डा. रमेश मिश्र
अनियमित र अनियन्त्रित खानपानले हामीलाई दिनहुँ कुनै न कुनै पेटको समस्या हुन्छ, तीमध्ये हिजोआज बढी हुने समस्या हो पेटमा ग्यास ।
प्रायः धेरैजसो व्यक्तिमा यो समस्या हुन्छ । हामीलाई थाहा छ कि सबैको पेटमा केही न केही ग्यास हुन्छ । प्रत्येक दिन एक व्यक्तिको पेटमा सामान्यतः १ देखि ३ पिन्टसम्म ग्यास बन्दछ । जब हाम्रो पेटमा खाना पच्न थाल्छ, तब ग्यास एक वा दुवै बाटोबाट दिनमा १४ देखि २३ पटकसम्म प्रत्येक दिन बाहिर निस्कन्छ । जब यो ग्यास सजिलोसँग निस्किंदैन, तब हामीलाई समस्या हुन्छ र पेट भरिएको (द्ययियतभम) अनुभव हुन्छ ।
पेटमा ग्यास दुई किसिमले बन्दछ, पहिलो, जब हामी छिटोछिटो खाना खान्छौं, तब खानासँग बाहिरका ग्यास मिसिएर पेटमा जान्छ । त्यसमध्ये धेरै ग्यास जब हामी खानापछि डकार (द्यगचउ) लिन्छौं, तब बाहिर निस्किन्छ । अर्को खाना खाइसकेपछि जब खानाको पाचन आन्द्रा (क्ष्लतभकतष्लभ)मा हुन थाल्छ र खाना टुक्राटुक्रा भई पच्न थाल्छ, तब ग्यास बन्दछ र यो पछाडितिर जान्छ । ग्यास बन्नु हाम्रFे खानामा निर्भर गर्दछ । बढी ग्यास बन्ने खानेकुराबाट बढी ग्यास बन्दछ । पेटभित्र बनेका ग्यास तल वा माथिबाट निस्केपछि व्यक्तिलाई आराम महसूस हुन्छ । जब यी ग्यास कब्जियत वा अन्य कारणले पेटभित्र रोकिन्छ, तब पेटमा दुखाइ हुन थाल्छ र पेट सुन्निएजस्तो अनुभव हुन्छ । धेरैजसो खानेकुराहरूले गर्दा यो अवस्था उत्पन्न हुन्छ । बढी चिल्लो, पिरो, बढी गरिष्ठ भोजन, अपक्क भोजन, बढी चिया, कफी, फास्टपूmड, च्युङ्गम, बियर, रक्सी, बढी माछामासुको सेवनले बढी ग्यास बन्दछ र पेटमा ठूलठूला रोग भयो भनेर शङ्का गरिन्छ ।
पेटको यो समस्याबाट बच्न व्यक्तिले विभिन्न प्रकारका औषधिहरू किनेर खाने प्रचलन छ तर खानपानमा कसैले ध्यान दिंदैन । पेटमा ग्यास बन्ने समस्याको उपचार सबै चिकित्सा पद्धतिमा छ । आयुर्वेदमा पनि यसको उपचारको राम्रो व्यवस्था गरिएको छ ।
आयुर्वेद अनुसार सबैभन्दा पहिला हामीले खानपानमा ध्यान दिनुपर्दछ । सुपाच्य भोजन गर्नुपर्दछ र त्यो पनि पेटभरि कहिले पनि खानुहुँदैन ।
प्रकृतिले हाम्रो पेटलाई एउटा रबरको थैलीजस्तो बनाएको छ । यसको क्षमता एक लिटर बराबर हुन्छ तर हामी यसमा जति खानेकुरा पनि भर्छौं । अब कल्पना गर्नुस् एक लिटरको रबरको थैलीमा तीन लिटर सामान राख्यो भने के हुन्छ ? अतः त्यसैले खानेबेलामा सोच्नुपर्दछ । त्यसमा पनि खानेबेलामा पेटलाई चार भागमा बाँडेर कल्पना गर्नुस् र पेटको दुई भागमा खाना, एक भागमा पानी र एक भागमा हावा अर्थात् बनेको ग्यासको लागि छोड्नुस् । पेटभरि कहिले पनि खानुहुँदैन । बढी चिल्लो, पिरो, मैदा वा अन्य गरिष्ठ अन्नबाट बनेका खानेकुरा नखानुस् । फास्टपूmड, पिज्जा, बर्गर, चाउमिन, काँचो चाउचाउ, च्युङ्गम, बढी माछामासु, बढी चिया, कफी, जाँड, रक्सी, बियरको सेवन नगर्ने । खानापछि आराम गर्ने बानी बसाल्नुपर्दछ । नियमित र संयमित खानेकुरा बिस्तारै चपाइचपाइ खायौं भने पेटमा ग्यासको समस्या समाधान हुन्छ । परहेजको साथसाथै बढी ग्यास भएमा अविपतिकर चूर्ण, हिंग्वात्लक चूर्ण, ज्वानोनु चूर्ण, लवण भास्कर चूर्णको चिकित्सकको सल्लाह अनुसार सेवन गर्ने । अन्य कुनै रोगको कारणले ग्यास बनिरहेको छ भने चिकित्सकले रोग निर्धारण गरी उपचार गरिदिन्छ ।
– जिल्ला आयुर्वेद स्वास्थ्य केन्द्र पर्सा, वीरगंज
