उमाशङ्कर द्विवेदी
तदन्तर, भीष्मजी मौन भएपछि सबै राजा आआप्mनो शिविरमा फर्किगए । यसै बेला कर्ण भीष्मजी मारिएको कुरा सुनेर अलिक भयभीत भएर छिट्टै उनको छेउमा आइपुगे । उनलाई शरशøयामाथि सुतिरहेको हेरेर कर्णको आँखामा आँसु छचल्किएर आयो । कर्णले अवरुद्ध कण्ठले भने– महाबाहु भीष्मजी, जसलाई तपाईंले सदैव द्वेषले भरिएको दृष्टिले हेर्नुहुन्थ्यो, सोही म राधापुत्र कर्ण तपाईंको सेवामा उपस्थित भएको छु । यो सुनेर भीष्मजीले आँखा खोलेर बिस्तारै कर्णतिर हेरे । यसपछि त्यस स्थानलाई सुनसान हेरेर पालेहरूलाई पनि त्यहाँबाट हटाइदिए । अनि फेरि जसरी पिताले पुत्रलाई अँगालो हाल्छ, त्यसै प्रकार एक हातले कर्णलाई तानेर ह्दयमा टसाउँदै स्नेहपूर्वक भने–आऊ, मेरो प्रतिस्पर्धी, तिमी सदैव मसित भेदभाउ गर्दछौं । यदि यतिबेला तिमी मेरोनजीक नआएको भए निश्चित नै तिम्रो कल्याण हुने थिएन । महाबाहो, तिमी राधाको होइन कुन्तीको पुत्र हौ । तिम्रो पिता अधीरथ न भएर सूर्य हुन्–यो कुरा मलाई व्यास र नारदजीबाट ज्ञात भएको थियो । यो नितान्त सत्य हो, यसमा अलिकति पनि सन्देह छैन । बाबु, म साँचो भन्दैछु, तिमीसित मेरो अलिक पनि द्वेष छैन, तिमी अकारण नै पाण्डवहरूमाथि आक्षेप गर्दथ्यौ, अतः तिम्रो दुस्साहस हर्नको लागि नै म कठोर वचन भन्दथे । नीच पुरुषहरूको सङ्गत गर्नाले नै तिम्रो बुद्धिले गुणवान्हरूसित पनि द्वेष गर्दथ्यो । यसै कारणले नै मैले कौरवहरूको सभामा तिमीलाई अनेकौं पटक कटु वचन सुनाउँथें । मलाई थाहा छ, युद्धमा तिम्रो पराक्रम शत्रुहरूको लागि असह्य छ । तिमी ब्राह्मणहरूको भक्त हौ, शूरवीर छौ र दानमा पनि तिम्रो बडो निष्ठा छ । मानिसहरूमा तिमीसमान गुणवान् अर्को कोही पनि छैन । बाण हान्नमा, अस्त्रहरूको सन्धान गर्नमा, हातको फुर्तीमा र अस्त्रबलमा तिमी अर्जुन र कृष्णको समान छौ । तिमी धैर्यको साथ युद्ध गर्दछौ, तेज र बलमा देउतातुल्य छौ । युद्धमा तिम्रो पराक्रम मानिसहरूभन्दा अधिक छ । पूर्वकालमा तिमीप्रति मेरो जुन क्रोध थियो, त्यसलाई मैले टाढा पन्छाइदिएको छु । अब मलाई निश्चय भइसकेको छ कि पुरुषार्थबाट दैवको विधानलाई मेट्न सकिंदैन । पाण्डवहरू तिम्रा सहोदर भाइ हुन्, यदि तिमी मेरो प्रिय गर्न चाहन्छौ भने उनीहरूसित मेल गरिहाल । मसितै यस वैरको अन्त भइहालोस् र भूमण्डलका जम्मै राजाहरू आजबाट सुखी भइहालून् ।
कर्णले भने– महाबाहो, म सूतपुत्र होइन, कुन्तीपुत्र हुँ–तपाईंले भनेको यो कुरा मलाई पहिलेदेखि नै थाहा छ । तर कुन्तीले त मलाई त्यागिदिएकी थिइन् तथा सूतले मेरो पालनपोषण गरेका हुन् । आजसम्म मैले दुर्योधनद्वारा प्रदान गरिएको ऐश्वर्य भोग्दै आएको छु, अब त्यसलाई अन्यथा पारिदिने साहस ममा छैन । जसरी वासुदेवनन्दन श्रीकृष्ण पाण्डवहरूको सहायतामा दृढ छन्, त्यसै प्रकार मैले पनि दुर्योधनको निम्ति आप्mनो शरीर, धन, स्त्री, पुत्र र यशलाई अर्पण गरिदिएको छु । जुन कुरा अवश्य हुनेवाला छ, त्यसलाई परिवर्तन गर्न सकिंदैन । पुरुषार्थबाट दैवको विधानलाई कसले बदल्न सक्दछ र ? तपाईंलाई पनि त पृथ्वीको नाशको