कोरोना भाइरस (कोभिड–१९)को विश्वभरि महामारी, नेपाल कसरी मुक्त ?

सुदर्शनराज पाण्डे
    नयाँ वर्ष सन् २०२० को शुभारम्भसँगै नेपालको छिमेकी मुलुक चीनको हुबेई प्रान्तमा उत्पत्ति भएको कोरोना भाइरस (कोभिड–१९)को सङ्क्रमणले विश्वका ११५ राष्ट्रमा महामारीको रूप लिएको छ । विश्वभर कोरोना भाइरसको प्रभाव र असर बढेको छ । विश्वभर एक प्रकारको सन्त्रास पैmलिएको छ । विश्वकै ध्यान यतिखेर कोरोना भाइरसको नियन्त्रणमा केन्द्रित छ ।
    कफ नआउने सुक्खा खोकी, नाकबाट पानी नबग्ने, श्वासप्रश्वासको समस्या, कडा ज्वरो, रुघाखोकीको मुख्य लक्षण हुने कोरोना भाइरसका कारण हालसम्म विश्वका तीन हजार ५ सयभन्दा बढीको ज्यान गइसकेको छ । विश्वमा १ लाख २० हजार मानिस कोरोना भाइरसबाट सङ्क्रमित भएका छन् । कोरोना भाइरसको सङ्क्रमण बढ्न नदिन विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनले केही शर्त निर्धारण गरेको छ । कोरोनाको शङ्का देखिएमा क्वारेन्टाइनमा राखिने गरिएको छ । कोरोना भाइरसको सङ्क्रमणलाई लिएर विभिन्न तर्क, वितर्क, टिप्पणी, हल्ला हुने गरेको छ । नानाथरीका हल्लाले मानिसहरू झन्झन् सशङ्कित बन्दै गएका छन् । स्वास्थ्य परीक्ष्Fणलाई प्रमुखता दिइएको छ । कोरोना भाइरसप्रति सबै सतर्क र सजग रहन जरुरी छ । पूर्वसतर्कता अनिवार्य छ । विश्वमा कोरोना भाइरसको सङ्क्रमण बढ्दै गइरहेको बेला नेपाल सरकार स्वास्थ्य मन्त्रालयले नेपाल कोरोना भाइरसको सङ्क्रमणबाट मुक्त रहेको घोषणा गरेको छ । नेपाल सरकारले सङ्क्रमण नियन्त्रणका लागि आवश्यक पर्ने सबै पूर्वसतर्कता अपनाइरहेका छन् । नेपाली जनता र सांसदहरूले कोरोना भाइरस सङ्क्रमणका लागि सरकारबाट चालिएको पूर्वसतर्कता उपयुक्त र सन्तोषजनक नभएको भनेर चिन्ता र चासो लिएर आवाज उठाइरहेका  छन् । कोरोना भाइरसको कुप्रभावप्रति सबैजनाले आआप्mनो तहबाट सजग र सतर्कता अपनाउनु अनिवार्य आवश्यकता हो ।
    कोरोना भाइरस भाइरल डिजिज हो । मानिसबाट मानिसमा सर्ने रोग हो । कोरोना भाइरस परिवर्तन हुँदै जान्छ । कोरोना भाइरस नयाँ प्रजाति हो । यसको नियन्त्रणका लागि औषधिको आविष्कार हुन सकेको छैन । कोरोना भाइरस प्राकृतिक नभएर कृत्रिम जीवाणु भएको र जैविक युद्धको तयारी रहेको आशङ्का पनि गरिएको छ । चीन, दक्षिण कोरिया, इटाली, इरानमा कोरोना भाइरसको सङ्क्रमणले उग्र रूप लिएको छ । जनजीवन नराम्रोसँग प्रभावित भएको छ । दैनिक आर्थिक गतिविधि ठप्प जस्तै बन्न पुगेको छ । एक देशबाट अर्को देशमा आवतजावत र ठूलठूला जमघट र भेला बन्द हुन थालेका छन् । यो डरलाग्दो आपत्विपदबाट विश्वका मानिसलाई कसरी जोगाउने भन्ने अहिलेको प्रमुख चिन्ता र चुनौती हो ।
