हालै एउटा कार्यक्रममा पर्सा जिल्लामा दुव्र्यसनीहरूको सङ्ख्या बढ्दै गएकोमा चिन्ता व्यक्त गरिएको छ । प्राप्त तथ्याङ्क अनुसार जिल्लामा अढाई हजारको हाराहारीमा लागू औषध र लागू पदार्थसेवी देखिएका छन् । ज्ञातव्य छ, लागू पदार्थ भनेपछि गाँजा, अफिम, चरेस तथा यी पदार्थजन्य कडा रसायनहरू पर्दछन् भने लागू औषध भनेपछि रोग निवारणका लागि दिइने तर नशालू औषधि पर्दछन् । लागू पदार्थ नेपालबाट भारततिर पठाइने र लागू औषध भारतबाट नेपाल भिœयाउने गरिन्छ । लागू औषध भनेपछि भारतमा प्रतिबन्धित छैन । हो, कुनै विशेषज्ञ डाक्टरको अनुमति वा प्रेस्क्रिप्सनबिना यस्ता औषधि बेच्न भने अवश्य प्रतिबन्ध छ । तर नाफाको लोभमा औषधि पसलेहरूले यस्ता औषधि मज्जले बेच्छन् । सामान्यतया दुःखाइ कम गर्न, रुघाखोकी लागेको बेला, अपरेशन अघि वा अपरेशन भएपछि दर्द निवारक औषधिहरू दिइन्छ । यस्ता औषधिहरूको प्रभाव नशादार हुन्छ । र यिनै नशादार औषधि खरिद गरेर नेपालका दुव्र्यसनीहरू प्रयोग गर्छन्, जुन नेपाल–भारत सीमान्त शहरहरूमा निर्धक्क किन्न पाइन्छ ।
नशाको प्रयोग मानिसले किन गर्छ, यसबाट उनीहरूलाई के प्राप्त हुन्छ, त्यसबारे लामो बहस चल्न सक्छ । प्रायः मानिस कुनै परिस्थितिबाट दिक्क भएर, अवसादको क्षणमा वा आपूmलाई नै बिर्सन नशाको प्रयोग गर्छन् । जिम्मेवारी पूरा गर्न नसक्ने, असफलता, कुनै दुस्साध्य रोग आदिले मानिसलाई आपूmलाई बिर्साउन प्रेरित गर्छ । तर लागू औषध वा पदार्थको लत लागेका, जिल्लामा प्रायः १६ वर्ष उमेर पुगेकादेखि २५ वयसम्म, अधिसङ्ख्य रहेकाले यो विषय सोचनीय भएको छ । किनकि यो वय भनेको प्रायः जिम्मेवारी थाप्लोमा नपरेको अवस्था हो । किशोर, कानूनी भाषामा नाबालिग उमेरमा यस्तो लत लाग्नुमा विशेष केही कारण होइन, अपितु साथ–सङ्गत नै हो । मानिसलाई एकपटक नशाको तल लागेपछि शायद नै यो बानी छुट्छ । धेरै कम मानिस, जोसँग दृढ इच्छाशक्ति छ, जसले राम्रो परामर्श पाएको छ, ऊ मात्र यसबाट टाढिन्छ । अन्यथा धेरै मानिसको जीवन नशाले बर्बाद गरेको मात्र देखिएको छ । किशोरहरूको आप्mनो कमाइ हुँदैन, बानी लागेपछि भूmटो बोलेर अभिभावकसँग पैसा लिने, पछि घरमा चोरी गर्ने र अन्ततोगत्वा बाहिर चोरी गर्ने बानी बस्छ । त्यसबाट पनि पार नपाएपछि जस्तोसुकै अपराध गरेर भए पनि नशाको तलतल मेट्न पैसाको जोहो गर्न थाल्छन् ।
