अधूरो यात्रा

गताङ्कको बाँकी...
    केदारनाथको अवस्थिति बद्रीभन्दा अग्लो ठाउँमा छ । हेलिकप्टरमैं भएपनि आक्सिजनको कमी बेहोर्नुपर्ने त्रासले तीनैजनालाई अत्याइदियो । अनि बद्रीबाट फर्कंदा केदारको नाम अरू कसैले त लिएन, बिन्दु भने एक्लै फत्फत् गरिरहिन् । हुनत गाडीमा हिंड्दा उनले एभोमिन सरहको औषधि खाने हुँदा प्रायः बाटोभरि उँघिरहन्थिन् । सम्धिनीजीले अरू कोही जाँदैन, हजुरहरू दुईजना केदार दर्शन गरेर आउनुस् भन्ने सल्लाह ते¥स्याउनुभयो । यो कुरा त मेरो प्राथमिकतामा छँदै थिएन । दुईजना गएर आउनुको अर्थ थियो, टे«न रिजर्भेशन फुत्केन भने पनि ऋषिकेश र हरिद्वार घुम्न नपाइने अवस्था तेर्सिन्थ्यो ।
    यिनै कुरा मथिङ्गलमा राखेर म प्रतिक्रियाविहीन बनिदिएको थिएँ । धर्मपत्नीको कचकच जारी थियो भने मेरो स्थितप्रज्ञता पनि कम थिएन । हामी बेलुका ८ः०० बजे रुद्र प्रयाग पुग्यौं । यतिबेला केदारको बाटोतिर सोझिने अवस्था पनि रहेन । पहाडी बाटो र ठाउँ–ठाउँमा सडक मरम्मत भइरहेकोले राति गाडी चलाउन सरकारले मनाही गरेको छ । रुद्रप्रयागबाट केदारनाथ जाने अन्तिम पडाव सोनप्रयाग झन्डै ९० किलोमिटर थियो । सबैले आआप्mनो कारणले केदार जान नसकेकोमा चित्त बुझाए, हाम्री थानेदारबाहेकले । धर्मपत्नीको जुनसुकै कुरामा अड्डी लिने बानीले मैले उनलाई ‘थानेदार साहब’ भन्न थालेको छु । यो नाम हाम्रFे भ्रमण टोलीसमक्ष पनि सार्वजनिक भइसकेको छ । यसो त टोलीमा हास्य–नायक सम्धीजीले महिलाहरूलाई ‘पोथी’ र पुरुषलाई ‘भाले’ सम्बोधन गर्नुहुन्छ । नामको यो रूपक शायद ‘पोथी बास्ने घर’ उखानबाट पैंचो लिइएको होला । सम्धीजी आप्mनो घरलाई ‘ज्भल ज्यगकभु भन्नुहुन्छ– पोथी बास्ने घर । जेहोस्, यस्ता कुराहरूले यात्राको थकाइ, कष्ट मेटिन्छ । मैले पनि त्यही तर्जमा, पोथीलाई पुलिङ्गी नाम झिकाइदिएको हो । ‘थानेदार’ शब्द नै पुरुषवाचक लाग्छ हैकम जनाउने खालको, किनकि मेरी अर्धाङ्गिनी मसँग कुरा गर्दा स्त्रीलिङ्गी क्रियापद प्रयोग गर्छिन् । ‘तिमीले अहिलेसम्म खाएकी छैनौं....’ आदि ।
    बद्रीधामबाट फर्कंदा एउटा अनौठो घटना भयो, जसले मलाई पृथ्वीनारायण शाहको सम्झना गराइदियो । कुनै राजनीतिक जटिलता समाधान गर्न पृथ्वीनारायण शाहले गोत्र परिवर्तन गरेका थिए । यहाँ भने नाता परिवर्तन भयो । कान्छी सम्धिनी सरोजा न्यौपानेले बाटोमा मतिर हात लम्ब्याएर ‘भिनाजु लिनूस्’ भन्दै एउटा मुरब्बा दिनुभयो । मुरब्बा, त्यो पनि चिनीको पागमा डुबाएको र