$type=ticker$count=12$cols=4$cate=0

नेपाली मुद्राको क्रयशक्ति कमजोर हुनुका कारण

SHARE:


विश्वराज अधिकारी

विश्वमा कमजोर क्रयशक्ति भएका मुद्रामध्ये नेपालको मुद्रा पनि पर्दछ। नेपाली मुद्राको क्रयशक्ति यतिसम्म कमजोर छ कि सबैभन्दा तल्लो एकाइको नेपाली मुद्रा, रु १ को बजारमा कुनै किसिमको क्रयशक्ति छैन। विनिमय शक्ति छैन। त्यसको आफ्नै एकल, स्वतन्त्र विनिमय अस्तित्व छैन। बजारमा रु १ भुक्तान गरेर कुनै कुरा खरीद गर्न सकिंदैन। यस्तै स्थिति रु ५ को पनि छ। रु १० को स्थिति पनि कमजोर नै छ। रु २० बाट भने केही कुरा खरीद गर्न सकिन्छ तर पनि ज्यादै सीमितरूपमा। केवल रु १०० को मात्र गतिलो क्रयशक्ति छ। रु १००० ले मात्र ज्यादै बलियो क्रय शक्ति राख्दछ। यस्तो किन भएको होला ? आउनुहोस् यसको कारण अर्थशास्त्रका पेंचिला सिद्धान्तहरूबाट होइन, सामान्य परिभाषाबाट बुझौं। साधारण चिन्तनबाट बुझौं। सामान्य छलफलबाट बुझौं।
नेपाली मुद्राको क्रय शक्ति कमजोर हुनुको प्रमुख कारण हो नेपालमा प्रचुर मात्रामा उत्पादन हुन नसक्नु। उत्पादनको क्षेत्रमा नेपाल अहिले पनि ज्यादै पछाडि छ। पछाडि मात्र छैन, नेपालले जे जति उत्पादन गरिरहेको छ त्यसको लागत, अर्थात् उत्पादन लागत पनि ज्यादै चर्को छ। उत्पादन लागत ज्यादै चर्को भएर तथा उत्पादन लागत कम पार्नेतिर व्यापारीहरूको ध्यान एवं इच्छा नभएर नेपालमा उत्पादन लागत कम पार्न सकिएको छैन र यस्तो गरेर उत्पादन वृद्धि गर्न सकिएको छैन। स्थिति यस्तो छ कि निर्यातका लागि ठूलो मात्रामा उत्पादन गर्नु त परको कुरा, राष्ट्रिय खपतका लागि चाहिने जति पनि स्वदेशमा उत्पादन गर्न सकिएको छैन। सियोदेखि सलाईसम्मका लागि हामीले छिमेकी देशहरू भारत तथा चीनको मुख ताक्नु पर्ने स्थिति छ। उत्पादनको क्षेत्रमा हामी अभूतपूर्व किसिमले परावलम्बी हुन पुगेका छौं। श्रम बेचेर गुजारा गर्ने स्थितिमा पुगेका छौं र यसै कारणले हाम्रा नयाँनयाँ सृजनात्मक क्षमता राख्ने युवाहरू देश छोड्न बाध्य भएका छन्। विदेश गएर कम मूल्यमा श्रम बेच्न विवश छन्।
त्यस्ता धेरै देश छन्, जसको मुद्राको क्रयशक्ति ज्यादै बलियो छ। अमेरिकी डलर, ब्रिटिश पौन्ड, जर्मन युरो आदिको क्रयशक्ति ज्यादै बलियो छ। उदाहरणको लागि अमेरिकी डलर लिउँ। अमेरिकी डलरको सबैभन्दा तल्लो एकाइ १ डलरको क्रयशक्ति अति बलियो छ। अमेरिकी बजारमा १ डलरबाट खरीद गर्न सकिने वस्तु एवं सेवाहरू थुप्रै छन्। एक डलर खर्च गर्दा एक छाक खान पुग्ने सामान खरीद गर्न