जगदीश शर्मा
गताङ्कको बाँकी...
बिहान उठ्न अलि ढिलो भयो । स्नानादिबाट निवृत्त भएर बाहिर निस्कँदा ६ बजिसकेको थियो । धर्मशालाको आँगनले भर्खरै पानी परेको आभास दिइरहेको थियो । शहरबीचको कुरा हो, पानी परे कतै ओत लागूँला भन्ने सोचेर प्रातः भ्रमणमा निस्कें । आकाशमा मेघ थियो । मौसम अलि ठण्ढा, बजारमा निकै भीड थियो । सामुन्ने नै रेलवे स्टेशन थियो, भीड हुनु कुन ठूलो कुरो । दुई किलोमिटर जति हिंडेपछि टाउकोमा एक थोपा पानी प¥यो । म फर्कें । धर्मशालाको कार्यालयमा लोकनाथजी थिएनन् । कोठातिर जाँदा बाटोमा भेटिए र मैले स्वामीजीसँग कुरा गर्ने इच्छा जाहेर गरें । उनले लगे । ९६ वर्ष उमेर काटेका स्वामी श्यामसुन्दरजी अखबार पढ्दै थिए, आँखामा चश्मा थिएन । लोकनाथजीले कानैमा गएर भने ‘उहाँ नेपालबाट आएको पत्रकार, तपाईंको दर्शन गर्न आउनुभएकोै’–बताए । मैले नमस्कार गरें, उनले आशीर्वादको मुद्रामा हात उठाएँ । मैले उनीबारे जान्ने उत्सुकता प्रकट गरें । सुनेनन्, लोकनाथजीले सबै जिज्ञासा अर्का स्वामीले शमन गरिदिन्छन््, उतै जाउँ भने । मैले एउटा फोटो खिंचूँ भनी अनुमति मागें । सहर्ष तयार भएर मलाई पनि आपूm छेऊ आउन इशारा गरेर मेरो मोबाइलबाट फोटो खिंच्न लोकनाथजीलाई भने । हामी त्यहाँबाट फर्केर स्वामी रविदासजीको कोठातिर लाग्यौं ।
स्वामी रविदासको मूल नाम रवि नेपाल रहेछ, मेलम्ची, काठमाडौं निवासी । १९ वर्ष अघि हरिद्वार आएका र गरीबदास सम्प्रदायप्रति अति आस्थावान् भएकाले त्यसै पन्थमा दीक्षित भई सन् २००७ मा सन्न्यास ग्रहण गरेका । ३४ वयका स्वामी रविदास हँसमुख, प्रसन्नचित्त र उदार हृदयका थिए । उनले धर्मशाला र यसका तमामा गतिविधिबारे बताए । यसै सम्प्रदायका भास्करानन्दले सन् १८९३ मा यो धर्मशालाको स्थापना गरेका थिए र गरीबदासी साधु संस्कृत विद्यालयको स्थापना सन् १९६२ मा भएको थियो, वर्तमान पीठाधीश स्वामी श्यामसुन्दर दासको नेतृत्वमा । स्वामीजी आयुर्वेद र वेदान्तका मर्मज्ञ पनि हुन् । हरिद्वारमा रेलवे स्टेशनको सामुन्ने ६ बिघा क्षेत्रफलमा पैmलिएको यो धर्मशालामा यात्रुका लागि ४० वटा कोठा छन्, अधिकांश अटैच्ड बाथरूम । सस्तो पनि कति भने ४ बेडको कोठाका लागि
रु ५००।– मात्र । संस्कृत विद्यालयको स्थापनासँगै छात्रावास पनि स्थापना भएको रहेछ, जहाँ १७५ जना नेपाली र भारतीय विद्यार्थी निश्शुल्क शास्त्रीसम्मको अध्ययन गर्दछन् । नेपाली १५ जना विद्यार्थी त धर्मशालामैं बस्छन् र कुनै पनि शुल्क तिर्नुपर्दैन । सन् १९६२ मा महाविद्यालय