अनियमित र अनियन्त्रित खानपानले हामीलाई दिनहुँ कुनै न कुनै पेटको समस्या हुन्छ, तीमध्ये हिजोआज बढी हुने समस्या हो पेटमा ग्यास ।
प्रायः धेरैजसो व्यक्तिमा यो समस्या हुन्छ । हामीलाई थाहा छ कि सबैको पेटमा केही न केही ग्यास हुन्छ । प्रत्येक दिन एक व्यक्तिको पेटमा सामान्यतः १ देखि ३ पिन्टसम्म ग्यास बन्दछ । जब हाम्रो पेटमा खाना पच्न थाल्छ, तब ग्यास एक वा दुवै बाटोबाट दिनमा १४ देखि २३ पटकसम्म प्रत्येक दिन बाहिर निस्कन्छ । जब यो ग्यास सजिलोसँग निस्किंदैन, तब हामीलाई समस्या हुन्छ र पेट भरिएको (द्ययियतभम) अनुभव हुन्छ ।
पेटमा ग्यास दुई किसिमले बन्दछ, पहिलो, जब हामी छिटोछिटो खाना खान्छौं, तब खानासँग बाहिरका ग्यास मिसिएर पेटमा जान्छ । त्यसमध्ये धेरै ग्यास जब हामी खानापछि डकार (द्यगचउ) लिन्छौं, तब बाहिर निस्किन्छ । अर्को खाना खाइसकेपछि जब खानाको पाचन आन्द्रा (क्ष्लतभकतष्लभ)मा हुन थाल्छ र खाना टुक्राटुक्रा भई पच्न थाल्छ, तब ग्यास बन्दछ र यो पछाडितिर जान्छ । ग्यास बन्नु हाम्रFे खानामा निर्भर गर्दछ । बढी ग्यास बन्ने खानेकुराबाट बढी ग्यास बन्दछ । पेटभित्र बनेका ग्यास तल वा माथिबाट निस्केपछि व्यक्तिलाई आराम महसूस हुन्छ । जब यी ग्यास कब्जियत वा अन्य कारणले पेटभित्र रोकिन्छ, तब पेटमा दुखाइ हुन थाल्छ र पेट सुन्निएजस्तो अनुभव हुन्छ । धेरैजसो खानेकुराहरूले गर्दा यो अवस्था उत्पन्न हुन्छ । बढी चिल्लो, पिरो, बढी गरिष्ठ भोजन, अपक्क भोजन, बढी चिया, कफी, फास्टपूmड, च्युङ्गम, बियर, रक्सी, बढी माछामासुको सेवनले बढी ग्यास बन्दछ र पेटमा ठूलठूला रोग भयो भनेर शङ्का गरिन्छ ।
पेटको यो समस्याबाट बच्न व्यक्तिले विभिन्न प्रकारका औषधिहरू किनेर खाने प्रचलन छ तर खानपानमा कसैले ध्यान दिंदैन । पेटमा ग्यास बन्ने समस्याको उपचार सबै चिकित्सा पद्धतिमा छ । आयुर्वेदमा पनि यसको उपचारको राम्रो व्यवस्था गरिएको छ ।
आयुर्वेद अनुसार सबैभन्दा पहिला हामीले खानपानमा ध्यान दिनुपर्दछ । सुपाच्य भोजन गर्नुपर्दछ र त्यो पनि पेटभरि कहिले पनि खानुहुँदैन ।
प्रकृतिले हाम्रो पेटलाई एउटा रबरको थैलीजस्तो बनाएको छ । यसको क्षमता एक लिटर बराबर हुन्छ तर हामी यसमा जति खानेकुरा पनि भर्छौं । अब कल्पना गर्नुस् एक लिटरको रबरको थैलीमा तीन लिटर सामान राख्यो भने के हुन्छ ? अतः त्यसैले खानेबेलामा सोच्नुपर्दछ । त्यसमा पनि खानेबेलामा पेटलाई चार भागमा बाँडेर कल्पना गर्नुस् र पेटको दुई भागमा खाना, एक भागमा पानी र एक भागमा हावा अर्थात् बनेको ग्यासको लागि छोड्नुस् । पेटभरि कहिले पनि खानुहुँदैन । बढी चिल्लो, पिरो, मैदा वा अन्य गरिष्ठ अन्नबाट बनेका खानेकुरा नखानुस् । फास्टपूmड, पिज्जा, बर्गर, चाउमिन, काँचो चाउचाउ, च्युङ्गम, बढी माछामासु, बढी चिया, कफी, जाँड, रक्सी, बियरको सेवन नगर्ने । खानापछि आराम गर्ने बानी बसाल्नुपर्दछ । नियमित र संयमित खानेकुरा बिस्तारै चपाइचपाइ खायौं भने पेटमा ग्यासको समस्या समाधान हुन्छ । परहेजको साथसाथै बढी ग्यास भएमा अविपतिकर चूर्ण, हिंग्वात्लक चूर्ण, ज्वानोनु चूर्ण, लवण भास्कर चूर्णको चिकित्सकको सल्लाह अनुसार सेवन गर्ने । अन्य कुनै रोगको कारणले ग्यास बनिरहेको छ भने चिकित्सकले रोग निर्धारण गरी उपचार गरिदिन्छ ।
– जिल्ला आयुर्वेद स्वास्थ्य केन्द्र पर्सा, वीरगंज