चुनावी गठबन्धनको आवश्यकता र औचित्य

भरत सहनी
    राजनीतिक क्षेत्रमा दलहरूबीच चुनावी तालमेल तथा गठबन्धन हुनु सामान्य मानिन्छ । निर्वाचनमा राम्रो नतिजा प्राप्त गरी सरकार बनाउन राजनीतिक दलहरूले विचार र सिद्धान्त मिल्ने दलहरूसँग चुनावी गठबन्धन गर्ने गर्दछन् । भारतमा लामो समयदेखि भारतीय जनता पार्टी नेतृत्वकोे नेशनल डेमोक्र्याटिक एलायन्स (एनडिए) र काङ्ग्रेस नेतृत्वको युनाइटेड प्रोग्रेसिभ अलायन्स (युपिए)ले गठबन्धनको सफल अभ्यास गर्दै देशलाई स्थिर सरकार दिन सफल भएका छन् । तर हालसम्म नेपालको इतिहासमा चुनावी तालमेल तथा गठबन्धनको राम्रा अभ्यास नभए पनि गठबन्धनको सरकार भने धेरैपटक बनिसकेको छ । दलहरूबीच चुनावी तालमेल नभएकै कारण गणतन्त्र स्थापना भएको १० वर्षको अवधिमा ९ पटक सरकार परिवर्तन भइसकेको ज्वलन्त उदाहरण हाम्रासामु छन् । सरकारमा नपुगेको कुनै दल नै देखिंदैन । यसरी घरीघरी सरकार परिवर्तन हुँदा देशमा लुटतन्त्र र भ्रष्टाचार मौलाउँदै गएकोले देशमा स्थिर सरकार हुनु आवश्यक छ । अनावश्यक दल दर्ता तथा समानुपातिक निर्वाचन प्रणालीका कारण नेपालमा कुनै एक दलले बहुमत ल्याउन सक्ने न्यून सम्भावना रहेकोले दलहरूबीच चुनावी गठबन्धन तथा पार्टी एकताको प्रक्रियामा जानु जरुरी छ । सानासाना दलहरूसँग पार्टी एकता गर्दैमा र अन्य दलका असन्तुष्ट नेता–कार्यकर्तालाई पार्टी प्रवेश गराउँदैमा निर्वाचनमा बहुमत ल्याउन नसकिने भन्दै नेपालमा पनि गठबन्धनको थालनी भएको छ । २०७४ मङ्सिर १० र २१ गते हुन गइरहेको प्रतिनिधिसभा तथा प्रदेशसभाको निर्वाचनलाई ध्यानमा राखी नेपालका ठूला राजनीतिक दलहरूले चुनावी गठबन्धनको प्रयास थालेकामा त्यसलाई सकारात्मकरूपमा लिनुपर्छ ।
    आसन्न प्रतिनिधिसभा तथा प्रदेशसभाको निर्वाचनलाई ध्यानमा राखी नेकपा (एमाले), नेकपा माओवादी केन्द्र र नयाँ शक्ति नेपालबीच वाम गठबन्धन तथा नेपाली काङ्ग्रेस, राप्रपा नेपाल, राप्रपा प्रजातान्त्रिक, राजपा नेपाल, सङ्घीय समाजवादी फोरम र लोकतान्त्रिक फोरमबीच लोकतान्त्रिक गठबन्धनको घोषणा भएको छ । घोषित चुनावी गठबन्धन चुनावसम्म रहला कि नरहला, चुनावमा कस्तो परिणाम ल्याउला र निर्वाचनपश्चात् गठबन्धन कायम रहला कि नरहला त्यो हेर्न अभैm बाँकी नै छ । तर सिट सङ्ख्यालाई लिएर गठबन्धनभित्र भइरहेका विवाद हेर्दा गठबन्धनको भविष्यमाथि शङ्का हुनु स्वाभाविकै हो । गठबन्धनमा रहेका दलहरूको अवस्था हेर्दा दुवै गठबन्धनमा सानासाना विवादहरू देखिन्छन् । वाम गठबन्धनले चुनावी तालमेल र पार्टी एकताका लागि औपचारिक घोषणा गरेको साता दिन नबित्दै नयाँ शक्ति नेपाल वाम गठबन्धनबाट अलग्गिएर नेपाली काङ्ग्रेससँग चुनावी तालमेल गर्न पुगेको छ । वाम गठबन्धनबाट नयाँ शक्ति नेपाल अलग्गिएपछि एमाले र माओवादी केन्द्रले प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको पहिलो चरणको निर्वाचनका लागि साझा उम्मेदवार घोषणा गरिसकेका र दोस्रो चरणको निर्वाचनको लागि पनि साझा उम्मेदवार घोषणा गर्ने निर्णय नजिक पुगेका छन् । अर्कोतिर, लोकतान्त्रिक गठबन्धनभित्रका