(कलेज) स्थापना भएताकादेखि नै स्वामी श्यामसुन्दर प्राचार्य थिए । अहिले प्राचार्यबाट हटे तापनि हरिद्वारको प्रायः ठूला–ठूला महŒवपूर्ण कार्यक्रमहरू उनकै अध्यक्षतामा हुन्छ र उनी जान्छन् पनि । उनकै अध्यावसायले यस संस्थाको अहिले हरिद्वारमा निर्माण हुन लागेको ८ लेन सडकछेउ सयौं बिघा तथा बाहिर जताततै प्रशस्त जग्गा छ, जसले आर्थिक अभाव त कहिल्यै बेहोर्नुपर्ने अवस्था आउनेछैन । धर्मशाला स्वयं शहरको मुटुमा मेनरोडमा अवस्थित छ । धर्मशालाले त्यही परिसरमा एउटा निश्शुल्क आयुर्वेद औषधालय पनि सञ्चालन गरेको छ ।
मैले गरीब सम्प्रदायबारे जान्ने इच्छा प्रकट गरें । स्वामी रविदासले मलाई एउटा पुस्तक दिए, निश्शुल्क र भने यसमा गरीब दासजीबारे धेरै कुरा छन् । मैले यात्राको क्रममा र फर्केर वीरगंज आई पुस्तक आद्योपान्त पढें । गरीब दासजीबारे धेरै जानकारी भयो तर उनको सैद्धान्तिक अभिमतबारे जान्न सकिनँ । पुस्तकमा छन्दमा भनिएका कुरा भाषिक अज्ञानताका कारण धेरै बुझ्न सकिनँ । गरीबदासजी आपूmलाई कबीरको चेला मान्दथे–
दास गरीब कबीरका चेरा
सतलोक अमरापुरा डेरा ।
तर कबीर जहाँ निर्गुण उपासक थिए, गरीब दासले सगुण उपासनालाई पनि हेय ठानेका थिएनन्–
रागरूप रघुवीर है मोहन जाको नाम ।
मुरली मधुर बजावहीं श्री गरीबदास बलि जाउँ ।।
त्यो दिन स्वामी रविदासजीलाई बाहिर जानु थियो, जान्ने अभीप्सा पूरा हुन पाएन र म बिदा भएँ ।
हामीले खाना खायौं र हरिद्वार चहार्ने योजना बनायौं । एउटा टेम्पोमा सातजना खाँदियौं । सम्धिनीले पहिले नै हरिद्वार भ्रमण गरिसकेकोले धर्मशालामैं बस्नुभयो । रु ५००/– मा हामीलाई विभिन्न देवीदेवताको मन्दिर घुमाउँदै टेम्पोले मनसादेवीको मन्दिरको द्वारसम्म पु¥यायो । त्यहाँबाट दुई किमी टाढा मन्दिर जान पैदल, केबुलकार वा अवैध मोटरसाइकल तीन साधन थिए । केबुलकारको टिकट लिन उकालो–ओरालो गर्नुपर्ने प्रत्यक्ष भय त थियो नै, लाम लाग्नुपर्ने त्यो पनि घाममा परोक्ष भय थियो । महिलाहरू हत्त न पत्त सामुन्ने रहेको मोटरसाइकल, स्कुटीमा चढिहाले । हामी चारजना पुरुषले पैदल जाने निधो ग¥यौं । दसेक पाइला हिंडेपछि राजन र सुरेशजी पनि एउटा मोटरसाइकलमा बसे । सम्धीजीले मतिर हेर्नुभयो– मैले भनें म त हिंडेरै जान्छु, हजुरलाई अप्ठ्यारो हुन्छ भने मोटरसाइकलमा गए भयो । उहाँ मेरो पछिपछि हिंड्न थाल्नुभयो । केही बेरपछि उकालो बौरिन थाल्यो । सम्धीजी घरीघरी थकाइ मार्नुहुन्थ्यो । दुई/तीनपटक कुरेपछि म एक्लै उँभो लागें । म मन्दिरको ढोकामा पुग्दा अघि गएकाहरू फर्कदै थिए । मलाई हिंड्नु थियो, हिंडे, बाटोको प्राकृतिक सौन्दर्यको आनन्द लिएँ, देवीको दर्शन नगरी फर्कें । केही पर गएपछि माथि उक्लन नसक्ने ठानेको सम्धीजी त देखा पर्नुभयो । उहाँले यति दुःख गरेपछि दर्शन किन नगर्ने भन्नुभयो । अरूलाई मोटरसाइकलबाट फर्कन भनेर हामी मन्दिरभित्र प्रवेश ग¥यौं । देवी दर्शन गर्न हमेशा भीड हुँदो रहेछ । एक त नेपाल र भारतका धर्मभिरुजन, दोस्रो केबुलकारको आकर्षण, तेस्रो मजस्तालाई उकाली–ओराली गर्ने रौस । हामीले पनि दर्शन ग¥यौं र फक्र्यौं ।