सकिन्छ। अर्थात् सामान्य किसिमको खाना, एक छाकका लागि, एक डलर खर्च गरेर पाउन सकिन्छ। अमेरिकामा डलरको सबैभन्दा तल्लो एकाइ–‘एक डलर’ले पनि बलियो क्रय शक्ति राख्छ। १ डलरले धेरै कुरा विनिमय गर्न सकिन्छ। अमेरिकाको ख्यातिप्राप्त खुद्रा भण्डार ‘डलर ट्री’ ले एक डलर भुक्तान गरेर खरीद गर्न पाइने धेरै वस्तु बिक्री गर्छ। उक्त भण्डारमा १ डलरमा सयौं किसिमका सामग्री खरीद गर्न सकिन्छ। अमेरिकामा १ डलर पनि, विनिमय क्षमताको हिसाबले कति बलियो छ भन्ने कुरा डलर ट्रीले दिन्छ। उसको व्यापारले दिन्छ। डलर ट्रीको उद्देश्य सस्तोमा कमजोर आय भएका व्यक्तिलाई विभिन्न सामग्री उपलब्ध गराउनु हो। डलर ट्रीले ‘हामी हरेक सामान एक डलरमा बिक्री गर्छौं’ भन्छ।

अमेरिकी डलरको विनिमय क्षमता वा क्रयशक्ति ज्यादै बलियो हुनुको प्रमुख कारण उत्पादनको क्षेत्रमा अमेरिकाले विश्वमा नै अग्रणी स्थान प्राप्त गर्नु हो। कृषिको क्षेत्रमा अमेरिकाले विश्वमा नै चमत्कार गरेको छ। खाद्यान्न र मासु अमेरिकाले यति ठूलो मात्रामा उत्पादन गर्छ कि राष्ट्रिय उत्पादनका लागि पर्याप्त भएर ठूलो परिमाणमा निर्यात गर्नुपर्ने हुन्छ। अमेरिकाले ठूलो परिमाणमा भटमास निर्यात गर्छ। चीनले ठूलो परिमाणमा भारतबाट भटमास खरीद गर्छ, जबकि विनिमय दरको हिसाबले चाइनिज मुद्रा एन अमेरिकी डलरभन्दा निकै कमजोर छ। सामान्य किसिमले हेर्दा, एक चिनियाँ एन बराबर केवल ००.१५ डलर वा १५ सेन्ट मात्र हुन्छ। अर्थात् अमेरिकाले चीनभन्दा पनि सस्तोमा भटमास उत्पादन गर्छ। आफ्नो देशमा भटमास उत्पादन गर्न महँगो हुने भएकोले नै चीनले अमेरिकाबाट भटमास आयात गरेको हो। भटमास उत्पादन गर्नुभन्दा अमेरिकाबाट आयात गर्दा चीनलाई फाइदा हुन्छ तर यहाँ सोचनीय कुरा के छ भने चीनमा श्रम लागत अमेरिकाभन्दा निकै कम छ। श्रम लागत चीनभन्दा अमेरिकामा बढी भए तापनि अमेरिका चीनभन्दा कम लागतमा भटमास उत्पादन गर्न सफल भएको छ। यस्तो स्थिति अमेरिकाले कृषि क्षेत्रमा गरेको अद्भुत विकासले गर्दा भएको हो। अमेरिकी डलरको क्रयशक्ति बलियो हुनुको प्रमुख कारण नै अमेरिकाले ठूलो परिमाणमा उत्पादन गर्न सक्नु र उत्पादन लागत कम गर्न सक्षम हुनु हो।  
नेपाली मुद्राको क्रयशक्ति वा विनिमय शक्ति बलियो बनाउन हामीले उत्पादनमा जोड दिनैपर्छ। उत्पादनमा जोड नदिएसम्म, राष्ट्रिय आवश्यकताका लागि पुग्नेजति उत्पादन गर्न नसकेसम्म नेपाली मुद्राको क्रयशक्ति कमजोर नै रहन्छ। हाम्रो गरीबी पनि रहि नै रहन्छ। हामी गरीबीको ललौरी–बिलौरी गाइ नै रहने छौं र आउने पुस्ताले पनि त्यही ललौरीबिलौरी गाउने छ।