सूचना दिने अपशकुन ज्ञात भएकै थियो, जसबारे सभामा तपाईंले भन्नुभएको थियो । म पनि पाण्डव र श्रीकृष्णको प्रभावबारेमा जान्दछु, यिनीहरू मानिसहरूको लागि अजेय हुन् तैपनि मेरो मनमा यो विश्वास छ कि म रणमा पाण्डवहरूलाई जित्न सक्दछु । यो वैर अब धेरै बढिसकेको छ, अब यसलाई मेटाउन अत्यन्त गा¥हो छ, यसैले अब म आप्mनो धर्ममा स्थित रहेर प्रसन्नतापूर्वक अर्जुनसित युद्ध गर्नेछु । युद्ध गर्नको लागि मैले निश्चय गरिसकेको छु, अब तपाईंले मलाई आज्ञा दिनुहोस् । तपाईंको आज्ञा लिएर नै युद्ध गर्ने मेरो विचार छ । आजसम्म आप्mनो चपलताको कारणले मैले जे जति कटु वचन भनेको छु वा प्रतिकूल आचरण गरेको छु, त्यसलाई तपाईंले क्षमा गर्नुहोस् ।
भीष्मजीले भने– कर्ण, यदि यो दारुण वैर मेटिन सक्दैन भने म तिमीलाई युद्ध गर्ने आज्ञा दिंदैछु । तिमी स्वर्गको कामनाले युद्ध गर । क्रोध र डाहालाई छाडेर आप्mनो शक्ति र उत्साहको अनुसार रणमा पराक्रम देखाऊ । सदैव सत्पुरुषहरूको आचरणको पालन गर । अर्जुनसित युद्ध गरेर तिमी क्षत्रिय धर्मबाट प्राप्त हुने लोकमा जानेछौ । अहङ्कारलाई त्यागेर आप्mनो बल र पराक्रममा विश्वास गरेर युद्ध गर । क्षत्रियको लागि धर्मयुक्त युद्धबाट बढी अर्को कुनै कल्याणको साधन छैन । कर्ण, मैले शान्तिको लागि जुन महान् प्रयत्न गरें, त्यसमा सफल हुन सकिनँ । यो कुरा तिमीसित सत्य भनिरहेको छु ।
राजन्, भीष्मजीले यति भनेपछि कर्णले उनलाई प्रणाम गरेर उनको आज्ञाले रथमा बसेर दुर्योधन भएको ठाउँमा गए । (भीष्म पर्व समाप्त)
तदन्तर, भीष्मजी मौन भएपछि सबै राजा आआप्mनो शिविरमा फर्किगए । यसै बेला कर्ण भीष्मजी मारिएको कुरा सुनेर अलिक भयभीत भएर छिट्टै उनको छेउमा आइपुगे । उनलाई शरशøयामाथि सुतिरहेको हेरेर कर्णको आँखामा आँसु छचल्किएर आयो । कर्णले अवरुद्ध कण्ठले भने– महाबाहु भीष्मजी, जसलाई तपाईंले सदैव द्वेषले भरिएको दृष्टिले हेर्नुहुन्थ्यो, सोही म राधापुत्र कर्ण तपाईंको सेवामा उपस्थित भएको छु । यो सुनेर भीष्मजीले आँखा खोलेर बिस्तारै कर्णतिर हेरे । यसपछि त्यस स्थानलाई सुनसान हेरेर पालेहरूलाई पनि त्यहाँबाट हटाइदिए । अनि फेरि जसरी पिताले पुत्रलाई अँगालो हाल्छ, त्यसै प्रकार एक हातले कर्णलाई तानेर ह्दयमा टसाउँदै स्नेहपूर्वक भने–आऊ, मेरो प्रतिस्पर्धी, तिमी सदैव मसित भेदभाउ गर्दछौं । यदि यतिबेला तिमी मेरोनजीक नआएको भए निश्चित नै तिम्रो कल्याण हुने थिएन । महाबाहो, तिमी राधाको होइन कुन्तीको पुत्र हौ । तिम्रो पिता अधीरथ न भएर सूर्य हुन्–यो कुरा मलाई व्यास र नारदजीबाट ज्ञात भएको थियो । यो नितान्त सत्य हो, यसमा अलिकति पनि सन्देह छैन । बाबु, म साँचो भन्दैछु, तिमीसित मेरो अलिक पनि द्वेष छैन, तिमी अकारण नै पाण्डवहरूमाथि आक्षेप गर्दथ्यौ, अतः तिम्रो दुस्साहस हर्नको लागि नै म कठोर वचन भन्दथे । नीच पुरुषहरूको सङ्गत गर्नाले नै तिम्रो बुद्धिले गुणवान्हरूसित पनि द्वेष गर्दथ्यो । यसै कारणले नै मैले कौरवहरूको सभामा तिमीलाई अनेकौं पटक कटु वचन सुनाउँथें । मलाई थाहा छ, युद्धमा तिम्रो पराक्रम