ट्वाइलेट खोज्न गा¥हो
म शुरुदेखि नै बहुमूत्ररोगी । छिनछिनमा पिसाब गरिरहनुपर्ने । यत्रो हिंडेकोले र मन्दिर परिसरमा स्वच्छ पानी धित मर्नेगरी खाएकोले पिसाबले नच्याप्ने कुरै भएन । सोधें– भाइ, ट्वाइलेट कता छ । बतायो उता । उता जाँदाजाँदै एउटा होटल देखियो, यही होला, ठानेर सोधें, उसले अझ पर देखायो । पर पुग्दा ट्वायलेटको कुनै सङ्केत देखिएन । न ट्वाइलेटजस्तो घर न गन्ध । हो नि, नेपाल र भारतमा ट्वाइलेट खोज्न सामान्यतया कसैलाई सोध्नुपर्दैन, घ्राणशक्ति हुनेले सहजे थाहा पाउँछ । मलाई आप्mनो घ्राणशक्तिमाथि नै शङ्का लाग्यो । फेरि सोधें एउटाले तल सिंढीतिर देखायो । सिंढी पनि बेछाँटको । दक्ष्Fिणतिर फराकिलो सिंढी त उत्तर पुग्दासम्म पाइताल पनि टेक्न नसकिने पातलो । क्तभउ खुडकिलो पनि असमान दूरीको । यति लामो उकालोओकालो गरेर आएको म आत्तिएँ । तलसम्मै पुगें । फेरि एकजनालाई सोधें, उसले गल्लीतिर चोर औंला तेस्र्यायो । अब सकिन्न, फर्कूं कि भन्ने दोधारमा परेको बेला टाढा राजन दम्पती देखा परे । उहाँले बताउनुभयो । उहाँ त्यस बेलाको भास्कोडिगामा नै हुनुभयो मेरा लागि । सबै काम सिध्याएर फर्केर असामान्य खुडकिलो माथि के उक्लेको थिएँ, मेरी धर्मपत्नी देखापरिन् । उनलाई पनि प्राकृतिक दबाब परेछ । मलाई थाहा थियो, उनी त्यस उकाली ओरालीको सास्ती सहन सक्दिनन् । मैले हिंड्ने बेलामैं सोधेको थिएँ, जाने हो कि भनेर । कुरा धर्मपत्नीले सक्ने न सक्ने भन्दा पनि आपूm नै नसक्ने अवस्थामा पुगेको थिएँ । तर राजा के आगे बाप के दुहाई १
फर्केर टेम्पो कुरिरहेको ठाउँमा पुग्दा सबै पस्त देखिएका थिए । हामी टेम्पोमा बस्यौं र टेम्पोले ५ बजेतिर हामीलाई धर्मशाला पु¥याइदियो । सम्धिनीजीको ठूलो धोको थियो, गङ्गा आरति हेर्ने । त्यसैले हामी लगत्तै गङ्गाको ‘हर की पौडी’ घाट पुग्न निस्क्यौं । आरतिमा मेरो खास रुचि थिएन, हो गङ्गाछेउ निकै चाक्लो–फराकिलो घाट चाहिं निकै रमणीय थियो । दक्ष्Fिण भारतको यात्रा गर्दा पोन्डेचेरीको समुद्र किनारको झझल्को दिने खालको । यहाँ घण्टौं घुमिरहे पनि धीत नमर्ने । तर गङ्गाको यस घाटमा दुईथरीका माग्नेबाट जोगिन चाहिं धौं–धौं पर्छ । एउटा त साँच्चिकै मगन्ते, हात पसारिहाल्ने, अर्को होटलवाला । गरीबलाई खाना खुवाउन चाहनुहुन्छ भने रु १०/– प्रतिव्यक्ति खाना खुवाइदिन्छौं भन्दै बाट–बाटै दिक्क पारिरहन्छन् । ख्वाउने इच्छा गर्ने व्यक्तिले गरीबलाई नै दश रुपियाँ किन दिंदैन र १ दान गर्न पनि होटलवालाको सहयोग चाहिन्छ ? यो गोरखधन्दा मैले बुझ्न सकिनँ । खाना आप्mनो, खाने गरीब आप्mना, बाँकी धन्दा त हो नि १ मैले बुझेको चाहिं । हुन सक्छ, केही फरक, केही सद्भाव होला । क्रमशः
गताङ्कको बाँकी...