नेपालभित्र अनेक वस्तु उत्पादन गर्न सकिने सुनौलो अवसर छ। राष्ट्रिय खपतका लागि पनि ती वस्तु उत्पादन गरेर विदेशी बजारमा ठूलो परिमाणमा जाने  नेपाली मुद्राको क्रम रोक्न सकिन्छ।
त्यस्ता धेरै कुरा छन् जुन नेपालमा नै उत्पादन गरेर एकातिर आत्मनिर्भर हुन सकिन्छ, अर्कोतिर भारतसितको अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारमा हुने व्यापार घाटा कम पार्न सकिन्छ। जस्तै, नेपाल अहिले ‘अटोमोबाइल’ को लागि अति भरपर्दो बजार हुन पुगेको छ। नेपालले प्रत्येक वर्ष ठूलो परिमाणमा भारतबाट मोटरसाइकल, कार, जिप, ट्रक, बस, टेम्पो, ट्रेक्टर खरीद गर्छ। यसरी ठूलो परिमाणमा यातायातका यी साधन खरीद गर्दा नेपालबाट ठूलो मात्रमा नेपाली एवं नेपालले कमाएको विदेशी मुद्रा भारत जाने गर्दछ। अटोमोबाइलका लागि नेपाल भरपर्दो बजार हुनुको फाइदा नेपालले होइन, नेपाली व्यापारीले होइन, भारतले, भारतका व्यापारीहरूले उठाइरहेका छन्। हामी भने टुलुटुलु हरेर बसेका छौं। यो स्थितिलाई हामीले आफ्नो नालायकी भन्ने वा दुर्भाग्य ?
हामीले देशभित्र कार, जिप, ट्रक, बस आदि उत्पादन गर्ने हो भने यी साधन सजिलै स्वदेशमा बिक्री गर्न सक्छौं। यी साधन बिक्री गर्न बाह्य बजार खोज्नुपर्दैन। नेपालमा नै यी साधनको ठूलो माग छ। तर हामीले यी साधन स्वदेशमा उत्पदन नगरेर ठूलो व्यापारिक अवसर गुमाएका मात्र छैनौं, रोजगारको राम्रो अवसरबाट फाइदा उठाउन पछि परेका छौं। उल्टो यो अवसर भारतका व्यापारीहरूलाई प्रदान गरेर हामी उत्पादनको क्षेत्रमा परावलम्बी हुन पुगेका छौं। यस्तो स्थितिको अन्त्य गर्न सरकार मात्र होइन, निजी क्षेत्र पनि लाग्नुपर्छ। नेपाली व्यापारीहरू उठ्नुपर्छ, स्वदेशमा विभिन्न कुराहरू उत्पादन गर्न।
नेपालका लागि उत्पादनको अपार सम्भावना बोकेको अर्को क्षेत्र हो कृषि। तराईको समतल मैदान मात्र होइन, पहाडका प्रयोग नभएका क्षेत्रलगायत हिमाली क्षेत्रमा पनि कृषिको विस्तार गरेर हामी खाद्यान्नमा आत्मनिर्भर हुन सक्छौं। उत्पादनको मात्रा बढाउँदै लगेमा ठूलो परिमाणमा निर्यात गर्न समेत सक्छौं। जनसङ्ख्याको अनुपातमा हामीसँग भारतको तुलनामा समेत धेरै जग्गा उपलब्ध छ। उन्नत प्रविधि प्रयोग गरेर, पहाडी एवं हिमाली क्षेत्रको प्रयोग गरेर, हामीले ठूलो परिमाणमा अन्न एवं फलफूल उत्पादन गर्न सक्छौं। मासु उत्पादन गर्न सक्छौं। यी कार्य गरेर नेपाली मुद्राको क्रयशक्ति, विनिमय शक्ति वृद्धि गर्न सक्छौं।