    ३० डिग्रीमाथिको तापक्रममा कोरोना भाइरसको सङ्क्रमण नहुने भनिएको छ । चिसो धेरै रहेको स्थानमा कोरोना भाइरसको जोखिम धेरै रहेको पाइएको छ । हरेक देशका सरकारले हतारहतारमा नियन्त्रणका लागि नानाथरीका अभ्यास गरिरहेका छन् तर पनि भयावह स्थिति रोकिएको छैन । विश्वमा यसअघि पनि सन प्mलु, बर्ड प्mलु, सार्स भाइरसको सङ्क्रमण देखा परेको थियो । चिकित्सकहरूको प्रयासमा छिट्टै नियन्त्रण गरिएको थियो । विज्ञान र प्रविधिको वर्तमान युगमा जतिसक्दो छिटो कोरोना भाइरसको सङ्क्रमण नियन्त्रणमा आउने विश्वास गर्न सकिन्छ । जलवायु परिवर्तनको चुनौतीसँगै कोरोना भाइरसको चुनौती पनि थपिन गएकोले विश्वका मानिसहरूले साझारूपमा चुनौतीको सामना गर्न कस्सिनुपर्दछ । प्राकृतिक आपत्, विपत्, सङ्कट मानिसको नियन्त्रणबाहिरका कुरा हुन् । विश्वको भौतिक विकाससँगै नानाथरीका जोखिम, खतरा र विनाश पनि गाँसिएका छन् । विनाशकालमा मानिसहरूको बुद्धि पनि विपरीत हुन्छ । महामारी पैmलियो भने विश्व जनसङ्ख्याको ठूलो हिस्साको विनाश हुन सक्छ । कोरोना भाइरसको कारण विश्वमा मानवहरूको लागि जीवनमरणको बाध्यता तेर्सिदै छ ।
    विश्वका सञ्चारमाध्यमहरूले प्रमुखताका साथ नयाँ कोरोना भाइरस प्रजातिको रोगको समाचार सम्प्रेषण गरिरहेका छन् । कोरोना भाइरसको महामारीबाट मानिसहरूलाई जोगाउन चिकित्सक, वैज्ञानिकहरू हरतरहले प्रयासरत छन् । विश्व नै यतिखेर कोरोना भाइरसमय भएको छ । सबै काम कुरा छाडेर कोरोना भाइरसप्रति चिन्तित छन् । सबैको ध्यान कोरोना भाइरसप्रति नै मोडिएको छ । विश्वमा सञ्चार क्रान्तिले गर्दा सञ्चारमाध्यमहरूले रोकथामको प्रचारप्रसार र मानिसहरूलाई सजग र सतर्क बनाउन सक्दो सहयोग गरिरहेका छन्, जसले गर्दा भयावहको स्थितिमा निकै पूर्णविराम लागेको छ । छिटोभन्दा छिटो नवप्रजातिको जीवाणु कोभिड–१९ नियन्त्रणमा आउन सक्ने विश्वास लिन सकिन्छ । कोरोनाको विश्वव्यापी (१२६ राष्ट्र) महामारीले विश्व अर्थतन्त्रलाई निकै खलबल्याइदिएको छ । विश्वको दोस्रो आर्थिक राष्ट्र चीन त आर्थिक क्षेत्रमा थला नै पर्न पुगेको छ । धनजनको अपार क्षति भइसकेको छ । अब थप क्षति नहोस् भन्ने कामना सबैले गर्नुपर्दछ । कोरोना भाइरसका कारण विश्वमा पर्यटन व्यवसाय नै अवरुद्ध भएको छ । एक राष्ट्रका मानिस अर्को राष्ट्रमा जल वा थलबाट जान निकै कमी आएको छ । २१औं शताब्दीमा ठूलो आपत्विपत् पर्न गएको छ । कोरोना भाइरसका बारेमा प्रायोजित हल्ला भ्रामक, गैरजिम्मेवार, औचित्यहीन, कारणविना भय पैmलाउने विज्ञापनहरू पनि भइरहेका छन् । विश्व मानव यतिखेर भयभीत र अन्योलपूर्ण अवस्थामा छ । वातावरण अन्धकार पार्ने काम कहीं कतैबाट हुनुहुँदैन । कोरोना नियन्त्रणमा आउँछ भन्ने कुराको आशभन्दा त्रास बढी देखिएको छ । कोरोना भाइरसको त्रासका कारण ठूलठूला भेला, सम्मेलन, गोष्ठी, भोजभतेर, बैठक, व्यापार–मेला, खेलकूद, मनोरञ्जनका कार्यक्रम, प्रतियोगिता, व्यापारिक भेला सबै स्थगित भएका छन् । कतिपय देशमा विद्यालय, महाविद्यालयसमेत बन्द गरिएका छन् ।