बिहान उठ्न अलि ढिलो भयो । स्नानादिबाट निवृत्त भएर बाहिर निस्कँदा ६ बजिसकेको थियो । धर्मशालाको आँगनले भर्खरै पानी परेको आभास दिइरहेको थियो । शहरबीचको कुरा हो, पानी परे कतै ओत लागूँला भन्ने सोचेर प्रातः भ्रमणमा निस्कें । आकाशमा मेघ थियो । मौसम अलि ठण्ढा, बजारमा निकै भीड थियो । सामुन्ने नै रेलवे स्टेशन थियो, भीड हुनु कुन ठूलो कुरो । दुई किलोमिटर जति हिंडेपछि टाउकोमा एक थोपा पानी प¥यो । म फर्कें । धर्मशालाको कार्यालयमा लोकनाथजी थिएनन् । कोठातिर जाँदा बाटोमा भेटिए र मैले स्वामीजीसँग कुरा गर्ने इच्छा जाहेर गरें । उनले लगे । ९६ वर्ष उमेर काटेका स्वामी श्यामसुन्दरजी अखबार पढ्दै थिए, आँखामा चश्मा थिएन । लोकनाथजीले कानैमा गएर भने ‘उहाँ नेपालबाट आएको पत्रकार, तपाईंको दर्शन गर्न आउनुभएकोै’–बताए । मैले नमस्कार गरें, उनले आशीर्वादको मुद्रामा हात उठाएँ । मैले उनीबारे जान्ने उत्सुकता प्रकट गरें । सुनेनन्, लोकनाथजीले सबै जिज्ञासा अर्का स्वामीले शमन गरिदिन्छन््, उतै जाउँ भने । मैले एउटा फोटो खिंचूँ भनी अनुमति मागें । सहर्ष तयार भएर मलाई पनि आपूm छेऊ आउन इशारा गरेर मेरो मोबाइलबाट फोटो खिंच्न लोकनाथजीलाई भने । हामी त्यहाँबाट फर्केर स्वामी रविदासजीको कोठातिर लाग्यौं ।
स्वामी रविदासको मूल नाम रवि नेपाल रहेछ, मेलम्ची, काठमाडौं निवासी । १९ वर्ष अघि हरिद्वार आएका र गरीबदास सम्प्रदायप्रति अति आस्थावान् भएकाले त्यसै पन्थमा दीक्षित भई सन् २००७ मा सन्न्यास ग्रहण गरेका । ३४ वयका स्वामी रविदास हँसमुख, प्रसन्नचित्त र उदार हृदयका थिए । उनले धर्मशाला र यसका तमामा गतिविधिबारे बताए । यसै सम्प्रदायका भास्करानन्दले सन् १८९३ मा यो धर्मशालाको स्थापना गरेका थिए र गरीबदासी साधु संस्कृत विद्यालयको स्थापना सन् १९६२ मा भएको थियो, वर्तमान पीठाधीश स्वामी श्यामसुन्दर दासको नेतृत्वमा । स्वामीजी आयुर्वेद र वेदान्तका मर्मज्ञ पनि हुन् । हरिद्वारमा रेलवे स्टेशनको सामुन्ने ६ बिघा क्षेत्रफलमा पैmलिएको यो धर्मशालामा यात्रुका लागि ४० वटा कोठा छन्, अधिकांश अटैच्ड बाथरूम । सस्तो पनि कति भने ४ बेडको कोठाका लागि
रु ५००।– मात्र । संस्कृत विद्यालयको स्थापनासँगै छात्रावास पनि स्थापना भएको रहेछ, जहाँ १७५ जना नेपाली र भारतीय विद्यार्थी निश्शुल्क शास्त्रीसम्मको अध्ययन गर्दछन् । नेपाली १५ जना विद्यार्थी त धर्मशालामैं बस्छन् र कुनै पनि शुल्क तिर्नुपर्दैन । सन् १९६२ मा महाविद्यालय