नेपाली मुद्राको क्रयशक्ति वृद्धि गर्न, कम मूल्यका नोटहरू (रु १, ५, १० आदि) को खरीद क्षमता वृद्धि गर्न हामीले उत्पादन परिमाणमा वृद्धि गर्नुको विकल्प छैन। जुनसुकै अवस्थामा भए पनि हामीले उत्पादन वृद्धि गर्न आवश्यक छ। यदि उत्पादन वृद्धि नगर्ने हो भने हाम्रो हालत पनि कुनै बेला जिम्बाब्वेजस्तो हुनेछ। केही वर्ष पहिले जिम्बाब्वेमा यस्तो मुद्रास्फीति भएको थियो कि सामान्य किनमेल गर्न जाँदा पनि झोलामा पैसा बोकेर जानु पथ्र्यो। सरकारले करोडौं मूल्यका नोट निष्कासन गर्नुपरेको थियो। अर्थात् एउटा नोटको दाम एक करोड डलरभन्दा बढी थियो। त्यहाँको जनतालाई आफ्नो देशको मुद्रामा कम विश्वास भएर विदेशी मुद्रामा कारोबार गर्नुपर्ने अवस्था देखिएको थियो।
हामीले गमलामैं भएपनि तरकारी उत्पादन गरेर विदेशबाट तरकारी आयात गर्ने अवस्था अन्त्य गर्न आवश्यक छ। हाम्रो राष्ट्रिय जनऊर्जा उत्पादन वृद्धिमा लगाउन आवश्यक छ। यो समयको माग हो।

neelambAd
Name

(स्थानीय समाचार ,1, %प्रमुख समाचार ,1, खेलकूद ,25, मन्तव्य ,3, सम्पादकीय ,27,(७ अप्रिल–विश्व स्वास्थ्य दिवसको उपलक्ष्यमा),1,(सन्दर्भ: ५८ औं राष्ट्रिय सहकारी दिवस,1,(स्थानीय समाचार,7,%प्रमुख समाचार,3,१५ अगस्त,6,२० चैत्र २०७१),1,२०७७ सालको वार्षिक राशिफल,1,main news,8,pramuk samachar,1,recent,5,अन्तरार्टिय समाचार,10,अन्तराष्ट्रिय समाचार,105,अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस,1,अन्तर्वार्ता,28,अर्थ विशेष,129,अर्थ-उद्योग-वाणिज्य,710,अर्थ–उद्योग–वाणिज्य,29,अर्थविशेष,390,असार १५: धान दिवस,1,आइतवार विशेष,441,आजको बहस,16,आयुर्वेद,77,आर्थिक समाचार,136,आलेख,3,इतिहास,11,उपन्यास,11,एकाङ्की,4,एकाङ्की नाटक,2,कथा,55,कबीरा खडा बजार,216,कविता,44,कानुनी परामर्श,61,कुरोको चुरो,41,कृति समीक्षा,3,खेलकूद,1780,खोजीनीति,2,गजब,2,गुड फ्राइडे,1,गुरुनानक जयन्ती,1,गुरुनानक देव जयन्ती विशेष,1,चिठ्ठी,1,चियोचर्चा,1,जनसरोकार,2,जीवनी,2,जीवशास्त्र,1,जीवेम शरदः शतम्,1,जीवेम शरद: शतम्,1,जैव विविधता दिवस,1,टाकन–टुकन,54,टाकनटुकन,18,तथ्याङ्क,1,दृष्टिकोण,1,धन्वन्तरि जयन्ती,1,धर्म दर्शन,5,धर्म संस्कृति,10,धर्म–संस्कृति,115,नारी हस्ताक्षर,3,नारी हस्ताक्षर,6,नियतिको फल,1,नियात्रा,2,नीति वचन,1,पाठक पत्र,54,पाठक प्रतिक्रिया,22,पाठक मञ्च,58,पाठकमंच,42,पुस्तक समीक्षा,10,पोषण,2,पोषण/आहार,3,प्रजापिता ब्रह्माबाबाको ४७ औं अव्यक्ति