प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली चीनको छ दिवसीय औपचारिक भ्रमण समाप्त गरी गत आइतवार (असार १०) नेपाल फर्कका छन् । विगतमा भारतलाई रुष्ट नपार्ने सजगताका साथ नेपाली नेताहरूबाट हुने चीनको परम्परागत भ्रमणभन्दा ओलीको यो भ्रमण पृथक र विशेष महŒवको साबित भएको छ । नेपाली उच्च प्रशाननले यसपटक खुलेर चिनियाँ नेताहरू समक्ष नेपाली धारणा प्रस्तुत गरेको छ भने चीनसँग यस किसिमका सम्झौता गरेमा ‘भारतले के सोच्ने हो’ भन्ने ‘दमित मनोविज्ञान’ बाट चीन पुगेका नेपाली नेताहरू मुक्त रहेको पनि देखिएको छ । विगतमा नेपालबाट चीन पुगेका नेपालका उच्च अधिकारीहरूमा चीन पुगेर के बोल्ने र के बोलेमा भारत रुष्ट हुँदैन भन्ने एक किसिमको मनोवैज्ञानिक दबाब रहने गरेको थियो । त्यो त्रासको निरन्तरतालाई ओलीको भ्रमणले तोडिदिएको छ । नेपाली राजनीतिको लागि यो केवल ‘निर्धारित दिशा परिवर्तन’ मात्र होइन यो एउटा महŒवपूर्ण राजनैतिक उपलब्धि हो, जुन उपलब्धिले नेपाल र नेपालीको स्वाभिमानलाई अझै उच्च पार्नेछ ।
भोलिका दिनमा नेपाल–चीन सुमधुर सम्बन्धबाट के कस्ता आर्थिक फाइदहरू नेपाललाई प्राप्त होला, ती कुराहरू भोलिका दिनमा झनै विस्तृतरूपले छलफल गरिएला । तर हालका लागि चीनसँग हात मिलाउँदा एउटा हात पछाडिबाट भारतसँग मिलाउन तयार रहेको भारतीय उच्च अधिकारीहरूलाई प्रदर्शित गर्नुपर्ने नेपाली बाध्यता भने समाप्तिको दिशातर्फ उन्मुख भएको छ । यो नेपालीको राजनैतिक र आर्थिक इतिहासमा ठूलो उपलब्धि हो । यो उपलब्धिले भारतप्रति नेपालको अति आर्थिक निर्भरतालाई पनि कम पार्दै लग्नेछ । राणा प्रम, राजा त्रिभुवन हुँदै विगतका नेपालका गणतन्त्र सरकारहरूमा पनि ‘सत्तामा रहन भारत खुश पार’ नीति थियो । देउवा, पुष्पकमल, गिरिजा प्रसाद, केपी भट्टराई पनि यो मनोविज्ञानबाट मुक्त हुन सकेनन् ।
भारतसँग नेपालको सम्बन्ध भारतको अस्थिर विदेश नीतिको कारण नेपालले आपूm भूपरिवेष्ठित भएको पीडा समय समयमा दुःखद किसिमले भोग्दै आएको छ । भारतले विगतमा गरेको नाकाबन्दीको कारण दुखेको नेपाली मन अहिले पनि बेलाबेलामा दुख्ने गर्छ । नेपालको त्यो पीडामा कमी ल्याउने कार्य चीनसँग नेपालको बढ्न थालेको गहिरो र मधुर सम्बन्धले क्रमिकरूपमा कम पार्नेछ । तत्कालका लागि भने आश गर्ने आधारहरू तयार भएका छन् ।
ओलीको चीन भ्रमणको समयमा चीनले नेपालको जल विद्युत् विकासमा विशेष किसिमको सहयोग गर्ने वचन दिएको छ । यसैगरी नेपालामा सिमेन्ट कारखानाको निर्माण, फलपूmल उद्योगको स्थापना, सिंचाइ विस्तार आदिमा सहयोग गर्ने वचनबद्धता पनि व्यक्त गरेको छ । साथै केही नेपाली वस्तु खरिद गरिदिने पनि उल्लेख गरेको छ । तर माथि भनिएका क्षेत्रहरूमा चीनले गर्ने सहयोगहरू भन्दा महŒवपूर्ण सहयोग भने चीनले नेपाल–चीनबीच रेलसेवा स्थापना गर्न आर्थिक र प्राविधिक क्षेत्रमा उसले गर्ने सहयोग महŒवपूर्ण हुनेछ ।