(कलेज) स्थापना भएताकादेखि नै स्वामी श्यामसुन्दर प्राचार्य थिए । अहिले प्राचार्यबाट हटे तापनि हरिद्वारको प्रायः ठूला–ठूला महŒवपूर्ण कार्यक्रमहरू उनकै अध्यक्षतामा हुन्छ र उनी जान्छन् पनि । उनकै अध्यावसायले यस संस्थाको अहिले हरिद्वारमा निर्माण हुन लागेको ८ लेन सडकछेउ सयौं बिघा तथा बाहिर जताततै प्रशस्त जग्गा छ, जसले आर्थिक अभाव त कहिल्यै बेहोर्नुपर्ने अवस्था आउनेछैन । धर्मशाला स्वयं शहरको मुटुमा मेनरोडमा अवस्थित छ । धर्मशालाले त्यही परिसरमा एउटा निश्शुल्क आयुर्वेद औषधालय पनि सञ्चालन गरेको छ ।
मैले गरीब सम्प्रदायबारे जान्ने इच्छा प्रकट गरें । स्वामी रविदासले मलाई एउटा पुस्तक दिए, निश्शुल्क र भने यसमा गरीब दासजीबारे धेरै कुरा छन् । मैले यात्राको क्रममा र फर्केर वीरगंज आई पुस्तक आद्योपान्त पढें । गरीब दासजीबारे धेरै जानकारी भयो तर उनको सैद्धान्तिक अभिमतबारे जान्न सकिनँ । पुस्तकमा छन्दमा भनिएका कुरा भाषिक अज्ञानताका कारण धेरै बुझ्न सकिनँ । गरीबदासजी आपूmलाई कबीरको चेला मान्दथे–
दास गरीब कबीरका चेरा
सतलोक अमरापुरा डेरा ।
तर कबीर जहाँ निर्गुण उपासक थिए, गरीब दासले सगुण उपासनालाई पनि हेय ठानेका थिएनन्–
रागरूप रघुवीर है मोहन जाको नाम ।
मुरली मधुर बजावहीं श्री गरीबदास बलि जाउँ ।।
त्यो दिन स्वामी रविदासजीलाई बाहिर जानु थियो, जान्ने अभीप्सा पूरा हुन पाएन र म बिदा भएँ ।
हामीले खाना खायौं र हरिद्वार चहार्ने योजना बनायौं । एउटा टेम्पोमा सातजना खाँदियौं । सम्धिनीले पहिले नै हरिद्वार भ्रमण गरिसकेकोले धर्मशालामैं बस्नुभयो । रु ५००/– मा हामीलाई विभिन्न देवीदेवताको मन्दिर घुमाउँदै टेम्पोले मनसादेवीको मन्दिरको द्वारसम्म पु¥यायो । त्यहाँबाट दुई किमी टाढा मन्दिर जान पैदल, केबुलकार वा अवैध मोटरसाइकल तीन साधन थिए । केबुलकारको टिकट लिन उकालो–ओरालो गर्नुपर्ने प्रत्यक्ष भय त थियो नै, लाम लाग्नुपर्ने त्यो पनि घाममा परोक्ष भय थियो । महिलाहरू हत्त न पत्त सामुन्ने रहेको मोटरसाइकल, स्कुटीमा चढिहाले । हामी चारजना पुरुषले पैदल जाने निधो ग¥यौं । दसेक पाइला हिंडेपछि राजन र सुरेशजी पनि एउटा मोटरसाइकलमा बसे । सम्धीजीले मतिर हेर्नुभयो– मैले भनें म त हिंडेरै जान्छु, हजुरलाई अप्ठ्यारो हुन्छ भने मोटरसाइकलमा गए भयो । उहाँ मेरो पछिपछि हिंड्न थाल्नुभयो । केही बेरपछि उकालो बौरिन थाल्यो । सम्धीजी घरीघरी थकाइ मार्नुहुन्थ्यो । दुई/तीनपटक कुरेपछि म एक्लै उँभो लागें । म मन्दिरको ढोकामा पुग्दा अघि गएकाहरू फर्कदै थिए । मलाई हिंड्नु थियो, हिंडे, बाटोको प्राकृतिक सौन्दर्यको आनन्द लिएँ, देवीको दर्शन नगरी फर्कें । केही पर गएपछि माथि उक्लन नसक्ने ठानेको सम्धीजी त देखा पर्नुभयो । उहाँले यति दुःख गरेपछि दर्शन किन नगर्ने भन्नुभयो । अरूलाई मोटरसाइकलबाट फर्कन भनेर हामी मन्दिरभित्र प्रवेश ग¥यौं । देवी दर्शन गर्न हमेशा भीड हुँदो रहेछ । एक त नेपाल र भारतका धर्मभिरुजन, दोस्रो केबुलकारको आकर्षण, तेस्रो मजस्तालाई उकाली–ओराली गर्ने रौस । हामीले पनि दर्शन ग¥यौं र फक्र्यौं ।