भिनाजु सम्बोधनले मैले यो शीतल गौतम वा राजन खरेलका लागि होला भन्ठानें । मैले पहिले नै भनिसकेको छु, बोलेरो गाडीमा अगाडि चालक र थानेदार साहब, बीचमा तीनजना सम्धिनी र पछाडि माल–असबाब, अर्थात् हामी चार पुरुष । म सरोजाको ठ्याक्क पछिल्तिर, मपछि सुरेशजी र शीतलजी र राजनजी हाम्रFे सामुन्ने । मैले सरोजालाई स्थान–भ्रम भएर मलाई ‘भिनाजु’ भनेर मोरब्बा दिएजस्तो लाग्यो र अर्कोपट्टि दिन भनें । उहाँले– होइन तपाईंलाई नै दिएको भन्नुभयो । म त ‘सम्धी’, ‘भिनाजु’ कसरी भएँ, कुन त्रियाचालमा पर्न थालें भन्ठानें । समस्याको समाधान यसरी भयो । मैले आप्mनी सम्धिनीको उमेरबारे पहिले भनिसकेको छु । झन् उहाँका बहिनीहरू कति कान्छी हुनुहोला । म र मेरी अर्धाङ्गिनी भने झन्डै दौंतरी । उनलाई आपूmभन्दा निकै कान्छी महिलाहरूलाई सम्धिनी भन्न असजिलो लागेर ‘मलाई दिदी भन्नू’ थानेदारी रोब चलाएकी रहिछन् । स्वभावले धीर–गम्भीर सरोजाजीले अनि सम्धीलाई के भन्ने भनी सोध्दा– ‘भिनाजु’ । मैले त महिलाहरूबीचको स्वाभाविक नाता सम्बोधनजन्य तात्कालिक हाँसो मात्र ठानेको त, त्यसपछि सरोजाजीले मलाई जहिले पनि ‘भिनाजु’ भनेर सम्बोधन गर्न थाल्नुभयो । मेरालागि त केही नाइँ एउटा नाता कम भयो अर्को थपियो । त्यही अधिकार प्रयोग गर्दै होला क्यार रुद्रप्रयागको होटलमा मेरो कोठामा म, सम्धीजी र सुरेशजी बसेर कुरा गरिरहेको बेला सरोजा निर्धक्क आएर उग्रचण्डीको रूप धारण गरेकी थिइन् । त्यो प्रसङ्ग अहिले नकोट्याएर पछिका लागि थाती राखौं ।
    भोलिपल्ट बिहान उठेर म नित्यकर्मबाट निवृत्त भई स्नानादि गरेर तरोताजा भइसक्दा अर्धाङ्गिनीले सबैले १० बजे मात्र हिंड्ने भनेका छन्, किन चाँडै उठेको भनेर खप्की दिइन् । चाँडै त के त्यतिन्जेल बिहान ६ बजिसकेको थियो । बार्दलीमा गएर हेरेको बाहिर बेतोड हावा चलिरहेको थियो । मर्निङ वाकमा निस्कन डर लाग्यो, तर मैले गिजरको पानी प्रयोग नगरी नुहाएको थिएँ, त्यो चिसो थिएन । आँट गरेर बाहिर निस्कें र लमकलमक उँभो लागें । आधा किलोमिटर पर एउटा प्रहरीचौकी थियो, त्यहींबाट बद्री र केदार जाने बाटो छुट्टिएको थियो । म केदार जाने बाटोतिर लागें । पर एउटा पुल देखियो । नयाँ बनेको, अलि वर एउटा पुरानो पुल पनि देखियो । म उभिएको ठाउँबाट नयाँ र पुरानो जोड्ने पहाडी गोरेटो बाटो पनि देखें । आजको मर्निङ वाकमा कुनै पुल छिचोल्छु भनेर पुरानो भएर नयाँ पुल निस्कन खोज्दा पहाडजत्रो माटो र ढुङ्गाको राशले पुरानो