आज समाजमा अपराधवृत्तिले प्रोत्साहन पाउनुमा यो तŒव पनि प्रमुख रहेको छ । यसरी एउटा व्यक्ति नशाको आदि बनेपछि उसको जीवन बर्बाद हुने, उसको परिवारको सुखशान्ति भङ्ग हुने त छँदैछ, समाजमा नराम्रो वातावरणको सिर्जना हुन्छ । उसको देखासिकी अरूले पनि नशा गर्न थाल्छन् । यसको निराकरण आवश्यक छ, यस कारण आज विश्वभरि नै लागू औषध र पदार्थ सेवनविरुद्ध चासो बढेको छ । पर्सा जिल्लाबाट गाँजा प्रायः उन्मूलन भइसकेको छ, तर पहाडका जिल्लाहरूमा प्राकृतिकरूपमैं उम्रने गाँजा र लुकीछिपी गाँजाखेती भइ नै रहेको छ । प्रायः सीमान्त क्षेत्र नशा व्यापारको ट्रान्जिट बन्दै गइरहेको छ । यसमा परिवारको तदारुकता र प्रहरीको सक्रियता आवश्यक छ । लागूू औषधबारे विद्यालयहरूमा नियमित सचेतना कार्यक्रम गरेर यसका बेफाइदाको जानकारी दिएर रोकथामको प्रयास गर्नुपर्छ, किनकि यो उमेर समूह विद्यालय र कलेजमा नै पाइन्छ ।
नशाको प्रयोग मानिसले किन गर्छ, यसबाट उनीहरूलाई के प्राप्त हुन्छ, त्यसबारे लामो बहस चल्न सक्छ । प्रायः मानिस कुनै परिस्थितिबाट दिक्क भएर, अवसादको क्षणमा वा आपूmलाई नै बिर्सन नशाको प्रयोग गर्छन् । जिम्मेवारी पूरा गर्न नसक्ने, असफलता, कुनै दुस्साध्य रोग आदिले मानिसलाई आपूmलाई बिर्साउन प्रेरित गर्छ । तर लागू औषध वा पदार्थको लत लागेका, जिल्लामा प्रायः १६ वर्ष उमेर पुगेकादेखि २५ वयसम्म, अधिसङ्ख्य रहेकाले यो विषय सोचनीय भएको छ । किनकि यो वय भनेको प्रायः जिम्मेवारी थाप्लोमा नपरेको अवस्था हो । किशोर, कानूनी भाषामा नाबालिग उमेरमा यस्तो लत लाग्नुमा विशेष केही कारण होइन, अपितु साथ–सङ्गत नै हो । मानिसलाई एकपटक नशाको तल लागेपछि शायद नै यो बानी छुट्छ । धेरै कम मानिस, जोसँग दृढ इच्छाशक्ति छ, जसले राम्रो परामर्श पाएको छ, ऊ मात्र यसबाट टाढिन्छ । अन्यथा धेरै मानिसको जीवन नशाले बर्बाद गरेको मात्र देखिएको छ । किशोरहरूको आप्mनो कमाइ हुँदैन, बानी लागेपछि भूmटो बोलेर अभिभावकसँग पैसा लिने, पछि घरमा चोरी गर्ने र अन्ततोगत्वा बाहिर चोरी गर्ने बानी बस्छ । त्यसबाट पनि पार नपाएपछि जस्तोसुकै अपराध गरेर भए पनि नशाको तलतल मेट्न पैसाको जोहो गर्न थाल्छन् ।
आज समाजमा अपराधवृत्तिले प्रोत्साहन पाउनुमा यो तŒव पनि प्रमुख रहेको छ । यसरी एउटा व्यक्ति नशाको आदि बनेपछि उसको जीवन बर्बाद हुने, उसको परिवारको सुखशान्ति भङ्ग हुने त छँदैछ, समाजमा नराम्रो वातावरणको सिर्जना हुन्छ । उसको देखासिकी अरूले पनि नशा गर्न थाल्छन् । यसको निराकरण आवश्यक छ, यस कारण आज विश्वभरि नै लागू औषध र पदार्थ सेवनविरुद्ध चासो बढेको छ । पर्सा जिल्लाबाट गाँजा प्रायः उन्मूलन भइसकेको छ, तर पहाडका जिल्लाहरूमा प्राकृतिकरूपमैं उम्रने गाँजा र लुकीछिपी गाँजाखेती भइ नै रहेको छ । प्रायः सीमान्त क्षेत्र नशा व्यापारको ट्रान्जिट बन्दै गइरहेको छ । यसमा परिवारको तदारुकता र प्रहरीको सक्रियता आवश्यक छ । लागूू औषधबारे विद्यालयहरूमा नियमित सचेतना कार्यक्रम गरेर यसका बेफाइदाको जानकारी दिएर रोकथामको प्रयास गर्नुपर्छ, किनकि यो उमेर समूह विद्यालय र कलेजमा नै पाइन्छ ।