लोकतान्त्रिक फोरम हालै मात्र नेपाली काङ्ग्रेसमा विलय भएको र बाँकी दलहरूबीच सिट सङ्ख्यालाई लिएर विवाद देखिएको छ । जसले गर्दा पहिलो चरण अन्तर्गत मङ्सिर १० गते हुन गइरहेको प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभा निर्वाचनका लागि लोकतान्त्रिक गठबन्धनका नेपाली काङ्ग्रेस, राप्रपा नेपाल र राप्रपा प्रजातान्त्रिकको सहमतिमा साझा उम्मेदवार घाषित भए भने दोस्रो चरणको निर्वाचनका लागि अभैmसम्म सहमति हुन सकेको छैन ।
    दोस्रो चरण अन्तर्गत मङ्सिर २१ गते हुन गइरहेको प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको निर्वाचनका लागि पनि नेपाली काङ्ग्रेस, राप्रपा, राजपा नेपाल र सङ्घीय समाजवादी फोरमबीच सिट बाँडफाँटको विवाद टुङ्गिएला भन्ने सम्भावना कमै देखिन्छ । यस्तो अवस्थामा देशमा तेस्रो गठबन्धन निर्माण नहोला भन्न सकिन्न । मधेसवादी दल बाहुल्य २० जिल्लामा राम्रो जनाधार भएका राजपा नेपाल र सङ्घीय समाजवादी फोरमबीच चुनावी तालमेल हुने निश्चित जस्तै छ । मधेसकेन्द्रित यी दुई ठूला दलहरू एकापसमा चुनावी तालमेल गरी निर्वाचनमा जानु लोकतान्त्रिक गठबन्धनको लागि घाटा भएपनि तेस्रो गठबन्धनका लागि वरदान साबित हुने देखिन्छ । मधेसी दलहरूको चुनावी तालमेलबाट वाम गठबन्धन तथा लोकतान्त्रिक गठबन्धनका असन्तुष्ट नेता–कार्यकर्ताहरू मधेसकेन्द्रित दलहरूमा प्रवेश गर्ने र निर्वाचनमा राम्रो नतिजा ल्याउने प्रचुर सम्भावना रहेको छ । साथै, आगामी निर्वाचनमा वाम गठबन्धन र लोकतान्त्रिक गठबन्धनमध्ये कुनै एकले बहुमत ल्याउन नसके सरकार बनाउन मधेसकेन्द्रित दलहरू तुरूपका एक्का साबित हुने देखिन्छ ।
    आगामी प्रतिनिधिसभा तथा प्रदेशसभाको निर्वाचनका लागि चुनावी तालमेल र पार्टी एकताको पहल एमालेले ग¥यो । यसको मुख्य कारण हालै सम्पन्न स्थानीय तहको चुनावी परिणाम हो । स्थानीय तहको कुल ७५३ सिटमध्ये एमालेले २९४ स्थानमा जीत हात पार्दै पहिलो पार्टी बन्न सफल भयो । तर यही नतिजा प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको निर्वाचनमा दोहोरिने हो भने एक नम्बरको पार्टी बने पनि सरकारमा जान नसक्ने देखिएकोले एमालेले माओवादी केन्द्रसँग चुनावी तालमेल तथा पार्टी एकताको प्रक्रिया थालेको राजनीतिक जानकारहरू बताउँछन् । जुनसुकै उद्देश्यले चुनावी तालमेल तथा पार्टी एकताको प्रयास भएपनि एमालेको यस कदमबाट अन्य दलहरूलाई पनि चुनावी गठबन्धन तथा पार्टी एकता गर्न बाध्य बनाएको छ । र, आगामी दिनमा कुनै एक गठबन्धनले स्थिर सरकार बनाउन सक्ने प्रचुर सम्भावना रहेको छ । चाहे त्यो सरकार वाम गठबन्धन, लोकतान्त्रिक गठबन्धन वा कुनै अन्य गठबन्धनकै किन नबनोस् । आगामी प्रतिनिधिसभा तथा प्रदेशसभाको निर्वाचनपश्चात् मुलुकमा स्थिर सरकारको निर्माण भई विकासले गति लिनेमा सबै एकमत देखिन्छन् । स्थिर सरकारको माध्यमबाट मात्रै राष्ट्रिय स्वाभिमान, स्वाधीनता र समृद्धितर्पm मुलुक लम्किने भएकोले प्रतिनिधिसभा तथा प्रदेशसभाको निर्वाचन सफलतापूर्वक सम्पन्न होस् भनी सम्पूर्ण नेपालीको अपेक्षा छ ।