पुल जाने बाटो छेकेको थियो । निराश भएँ, तर केदारनाथलाई सम्भँmदै, खुट्टाले हिंडेर मर्निङ वाक गर्दै पुग्न सक्दिनँ, प्रयास चाहिं गरेको छुँ, भन्दै केदारनाथ जानेमा डोरिएँ । झन्डै अढाई किलोमिटर जति पर पुगेपछि एउटा ढाबानुमा चियापसल फेला प¥यो । एकजना युवा पहाडी केटा थिए । चिया ख्वाउँछौं भनी सोधे । प्रसन्न भएर बस्न आग्रह गर्दै चिया बनाउन तरखर गर्न थाले । शायद म उनको पहिलो ग्राहक थिएँ । प्रसन्नचित्त यी युवकसँग गफिन मन लाग्यो । उनले आप्mना घण्टा पर आप्mनो गाउँ रहेको र सामुन्ने यो सडक उनकै जग्गामा बनेकोले दुःखेसो प्रकट गरे । गाउँमा तिम्रो घर छ भनी सोध्दा ‘छ’ भने । तर तिम्रो यता खेती भएको देखिंदैन, जग्गा मासिएकोमा दुःख मनाउ गर्दैछौं, सरकारले क्षतिपूर्ति दिएन भनी सोध्दा उनले खेती के गर्नु ? बाली जङ्गली जनावरले खाइदिन्छ, आजीविकाको अर्को साधन छैन । यहाँका प्रत्येक परिवारको कोही न कोही सेनामा जागिरे छ । एकपटक जागिर भएपछि सबै देहरादून बसाइँ सर्छन् । अब त गाउँ रित्तिन थाल्यो । जो अकिञ्चन छन्, पशुपालन गरेर जेनतेन गुजारा गर्छन् भनी सुनाए । उनले चियापसल थापेको दुई वर्ष भएछ । यसभन्दा पहिले चेन्नईमा कतै जागीर गर्थे । ९ वर्ष उता बिताएर, सरकारबाट प्राप्त क्षतिपूर्ति रकमबाट सानो चियापसल खोलेका रहेछन् । अलकनन्दा नदीको छेउमैं धेरै होइन केही फराकिलो जग्गा छ, उनले उन्नति गर्दै गए रिसोर्ट स्थापना गर्ने राम्रो साइट छ । भविष्यमा उन्नति गर्दै जाऊ भनी शुभकामना दिंदै बिदा भएँ । म त्यही छँदा चारवटी पहाडी मदमस्त बालाहरू आएर उनीहरू स्थानीय भाषामा कुरा गर्न थाले । मैले तिम्रा परिवारका सदस्य हुन् भनी सोध्दा, होइन गाउँका महिला हुन् रुद्रप्रयाग गएर दूध बेचेर आएका हुन् भनी अथ्र्याए । उनले के पनि बताए भने त्यहाँ गाई कसैले पाल्दैन, भैंसी मात्र । मसँग धेरै समय थिएन, गाई किन पाल्दैनन् भनेर सोधखोज गर्न, म फर्कें । मेरो मोबाइलले म ५ किलोमिटर हिंडेको र झन्डै ८ तल्ला उक्लेको तथ्याङ्क देखाइरहेको थियो । यतिन्जेल होटलको डायनिङ हलमा हाम्रFे टोलीमा कोही देखिएको थिएन । बीचमा होटल, रेस्टँुरा, होटल, काउन्टर, भान्साघर, माथिल्लो तल्लामा म र अर्धाङ्गिनी, तल्लो तल्लामा दुईवटा कोठामध्ये एउटामा महिलाहरू र अर्कोमा पुरुष । सबै तयार त भएका थिए तर कोठैमा अल्याङमल्याङ गरिरहेका थिए । सबैलाई सोहोरेर माथि पु¥याएँ, थानेदार साहेबको रोब जाग्रत भयो । सबैलाई समेट्दै हिंड्ने, मलाई सोध्दा पनि नसोध्ने ? यो केदारनाथ जान नपाएको तुसको प्रकटीकरण हो भन्ने बुझ्न मलाई गा¥हो परेन । सबै भेला भयौं, कसैले पराठा, दही, कसैले टोस्ट दही, मही खायौं । दुईवटा पराठा खाने भाग्यशाली ठहरिए, लोकलाज मानेर एउटा खानेले दुर्दशा बेहोर्नुप¥यो, किनकि दिउँसोको खाना खाने अवसर कसैलाई पनि जुरेन ।