नेपाललाई चीनसँग रेलले जोड्ना साथ नेपालको पर्यटन र व्यापार दुवै क्षेत्रमा उल्लेखनीय सुधार आउने छ । संसारको सर्वाधिक (जनसङ्ख्याको अधारमा) ठूलो देशसँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध हुनुले नेपालको पर्यटन विकासमा खास किसिमको योगदान पुग्ने विषयमा कसैले पनि शङ्का नलिए हुन्छ । आम चिनियाहरूको बढ्दो आम्दानीले उनीहरूलाई विदेश भ्रमणमा जान सजिलो पारिदिएको छ । लुम्बिनी, काठमाडौ एवं अन्य स्थानहरू चिनियाँ पर्यटकहरूका लागि विशेष महŒवको अवलोकन स्थल हुनेछ भने तिब्बत हुँदै काठमाडौं आउँदा चिनियाँ पर्यटकहरूले विभिन्न मोहक पहाडी दृश्य अवलोकन गर्न पाउने छन् । उत्तरी नेपाल र दक्षिणी चीनमा बसोवास गर्नेहरूबीच खानपान, संस्कृति, विश्वास, परम्परा आदि निकै मिल्ने हुनाले नेपाली पक्ष रेलसेवाबाट निकै लाभान्वित हुनेछ ।
चीन संसारको सर्वाधिक दोस्रो ठूलो अर्थ व्यवस्था भएकोले नेपालले सामान्य वस्तु वा सेवाहरू चीनलाई बिक्री गरेर राम्रो आम्दानी आर्जन गर्न सक्ने सम्भावना अति क्षिण छ । त्यसकारण नेपालले छानेर त्यस्ता वस्तु र सेवाहरू चीनलाई बिक्री गर्नुपर्छ जुन बिक्री गर्दा, खास वस्तु वा सेवा भएको कारणले नेपाललाई फाइदा होस् ।
१ नेपालले चीनलाई त्यस्ता वस्तुहरू बिक्री गर्नुपर्छ जुन चीनमा उत्पादन हुन सक्दैन वा उत्पादन हुन सक्ने भए पनि उत्पादन लागत अत्यधिक उच्च होस् ।
२ नेपालले चीनलाई त्यस्ता वस्तुहरू बिक्री गर्नुपर्छ जसको उत्पादन गर्नमा केवल नेपालीहरूले मात्र कुशलता प्राप्त गरेका छन् । चीनमा उत्पादन गर्न सम्भव नहोस् । जस्तै काठ र धातुका नेपाली कला झल्किने मूर्तिहरू ।
३ नेपालले चीनलाई त्यस्ता वस्तुहरू उत्पादन गरेर बिक्री गर्नुपर्छ, जुन प्राकृतिकरूपमा केवल नेपालमा मात्र निर्माण गर्न सकिन्छ ।
तर प्रमुखरूपमा चीनले नेपाललाई व्यापारिक सहयोग गर्न सक्ने क्षेत्र भनेको पर्यटन हो । यसका लागि चीनले दुईटा काम मुख्यरूपमा गर्नुपर्ने हुन्छ । पहिलो, तिब्बतदेखि नेपाली सीमासम्म रेलसेवा निर्माण गर्न नेपाललाई आर्थिक र प्रावधिक सहयोग गर्ने । नेपालले निर्माण गर्न नसके चिनियाँ पक्षले नै निर्माण
गरिदिने । दोस्रो, धेरैभन्दा धेरै चिनियाँ पर्यटकहरूलाई नेपाल भ्रमणमा जान चिनियाँ अध्यागमन नियमलाई झनै सजिलो र खुकुलो तुल्याइदिने ।
नेपालले पनि चिनियाँ पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्न विभिन्न कार्यहरू गर्न आवश्यक छ । चिनियाँ पर्यटकहरूलाई प्रवेश बिन्दुमा नै ‘भिसा’ दिने, भिसा शुल्क कम लिनेजस्ता सहयोग नेपाली पक्षले गर्न आवश्यक छ ।
वर्तमान परिस्थितिमा नेपालले चीनसँग लिन सक्ने व्यापारिक फाइदा भनेको पर्यटनको क्षेत्र हो । यो नै एक
राम्रो लाभ सृजना गराउने किसिमको क्षेत्रको रूपमा देखिएको छ । अन्य सामान्य व्यापारिक वस्तुहरू बिक्री गरेर चीनबाट फाइदा गर्न सक्नु भनेको केवल सपना हुनेछ ।
चीन र नेपालबीच रेलसेवा निर्माण हुन सके र त्यो रेल सेवा विद्युतीय हुन सके नेपालको कायाकल्प नै हुने थियो । तिब्बतबाट काठमाडौसम्म पहाड र खोलाहरू भएकोले नेपालले साना खोलाहरू उपयोग गरेर थोरै थोरै मात्रामा भए पनि जल विद्युत् उत्पादन गर्ने सक्ने र त्यो जल विद्युत् रेलसेवामा प्रयोग गर्न सक्ने उच्च सम्भावना छ । चीनतर्फको रेलसेवा निर्माण र विस्तारलाई नेपाल सरकारले उच्च प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ । यो रेलसेवाले भारतप्रति नेपालको ठूलो आर्थिक निर्भरतालाई कम पार्नेछ रनेपालको निर्यात बढ्ने छ ।
बपयगतष्थिब२नmबष्।िअयm