दिवस,1,प्रतीक दैनिक,2264,प्रमुख समाचार,3585,प्रविधि,3,प्रवृत्ति र मनोवृत्ति,2,प्रसङ्गतरङ्ग,4,प्रसङ्गवश,1,फरक,145,फरक मत,2,फिचर,456,फिचर समाचार,81,फोटो,8,बाटिका,441,बुद्ध जयन्तीको उपलक्ष्यमा,1,बेलाको बोली,1,ब्रह्मा स्मृति दिवस,1,भानु जयन्ती,1,भाषा,1,भाषा/संस्कृति,1,भ्यालेन्टाइन डे,1,मजदुर दिवस विशेषः,1,मतमतान्तर,1,मतान्तर,1,मनोरन्जन,9,मन्तव्य,483,महाभारतबाट सङकलन तथा अनुवाद,231,महाभारतबाट सङकलित,16,महाशिवरात्री,1,महिला सरोकार,1,महिला हस्ताक्षर,1,मानवीय व्यवहार,1,यात्रा,29,यात्रा संस्मरण,3,यात्रानुभव,1,युग परिवर्तन कसरी र कहिले,3,युवा आवाज,1,राशिफल,2,रोचक,18,लघुकथा,32,लोक/संस्कृति,11,लोकविश्वास,2,लोहिया जयन्ती,1,वाटिका,553,वातावरण,1,वि.सं. २०७७ सालको वर्षफल,1,विज्ञान प्रविधि,3,विज्ञापनको लागि सम्पर्क,1,विश्लेषण,1,विश्व एड्स दिवसको उपलक्ष्यमा,1,विश्व सन्दर्भ,3,व्यक्तित्व,1,व्यङग्य,27,व्यङ्ग्य,35,व्यङ्ग्यम्,5,शिक्षा नेपाल,10,शिक्ष्f नेपाल,487,सङ्कलन तथा अनुवाद,35,सन्दभ: विश्व मधुमेह दिवस,1,सन्दर्भ ः विवेकानन्दा दिवस,2,सन्दर्भ - महिला हिंसा,3,सन्दर्भ - मानव अधिकार दिवस,1,सन्दर्भ : क्षयरोग दिवस,1,सन्दर्भ : चुरे दिवस,1,सन्दर्भ : बाल दिवस,1,सन्दर्भ : रमजान,1,सन्दर्भ ६१ औं राष्ट्रिय क्षयरोग दिवस,1,सन्दर्भः अन्तर्राष्ट्रिय हिन्दी दिवस,1,सन्दर्भ गाँधी जयन्ती,1,सन्दर्भः गुरु नानक जयन्ती,1,सन्दर्भ भानुजयन्ती,1,सन्दर्भः भारतको स्वतन्त्र दिवस,1,सन्दर्भ मोती जयन्ती,1,सन्दर्भः योग दिवस,1,सन्दर्भ रक्तसञ्चार सेवा दिवस,1,सन्दर्भ विश्व रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ- विश्व वातावरण दिवस,1,सन्दर्भ- श्रीकृष्ण जन्माष्टमी,2,सन्दर्भ-विश्व पर्यटन दिवस,1,सन्दर्भ– शहीद दिवस,1,सन्दर्भ: २६ जनवरी,8,सन्दर्भ: नारी दिवस,2,सन्दर्भ: बाल दिवस,2,सन्दर्भ: भारतको ६४औं गणतन्त्र दिवस,1,सन्दर्भ: भारतको ६९औं स्वतन्त्रता दिवस,1,सन्दर्भ: भारतको स्वतन्त्र दिवस,2,सन्दर्भ: रमजान पर्व,1,सन्दर्भ: रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व एड्स दिवस,3,सन्दर्भ: विश्व बाल दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व मौसम दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ: वीपी जयन्ती,1,सन्दर्भ: श्री गुरु अर्जुनदेवजी महाराज शहिदी दिवस,1,सन्र्दभ विश्व पर्यावरण दिवस,1,सम–सामयिक,1,समय–सन्दर्भ,9,समयान्तर,301,समसामयिक,28,समाचार