    हामी ऋषिकेश पुग्दा सबै भोकले लखतरान थिए । ऋषिकेश भन्नेबित्तिकै सबैको पहिलो ध्यान लक्ष्मणभूmला । भारतमा ब्रिटिश साम्राज्य छँदै बनेको र पछि भारत सरकारले त्योभन्दा राम्रFे लाग्ने, आधुनिक रामभूmला बनायो । हामीलाई सम्धिनीजीको फर्माइसको ठाउँ रामभूmला जानुपर्नेमा लक्ष्मणभूmला पुग्यौं । दुवै सम्धिनीको सातो लिने ओरालो तरेर । लक्ष्मणभूmला घुम्दा फर्कंदा झन्डै १ः३० घण्टा बित्यो । लक्ष्मणभूmला जाँदा बाटोमा एकजना नेपालीको नेपाली तयारी पोशाकको पसल थियो । मैले रु १५०।– पर्ने एउटा कट्टु किनें । उनले नेपाली भएको नाताले त्यसको १०० मात्र लिए । फर्कंदा लक्ष्य लक्ष्मणभूmला होइन, रामभूmला भनेको थाहा पाएँ र ढिलो पनि भइसकेकोले सबैको अव्यक्त रोष सम्धिनीतिर पोखिएको थियो । उहाँले पनि रामभूmला नगई सोझो हरिद्वार जाने निर्णय सुनाउनुभयो । यो कार्यक्रम परिवर्तनप्रति अनभिज्ञ ‘थानेदार साहब’लाई जब गाडी रामभूmला पार गरेको थाहा भयो, उर्दी नै फर्माइन्– जसलाई जानु छैन नजाओस्, हामी रामभूmला घुम्छौं, गाडी फर्काऊ । राजा के आगे बाप की दुहाई, मनै मारेर चालक पनि गाडी ब्याक गर्न थाल्यो । रामभूmलामा राजन–ललिताको जोडी लुगा किन्न थाल्यो । सम्धीजी चाहिं अघि गएर भूmलामा बदमाश बाँदर छ, मलाई आक्रमण ग¥यो, अब यहीबाट फर्कौं भन्न थाल्नुभयो । तर बाँदरले आक्रमण गरेको कुरा कसैले पत्याएन । आधा घण्टाको अलमलपछि रामभूmला पार गरेर हामी बस्तीमा प्रवेश ग¥यौं । त्यहाँ रु ५०।– दिएर एउटा गाइड लियौं र गीता भवनको अपरिचित चौघेरा घुम्न थाल्यौं । मन्दिर, एकमुखी रुद्राक्ष, स्फटिकको महादेव, पानीमा तैरने ढुङ्गा जस्ता चीज हेर्दा साँझ प¥यो । बाँकी रोचक घुम्ने ठाउँलाई पछिका लागि थाती राखेर फक्र्यौं । भोकप्यासले लखतरान, थकित हामी बेलुकी ७ः३० बजेतिर हरिद्वार प्रवेश ग¥यौं । अरूहरू खान गए । मलाई खान मन भएन । दुई चार टुक्रा काजू, केही खाना पेस्ता र भुजिया तथा नमकिन खाँदै म दैनिकी डायरी लेख्न बसें । त्यो दिन बिन्दुले पनि केही खाइनन् । धर्मशालाबाहिर एउटा मिठाइपसलबाट केही मिठाइ किनेर क्ष्Fुधा तृप्त गरिन् । क्रमशः