पुस्तक समीक्षा,10,पोषण,2,पोषण/आहार,3,प्रजापिता ब्रह्माबाबाको ४७ औं अव्यक्ति दिवस,1,प्रतीक दैनिक,2264,प्रमुख समाचार,3585,प्रविधि,3,प्रवृत्ति र मनोवृत्ति,2,प्रसङ्गतरङ्ग,4,प्रसङ्गवश,1,फरक,145,फरक मत,2,फिचर,456,फिचर समाचार,81,फोटो,8,बाटिका,441,बुद्ध जयन्तीको उपलक्ष्यमा,1,बेलाको बोली,1,ब्रह्मा स्मृति दिवस,1,भानु जयन्ती,1,भाषा,1,भाषा/संस्कृति,1,भ्यालेन्टाइन डे,1,मजदुर दिवस विशेषः,1,मतमतान्तर,1,मतान्तर,1,मनोरन्जन,9,मन्तव्य,483,महाभारतबाट सङकलन तथा अनुवाद,231,महाभारतबाट सङकलित,16,महाशिवरात्री,1,महिला सरोकार,1,महिला हस्ताक्षर,1,मानवीय व्यवहार,1,यात्रा,29,यात्रा संस्मरण,3,यात्रानुभव,1,युग परिवर्तन कसरी र कहिले,3,युवा आवाज,1,राशिफल,2,रोचक,18,लघुकथा,32,लोक/संस्कृति,11,लोकविश्वास,2,लोहिया जयन्ती,1,वाटिका,553,वातावरण,1,वि.सं. २०७७ सालको वर्षफल,1,विज्ञान प्रविधि,3,विज्ञापनको लागि सम्पर्क,1,विश्लेषण,1,विश्व एड्स दिवसको उपलक्ष्यमा,1,विश्व सन्दर्भ,3,व्यक्तित्व,1,व्यङग्य,27,व्यङ्ग्य,35,व्यङ्ग्यम्,5,शिक्षा नेपाल,10,शिक्ष्f नेपाल,487,सङ्कलन तथा अनुवाद,35,सन्दभ: विश्व मधुमेह दिवस,1,सन्दर्भ ः विवेकानन्दा दिवस,2,सन्दर्भ - महिला हिंसा,3,सन्दर्भ - मानव अधिकार दिवस,1,सन्दर्भ : क्षयरोग दिवस,1,सन्दर्भ : चुरे दिवस,1,सन्दर्भ : बाल दिवस,1,सन्दर्भ : रमजान,1,सन्दर्भ ६१ औं राष्ट्रिय क्षयरोग दिवस,1,सन्दर्भः अन्तर्राष्ट्रिय हिन्दी दिवस,1,सन्दर्भ गाँधी जयन्ती,1,सन्दर्भः गुरु नानक जयन्ती,1,सन्दर्भ भानुजयन्ती,1,सन्दर्भः भारतको स्वतन्त्र दिवस,1,सन्दर्भ मोती जयन्ती,1,सन्दर्भः योग दिवस,1,सन्दर्भ रक्तसञ्चार सेवा दिवस,1,सन्दर्भ विश्व रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ- विश्व वातावरण दिवस,1,सन्दर्भ- श्रीकृष्ण जन्माष्टमी,2,सन्दर्भ-विश्व पर्यटन दिवस,1,सन्दर्भ– शहीद दिवस,1,सन्दर्भ: २६ जनवरी,8,सन्दर्भ: नारी दिवस,2,सन्दर्भ: बाल दिवस,2,सन्दर्भ: भारतको ६४औं गणतन्त्र दिवस,1,सन्दर्भ: भारतको ६९औं स्वतन्त्रता दिवस,1,सन्दर्भ: भारतको स्वतन्त्र दिवस,2,सन्दर्भ: रमजान पर्व,1,सन्दर्भ: रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व एड्स दिवस,3,सन्दर्भ: विश्व बाल दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व मौसम दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ: वीपी जयन्ती,1,सन्दर्भ: श्री गुरु अर्जुनदेवजी महाराज शहिदी दिवस,1,सन्र्दभ विश्व पर्यावरण दिवस,1,सम–सामयिक,1,समय–सन्दर्भ,9,समयान्तर,301,समसामयिक,28,समाचार विश्लेषण,3,समीक्षा,1,समीक्षा समाहरण,1,सम्पादकीय,3049,सरोकार,46,संस्कृति/साहित्य,3,संस्मरण,15,साहित्यवार्ता,1,साहित्यात्मक,5,सिर्सियाँ नदी प्रदूषण प्रकरण,2,स्तवतन्त्र विचार,254,स्थानीय समाचार,12448,स्मृति,2,स्वतन्त्त विचार,2,स्वतन्त्र विचार,2833,स्वान्त सुखाय,88,स्वान्तः सुखाय,14,स्वान्तः सुखायः,140,स्वान्त सुखाय:,132,स्वान्त–सुखाय,157,स्वायन्त सुखाय,22,स्वास्थ्य चर्चा,49,हाम्रो बारेमा,2,हास्य एकाङ्की,1,हास्यव्यङ्ग्य एकाÍी,1,
ltr
item
Prateek Daily । प्रतीक दैनिक : अध्ययनमा एकाग्र कसरी हुने ?
अध्ययनमा एकाग्र कसरी हुने ?
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEia80Kl9jSnBF6u6cYJJx-hSRO9Xzl_RSbXjvSuMEZNlc30X1Xm22UE3dudJ-RNhyphenhyphenfmFilDNgrBs0fBzpDxVwwaXYOxYtZAxeB06iRnx5KGapWksYEAqNosgt9ChlfPAoMTXjfmDSIJseU-/w283-h320/anant.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEia80Kl9jSnBF6u6cYJJx-hSRO9Xzl_RSbXjvSuMEZNlc30X1Xm22UE3dudJ-RNhyphenhyphenfmFilDNgrBs0fBzpDxVwwaXYOxYtZAxeB06iRnx5KGapWksYEAqNosgt9ChlfPAoMTXjfmDSIJseU-/s72-w283-c-h320/anant.jpg
Prateek Daily । प्रतीक दैनिक
https://www.prateekdainik.com.np/2021/02/blog-post_58.html
https://www.prateekdainik.com.np/
https://www.prateekdainik.com.np/
https://www.prateekdainik.com.np/2021/02/blog-post_58.html
true
6917042177189007432
UTF-8
सबै हेर्नुहोस् केही भेटिएन थप विस्तृत जवाफ दिनुहोस् Cancel reply Delete By Home PAGES POSTS सबै हेर्नुहोस सिफारिस गरिएको वर्गीकरण समाचार संग्रह खोज्नुहोस् सबै पोस्ट Not found any post match with your request गृहपृष्ठ Sunday Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sun Mon Tue Wed Thu Fri Sat January February March April May June July August September October November December Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec भर्खरै एक मिनेट अघि $$1$$ एक मिनेट अघि एक घण्टा अघि $$1$$ एक घण्टा अघि हिजो $$1$$ हिजो $$1$$ एक साताअघि पाँच साताअघि Followers Follow THIS PREMIUM CONTENT IS LOCKED STEP 1: Share to a social network STEP 2: Click the link on your social network Copy All Code Select All Code All codes were copied to your clipboard Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy