सिमेन्टको धूलो–धूवाँबीच मजदूरले कसरी स्वास्थ्य हेरचाह गर्छन् ?

विमला गुप्ता, वीरगंज, १२ मङ्सिर/
    वीरगंज–पथलैया औद्योगिक करिडोरमा एक दर्जन सिमेन्ट उद्योग सञ्चालनमा छन्। नारायणी, विश्वकर्मा, जगदम्बा, अम्बे, कलश, ओम, शालिमार, कृष्णा, एडभान्स, रिलायन्सलगायत सिमेन्टका उद्योगहरूबाट निस्किने धूलोले मानव शरीरमा प्रत्यक्ष हानि पु¥याउँछ।
    गरीब मजदूरहरूलाई यहाँ काम गर्नुपर्ने बाध्यता पनि छ। तर धेरैलाई मनमा जिज्ञासा पनि हुन्छ, सिमेन्ट उद्योगमा सिमेन्टको धूलोसँग लडेर काम गरिरहेका मजदूरहरू कसरी आप्mनो स्वास्थ्यको रेखदेख गर्छन् ?
    नारायणी सिमेन्ट उद्योग प्रालिको मजदूर युनियनका अध्यक्ष प्रदीप महतोका अनुसार वीरगंज–पथलैया औद्योगिक करिडोर अन्तर्गत रहेको नारायणी सिमेन्ट उद्योगमा उत्पादन हुने ब्रान्ड त्रिशक्ति, बज्रशक्ति तथा त्रिशक्ति सुपर सिमेन्ट हुन्। यो उद्योगको स्थापना २०६० सालमा भएको हो। यहाँ कुल ४५ जना मजदूर कार्यरत छन्। दैनिक यस सिमेन्ट उद्योगमा १० देखि ११ हजारसम्म सिमेन्टका बोरा तयार हुने गर्दछ।
    यस उद्योगले मजदूरहरूको बाहिरी सुरक्षाको लागि माक्स, उद्योग परिसरभित्र लगाइने पोशाक, कपडाको जुत्तालगायत हेल्मेटको व्यवस्था गरेको छ। काम गर्दा सिमेन्टको धूलोले फोक्सोलगायत शरीरका भित्री अङ्गमा असर नगरोस्, त्यसका लागि त्यहाँ काम गर्ने मजदूरलाई हरेक महीना एक मजदूरलाई अढाई किलो मीठा
(भेली, गुड) खानको लागि औषधिको रूपमा दिने गरिएको छ।
    शुरूमा मजदूरलाई काम सकाएर दिनको सयदेखि डेढ सय ग्राम भेली खान दिइन्थ्यो तर काम सकेर कति मजदूर आउने कति नआउने भएर मजदूर युनियनको माग अनुसार उनीहरूलाई एक मजदूरको हिसाबले अढाई किलो भेली बाँड्न थालियो। मजदूरहरूले भेलीलाई घरमा ल्याएर कसैले रोटीसँग, कसैले चिउरासँग दिनहुँ नबिराइ सय ग्राम जति खाने गर्छन्।
मीठाको प्रयोग उपयोगी
    कम्पनी व्यवस्थापकका अनुसार दिनहुँ भेलीको सेवनले शरीरमा प्रवेश गरेका २० देखि २५ प्रतिशतसम्म सिमेन्टको धूलोलाई मलद्वारबाट निकाल्ने काम गर्दछ । वर्षमा एकपटक स्वास्थ्य परीक्षणको व्यवस्था गरिएको छ।
    विगत १४ वर्षदेखि सिमेन्ट उद्योगमा काम गर्दै आएका मजदूर प्रदीप महतोले शुरूको समयदेखि नै दिनहुँ औषधि जस्तै नबिर्सिकन प्रत्येक दिन बिहान भिजाएको चनाको साथमा १५० ग्राम जति भेली खाने गरेको बताउँछन्। उनका अनुसार भेली खाएर नै आजसम्म स्वास्थ्यसम्बन्धी कुनै समस्या भएको छैन। कहिलेकाहीं सिमेन्टको धूलोले एलर्जी भएर खोकी भएपछि औषधि खाएर मात्र निको हुने गरेको उनले बताए। मजदूर महतो भन्छन्, “मैले स्थापनाकालदेखि यस उद्योगमा काम गरेको छु, आजसम्म कोही पनि मजदूरलाई रोग लागेको देखेको छैन।”
    विश्वकर्मा सिमेन्टका प्रबन्धक विशाल कर्णालीका अनुसार सिमेन्ट उद्योगमा मजदूरहरूलाई दिनहुँ दुई सय ग्राम जति भेली खान दिने गरिन्छ। यहाँ आसपासका सिमेन्ट उद्योगमा पनि यही उपाय अपनाउने गरिएको छ।