शत्रुहरूको लागि असह्य छ । तिमी ब्राह्मणहरूको भक्त हौ, शूरवीर छौ र दानमा पनि तिम्रो बडो निष्ठा छ । मानिसहरूमा तिमीसमान गुणवान् अर्को कोही पनि छैन । बाण हान्नमा, अस्त्रहरूको सन्धान गर्नमा, हातको फुर्तीमा र अस्त्रबलमा तिमी अर्जुन र कृष्णको समान छौ । तिमी धैर्यको साथ युद्ध गर्दछौ, तेज र बलमा देउतातुल्य छौ । युद्धमा तिम्रो पराक्रम मानिसहरूभन्दा अधिक छ । पूर्वकालमा तिमीप्रति मेरो जुन क्रोध थियो, त्यसलाई मैले टाढा पन्छाइदिएको छु । अब मलाई निश्चय भइसकेको छ कि पुरुषार्थबाट दैवको विधानलाई मेट्न सकिंदैन । पाण्डवहरू तिम्रा सहोदर भाइ हुन्, यदि तिमी मेरो प्रिय गर्न चाहन्छौ भने उनीहरूसित मेल गरिहाल । मसितै यस वैरको अन्त भइहालोस् र भूमण्डलका जम्मै राजाहरू आजबाट सुखी भइहालून् ।
कर्णले भने– महाबाहो, म सूतपुत्र होइन, कुन्तीपुत्र हुँ–तपाईंले भनेको यो कुरा मलाई पहिलेदेखि नै थाहा छ । तर कुन्तीले त मलाई त्यागिदिएकी थिइन् तथा सूतले मेरो पालनपोषण गरेका हुन् । आजसम्म मैले दुर्योधनद्वारा प्रदान गरिएको ऐश्वर्य भोग्दै आएको छु, अब त्यसलाई अन्यथा पारिदिने साहस ममा छैन । जसरी वासुदेवनन्दन श्रीकृष्ण पाण्डवहरूको सहायतामा दृढ छन्, त्यसै प्रकार मैले पनि दुर्योधनको निम्ति आप्mनो शरीर, धन, स्त्री, पुत्र र यशलाई अर्पण गरिदिएको छु । जुन कुरा अवश्य हुनेवाला छ, त्यसलाई परिवर्तन गर्न सकिंदैन । पुरुषार्थबाट दैवको विधानलाई कसले बदल्न सक्दछ र ? तपाईंलाई पनि त पृथ्वीको नाशको सूचना दिने अपशकुन ज्ञात भएकै थियो, जसबारे सभामा तपाईंले भन्नुभएको थियो । म पनि पाण्डव र श्रीकृष्णको प्रभावबारेमा जान्दछु, यिनीहरू मानिसहरूको लागि अजेय हुन् तैपनि मेरो मनमा यो विश्वास छ कि म रणमा पाण्डवहरूलाई जित्न सक्दछु । यो वैर अब धेरै बढिसकेको छ, अब यसलाई मेटाउन अत्यन्त गा¥हो छ, यसैले अब म आप्mनो धर्ममा स्थित रहेर प्रसन्नतापूर्वक अर्जुनसित युद्ध गर्नेछु । युद्ध गर्नको लागि मैले निश्चय गरिसकेको छु, अब तपाईंले मलाई आज्ञा दिनुहोस् । तपाईंको आज्ञा लिएर नै युद्ध गर्ने मेरो विचार छ । आजसम्म आप्mनो चपलताको कारणले मैले जे जति कटु वचन भनेको छु वा प्रतिकूल आचरण गरेको छु, त्यसलाई तपाईंले क्षमा गर्नुहोस् ।
भीष्मजीले भने– कर्ण, यदि यो दारुण वैर मेटिन सक्दैन भने म तिमीलाई युद्ध गर्ने आज्ञा दिंदैछु । तिमी स्वर्गको कामनाले युद्ध गर । क्रोध र डाहालाई छाडेर आप्mनो शक्ति र उत्साहको अनुसार रणमा पराक्रम देखाऊ । सदैव सत्पुरुषहरूको आचरणको पालन गर । अर्जुनसित युद्ध गरेर तिमी क्षत्रिय धर्मबाट प्राप्त हुने लोकमा जानेछौ । अहङ्कारलाई त्यागेर आप्mनो बल र पराक्रममा विश्वास गरेर युद्ध गर । क्षत्रियको लागि धर्मयुक्त युद्धबाट बढी अर्को कुनै कल्याणको साधन छैन । कर्ण, मैले शान्तिको लागि जुन महान् प्रयत्न गरें, त्यसमा सफल हुन सकिनँ । यो कुरा तिमीसित सत्य भनिरहेको छु ।
राजन्, भीष्मजीले यति भनेपछि कर्णले उनलाई प्रणाम गरेर उनको आज्ञाले रथमा बसेर दुर्योधन भएको ठाउँमा गए । (भीष्म पर्व समाप्त)