ट्वाइलेट खोज्न गा¥हो
म शुरुदेखि नै बहुमूत्ररोगी । छिनछिनमा पिसाब गरिरहनुपर्ने । यत्रो हिंडेकोले र मन्दिर परिसरमा स्वच्छ पानी धित मर्नेगरी खाएकोले पिसाबले नच्याप्ने कुरै भएन । सोधें– भाइ, ट्वाइलेट कता छ । बतायो उता । उता जाँदाजाँदै एउटा होटल देखियो, यही होला, ठानेर सोधें, उसले अझ पर देखायो । पर पुग्दा ट्वायलेटको कुनै सङ्केत देखिएन । न ट्वाइलेटजस्तो घर न गन्ध । हो नि, नेपाल र भारतमा ट्वाइलेट खोज्न सामान्यतया कसैलाई सोध्नुपर्दैन, घ्राणशक्ति हुनेले सहजे थाहा पाउँछ । मलाई आप्mनो घ्राणशक्तिमाथि नै शङ्का लाग्यो । फेरि सोधें एउटाले तल सिंढीतिर देखायो । सिंढी पनि बेछाँटको । दक्ष्Fिणतिर फराकिलो सिंढी त उत्तर पुग्दासम्म पाइताल पनि टेक्न नसकिने पातलो । क्तभउ खुडकिलो पनि असमान दूरीको । यति लामो उकालोओकालो गरेर आएको म आत्तिएँ । तलसम्मै पुगें । फेरि एकजनालाई सोधें, उसले गल्लीतिर चोर औंला तेस्र्यायो । अब सकिन्न, फर्कूं कि भन्ने दोधारमा परेको बेला टाढा राजन दम्पती देखा परे । उहाँले बताउनुभयो । उहाँ त्यस बेलाको भास्कोडिगामा नै हुनुभयो मेरा लागि । सबै काम सिध्याएर फर्केर असामान्य खुडकिलो माथि के उक्लेको थिएँ, मेरी धर्मपत्नी देखापरिन् । उनलाई पनि प्राकृतिक दबाब परेछ । मलाई थाहा थियो, उनी त्यस उकाली ओरालीको सास्ती सहन सक्दिनन् । मैले हिंड्ने बेलामैं सोधेको थिएँ, जाने हो कि भनेर । कुरा धर्मपत्नीले सक्ने न सक्ने भन्दा पनि आपूm नै नसक्ने अवस्थामा पुगेको थिएँ । तर राजा के आगे बाप के दुहाई १
फर्केर टेम्पो कुरिरहेको ठाउँमा पुग्दा सबै पस्त देखिएका थिए । हामी टेम्पोमा बस्यौं र टेम्पोले ५ बजेतिर हामीलाई धर्मशाला पु¥याइदियो । सम्धिनीजीको ठूलो धोको थियो, गङ्गा आरति हेर्ने । त्यसैले हामी लगत्तै गङ्गाको ‘हर की पौडी’ घाट पुग्न निस्क्यौं । आरतिमा मेरो खास रुचि थिएन, हो गङ्गाछेउ निकै चाक्लो–फराकिलो घाट चाहिं निकै रमणीय थियो । दक्ष्Fिण भारतको यात्रा गर्दा पोन्डेचेरीको समुद्र किनारको झझल्को दिने खालको । यहाँ घण्टौं घुमिरहे पनि धीत नमर्ने । तर गङ्गाको यस घाटमा दुईथरीका माग्नेबाट जोगिन चाहिं धौं–धौं पर्छ । एउटा त साँच्चिकै मगन्ते, हात पसारिहाल्ने, अर्को होटलवाला । गरीबलाई खाना खुवाउन चाहनुहुन्छ भने रु १०/– प्रतिव्यक्ति खाना खुवाइदिन्छौं भन्दै बाट–बाटै दिक्क पारिरहन्छन् । ख्वाउने इच्छा गर्ने व्यक्तिले गरीबलाई नै दश रुपियाँ किन दिंदैन र १ दान गर्न पनि होटलवालाको सहयोग चाहिन्छ ? यो गोरखधन्दा मैले बुझ्न सकिनँ । खाना आप्mनो, खाने गरीब आप्mना, बाँकी धन्दा त हो नि १ मैले बुझेको चाहिं । हुन सक्छ, केही फरक, केही सद्भाव होला । क्रमशः