जीतलाल श्रेष्ठ, निजगढ, १४ मङ्सिर/
समूह, हुलमा बस्न रुचाउने बाँदर प्रजातिको वन्यजन्तु जाडोयाम शुरू हुन थालेपछि पारिलो घाम ताप्न जङ्गलको बीचमा पर्ने सडक आसपास आउने गर्छन्। उनीहरू बाक्लै सङ्ख्यामा सडकको आसपास आइरहेका हुन्छन्। घाम ताप्नका लागि उनीहरू खुला ठाउँ खोज्दै सडकतर्फ आउने गरेको भएपनि पछिल्लो समय आहारा पाउने आशामा उनीहरू सडक तथा मानिस भएको स्थानतर्फ आउने गरेका छन्।
आजभन्दा १०/१५ वर्षअघि बाँदरहरू यसरी राजमार्ग, सडकमा खासै देखा पर्दैनथे। त्यसयता बिस्तारै/बिस्तारै यिनीहरूको हुल, समूह राजमार्ग, सडक केन्द्रित देखिन थालेको हो।
वातावरण परिवर्तन तथा मानवीय क्रियाकलापको कारण वनजङ्गलमा उनीहरूको आहारा लोप हुन थालेपछि बाँदरहरू बाँच्नकै लागि हुल, समूहमा राजमार्ग, सडकहरूमा आएका हुन्। तर यिनै बाँदरहरू अहिले राजमार्ग, सडकमा गुड्ने सवारीसाधनको ठक्करबाट अकालमा ज्यान गुमाइरहेका छन्।
राजमार्ग भएर गन्तव्यतर्फ जाने कैयौं यात्रुले राजमार्ग आसपास आउने बाँदरहरूलाई बिस्कुट, चिउरा, भुजा, चाउचाउ, दालमोठलगायतका खानेकुरा दिने गरेका छन्। रमाइलो वा उनीहरूको भोको पेटलाई उद्धार गरेको जस्तो लागेर पनि यात्रुहरूले बाँदरहरूलाई खानेकुरा दिने गरेका हुन्। तर यिनीहरूलाई प्राकृतिक खाद्यवस्तुबाहेक अन्य खानेकुरा दिनु भनेको मन्द विष दिनु सरह हुने वन्यजन्तु तथा चराचुरुङ्गी संरक्षणमा खटिएका संरक्षणकर्मीहरूले बताउने गरेका छन्।
वन्यजन्तुहरूलाई वनजङ्गलमा पाइने फलफूल, आहाराहरू खानका लागि भरपर्दो वातावरण निर्माण गर्नेतर्फ सबैको ध्यान जानुपर्ने विज्ञहरूको जोड छ। हामीलाई रमाइलोका लागि उनीहरूलाई खुवाइ आनन्द लिनु दीर्घकालीनरूपमा उचित कार्य नभएको अवकाशप्राप्त वरिष्ठ पशु स्वास्थ्य प्राविधिक हरिप्रसाद बर्तौला बताउँछन्। धेरैजनाले धेरै किसिमका खानेकुरा दिंदा बाँदरहरूलाई पनि फूड प्वाइजन हुने सम्भावना रहन्छ र जसले गर्दा अकालमा ज्यान जान सक्ने उनले बताए।
आजकाल वनजङ्गलमा मानिसहरूको जथाभावी प्रवेशका कारण पनि वन्यजन्तु वा चराचुरुङ्गीले सुरक्षित वासस्थान, पाउन सकिरहेका छैनन्। वनजङ्गलमा पाइने जङ्गली अम्बा, बयर, अमला, अमारो, वन केरा, जामुन, कुसुम, खन्यु, क्यामुना, हर्रो, बर्रो, टाँटरी, फिरफिरे, रातवृक्षलगायत जङ्गली आहारा लोप हँुदै गइरहेका छन्। यिनीहरूको आहाराको उचित व्यवस्थापनतर्फ प्रायः सम्बन्धित निकाय वा राज्यको ध्यान जान सकेको छैन। जसको कारण पनि वन्यजन्तु तथा चराचुरुङ्गी वनजङ्गल आसपास रहेका बस्तीमा लगाइएका बालीनाली खान पस्ने गर्छन्।
वनजङ्गलमा पाइने आहाराको अभावले गर्दा नीलगाई, घोडगधा, बँदेल जस्ता वन्यजन्तु, सुगालगायतका अन्य चराचुरुङ्गी पनि आहाराको खोजीमा मानवबस्तीमा लगाइएका बालीनाली खान आइरहेका घटना प्रशस्तै छन्। जसले गर्दा वन्यजन्तु र मानवबीच द्वन्द्व बढ्दै गइरहेको छ।
यसरी वन्यजन्तु र मानवबीच हुने द्वन्द्व घटाउने कुरा कहिलेकाहीं चर्चा चल्ने गरे पनि निरन्तरता पाउन सकेको छैन।
यसरी राजमार्ग, सडकमा आहारा खान आएका बाँदरहरूको यातायात तथा सवारीसाधनको ठक्करबाट अकालमा ज्यान गइरहेको छ। कतिपय चालकले जानाजानी जिस्किंदै बाँदरको हुलतर्फ गाडी बढाउँदा पनि दुर्घटना भई उनीहरूको ज्यान जाने गरेको छ भने कतिपय सडकमा पोखिएका वा सडकमा कोही यात्रुले राखिदिने गरेको खानेकुराहरू खाई फर्कने क्रममा गाडीले ठक्कर दिने गरेका छन्।
हुनत कुनै पनि वन्यजन्तुको इजाजतविना शिकार गर्नुबाहेक कुनै पनि तरीकाले ज्यान लिनु राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐनविपरीत ठहर्छ। यस्ता घटनामा जानेर वा नजानीकनै संलग्न भएका जो कोही पनि कानूनबमोजिम दोषी करार हुन्छन्। तर यसरी यातायातका साधनले लोपोन्मुख, संरक्षित वन्यजन्तुबाहेक अन्य वन्यजन्तुलाई ठक्कर दिने चालकहरूमाथि सम्बन्धित निकायले कारबाही गरेको खासै जानकारीमा आएको छैन।