    भाइरसबाट बच्ने अति उत्तम उपाय भनी बढी प्रचार गरिएबाट व्यापारीहरूले फेस मास्कको कालोबजारी गर्ने अवसर पाएका छन् । बजारमा मास्कको ठूलो अभाव छ । व्यापारीहरूमा मानवीय समवेदना हुँदैन भन्ने कुरा मास्कको कालोबजारीले पुष्टि गरेको छ । कोरोना भाइरसका कारण विश्व नैं गम्भीर र संवेदनशील छ । उपभोक्ताहरू खाद्य सामग्री खरीद गरेर स्टक राख्ने होडबाजीमा लागेका छन् । भोलि के कस्तो आपत्विपद् आइलाग्ने हो, कोही कसैलाई थाहा छैन । कोरोना भाइरस जलवायु परिवर्तनसँग पनि जोडिएको छ । यस्तो अवस्थामा सबैजना धैर्यवान् बन्नु र आपूmलाई सुरक्षित बनाउन व्यावहारिक कदम चाल्नु नै हो । संसारलाई नै आश्चर्यचकित पार्ने गरी हचुवाका भरमा हतासमा नेपाल सरकारले नेपाल कोरोना भाइरसको सङ्क्रमणबाट मुक्त छ भनेर भन्नु वाञ्छनीय होइन । भाइरस, ब्याक्टेरिया र अरू वायु प्रदूषकबाट आपूmलाई जोगाउन मानिस सचेत हुनुबाहेक तत्काललाई अर्को उपाय छैन । हातखुट्टा र शरीरको सफाइमा बढी ध्यान पु¥याउनुपर्छ । कोरोना भाइरसको नियन्त्रणका नाममा व्यावसायिक नाफाको लोभमा कतिपय स्वार्थी तŒव, शक्ति र व्यक्तिहरूले खतरनाक सन्देश दिन पनि सक्छन् । त्यसतर्पm होशियार हुनै पर्दछ । आपत्विपत्को बेला भय र भ्रम पैmलाउनु अपराध हो । बढी भीडभाड कम गर्न जरुरी छ ।
    अचम्मको कुरा चीनमा सङ्क्रमित व्यक्तिको ज्यान जाने सङ्ख्या घट्दै गएपनि चीनबाहिर अन्य देशमा भने यसको सङ्क्रमणबाट ज्यान गुमाउनेको सङ्ख्या बढिरहेको छ । विश्वको शक्तिशाली राष्ट्र, विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनको कार्यालय रहेको राष्ट्र अमेरिकाको क्यालिफोर्नियामा कोरोनाबाट पहिलो व्यक्तिको ज्यान गएपछि कोभिड–१९ का कारण अहिलेसम्म अमेरिकामा ८० जनाभन्दा बढीको मृत्यु भइसकेको छ । अमेरिकाका १६ राज्यमा ८०० जनाभन्दा बढी कोरोनाका सङ्क्रमित छन् ।
    कोरोना भाइरसले महामारीको रूप लिएपछि नेपालका विभिन्न स्थानमा नमस्कार अभियान चलाइएको छ। हात मिलाउँदा कोरोनाको सङ्क्रमण हुन सक्ने हुनाले यो अभियान चलाइएको तर्क छ । हात मिलाउने होइन, शिष्टतापूर्वक नमस्कार गरांैं भन्ने सन्देश पैmलाइएको छ । सचेतता नै कोरोना भित्रिन नदिने एकमात्र उपाय हो भन्ने कुरामा मतैक्यता छ । सञ्चारमाध्यमहरूबाट व्यापक प्रचारप्रसारले गर्दा ससाना स्कूले विद्यार्थीहरूलाई पनि कोरोना भाइरसबारे जानकारी भएको पाइन्छ । टोल, बस्ती, गाउँ, शहर जताततै कोरोना भाइरसकै चर्चा र चिन्ता छ । कोरोना भित्रिन नदिन सरकारले पनि सावधानीका कार्यक्रम जताततै सञ्चालन गरेको छ । भाइरस हावाबाट पनि भित्रिन सक्छ । भाइरस मानिसबाट मानिसमा सर्छ । भारतबाट नेपाल भित्रिने सबै नाकामा स्वास्थ्य परीक्ष्Fणको व्यवस्था मिलाइनुपर्दछ । कोरोना सङ्क्रमण भएका मुलुकका मानिसहरूलाई नेपाल आउन एक महीनासम्म रोक लगाउनुपर्दछ । कोरोना भाइरसको सङ्क्रमण नियन्त्रण नभएसम्म मानिसहरू हरबखत सतर्क हुनुपर्दछ । चीनबाट सङ्क्रमण पैmलिएको कोरोना भाइरसबाट भारतलगायत विश्वका कुनै पनि मुलुक सुरक्षित नभएको विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनले जनाएको छ । उच्च जोखिममा राखिएको नेपाललाई अव्यावहारिक, अवैज्ञानिक र हचुवा पाराले कोरोना भाइरसको सङ्क्रमणबाट मुक्त छ भन्नु लापर्बाही गर्नु हो ।