विश्लेषण,3,समीक्षा,1,समीक्षा समाहरण,1,सम्पादकीय,3049,सरोकार,46,संस्कृति/साहित्य,3,संस्मरण,15,साहित्यवार्ता,1,साहित्यात्मक,5,सिर्सियाँ नदी प्रदूषण प्रकरण,2,स्तवतन्त्र विचार,254,स्थानीय समाचार,12448,स्मृति,2,स्वतन्त्त विचार,2,स्वतन्त्र विचार,2833,स्वान्त सुखाय,88,स्वान्तः सुखाय,14,स्वान्तः सुखायः,140,स्वान्त सुखाय:,132,स्वान्त–सुखाय,157,स्वायन्त सुखाय,22,स्वास्थ्य चर्चा,49,हाम्रो बारेमा,2,हास्य एकाङ्की,1,हास्यव्यङ्ग्य एकाÍी,1,
ltr
item
Prateek Daily । प्रतीक दैनिक : नेपाली मुद्राको क्रयशक्ति कमजोर हुनुका कारण
नेपाली मुद्राको क्रयशक्ति कमजोर हुनुका कारण
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjr4PAUC8F3Wf7cByCvKvRIf1s0Tlg5Hn8pXxe_PwVal9OfeIR_Vlxi6vZ5o8tTD9CSodLHnQl_E6eDSQMRlOh80e8xCZB2vwk8sxr5kteABhKv4v0hL4VRywQTUB4iPEqLyDbDlYvMEiEL/w290-h320/bishwraj+pic.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjr4PAUC8F3Wf7cByCvKvRIf1s0Tlg5Hn8pXxe_PwVal9OfeIR_Vlxi6vZ5o8tTD9CSodLHnQl_E6eDSQMRlOh80e8xCZB2vwk8sxr5kteABhKv4v0hL4VRywQTUB4iPEqLyDbDlYvMEiEL/s72-w290-c-h320/bishwraj+pic.jpg
Prateek Daily । प्रतीक दैनिक
https://www.prateekdainik.com.np/2021/01/blog-post_735.html
https://www.prateekdainik.com.np/
https://www.prateekdainik.com.np/
https://www.prateekdainik.com.np/2021/01/blog-post_735.html
true
6917042177189007432
UTF-8
सबै हेर्नुहोस् केही भेटिएन थप विस्तृत जवाफ दिनुहोस् Cancel reply Delete By Home PAGES POSTS सबै हेर्नुहोस सिफारिस गरिएको वर्गीकरण समाचार संग्रह खोज्नुहोस् सबै पोस्ट Not found any post match with your request गृहपृष्ठ Sunday Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sun Mon Tue Wed Thu Fri Sat January February March April May June July August September October November December Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec भर्खरै एक मिनेट अघि $$1$$ एक मिनेट अघि एक घण्टा अघि $$1$$ एक घण्टा अघि हिजो $$1$$ हिजो $$1$$ एक साताअघि पाँच साताअघि Followers Follow THIS PREMIUM CONTENT IS LOCKED STEP 1: Share to a social network STEP 2: Click the link on your social network Copy All Code Select All Code All codes were copied to your clipboard Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy