राजमार्गहरू किन बनिरहेछन् मृत्युमार्ग

सञ्जय साह मित्र
    साँच्चीकै राजमार्गमा यात्रा गर्न सबै डराउन थालेका छन् । हरेक दिन कुनै न कुनै दुर्घटनाको खबर आइरहेको छ । साना दुर्घटनाका खबरहरू त स्थानीय सञ्चारमाध्यममा समेत स्थानीयले चासो देखाउन छाडिसके । सामाजिक सञ्जालहरूमा दुर्घटनाका फोटा तथा समाचारहरू भरिएका हुन्छन् । सबैतिरबाट निरन्तर दुर्घटनाका खबरहरू आइरहँदा समाजमा यात्राप्रति नै नकारात्मक दृष्टि बनिरहेको छ । यात्राबारे मानिसमा नकारात्मक दृष्टिकोण बन्दै जानु पक्कै पनि राम्रो होइन । समाजमा यात्रा भन्नु नै जोखिमपूर्ण काम हो भन्ने पर्न गएमा समाज विकासका अन्य क्षेत्रहरूमा समेत नकारात्मक प्रभाव पर्ने निश्चित छ । समाजलाई अहिलेको अवस्थाबाट अगाडि बढाएर अलिकति भए पनि नकारात्मक प्रभाव कम गर्नु आवश्यक छ ।
    देश–विदेश घुमिरहनेहरूले भन्ने गरेका छन् –नेपालको सडक यातायातको लायक नै छैन । गएको साउन महिनामा भारतको एकतर्फी करिब एक हजार एक सय किलोमिटर लामो यात्राको क्रममा दुर्घटना भएको पाइनँ । हामीले पूरै अव्यवस्था भन्ने गरेको बिहारमा पनि सडकको हाम्रोजस्तो अवस्था रहेको देखिंदैन । बरु धेरै लामो समयसम्म जाम भएको भने देखिन्छ तर जाममा समेत धेरै अव्यवस्था हुने गरेको पाइएन । बलमिच्याइ गर्नेहरू त धेरै निस्किने गरेको देखियो तर बलमिच्याइलाई रोक्नेहरू अझ बलियो भएर निस्केको पनि देखियो । बाटोमा पुलिसले धाक लगाएको देखिंदैन । पुलिसको सम्मान सबैले समानरूपमा गरेको देखिनु अनुकरणीय देखियो । अन्य देशमा घुमेकाहरूले भारतको सडक यातायातलाई त्यति राम्रो मानेको पाइन्न तर त्यो पनि हाम्रो सडक यातायातभन्दा कैयौं गुणा राम्रो छ ।
    नेपालको सडकको अवस्था साँच्चीकै कमजोर छ । नदीको किनारबाट सडकहरू निकालिएका छन् । एकातिर जति अग्लो पहाड हुन्छ अर्कोतिर त्यत्तिकै गहिरो नदी हुन्छ । एकातिर पहाडमा ठोकिने डर र अर्कोतिर नदीमा खस्ने डर हुन्छ । डरैडरमा चालकले गाडी चलाउनुपरेको हुन्छ । साँघुरो सडकको अवस्था त सबैले बुझेकै छन् । साँघुरो सडक हाम्रो नियति हो । सडकहरू फुटेका हुन्छन् । मरम्मत गर्दै अगाडि बढ्दै जाने तथा पछाडिबाट सडक फुट्दै जाने देखिएको छ । सडकमा महिनौं खाल्टो हुन्छ, मरम्मत गर्न कोही अघि  सर्दैन । हाम्रो राष्ट्रिय सडकको स्वास्थ्य जहिले पनि कमजोर रहन्छ । सडकको अवस्था जहिले पनि डरलाग्दो हुन्छ । बेला कुबेला सडकमा यात्रा गर्न निकै डर हुने गरेको छ । अझ पहाडको यात्रा गर्नुपरेको छ भने जानुभन्दा पहिले सबैले कैयौंपल्ट सोच्नुपर्छ ।
    चालकको लापरवाहीलाई पनि दुर्घटनाको कारक मान्ने गरिएको छ । चालकलाई दुर्घटनाको कारण मानिनु स्वाभाविकै हो । कतिपय चालकहरूको लापरवाहीकै कारण सडक दुर्घटना हुने गरेको कुरोमा शङ्का छैन । मोबाइल फोनमा कुरा गर्दै गाडी चलाइरहनु तथा मोबाइलमा गीत सुन्दै गाडीमा ध्यान दिनुको साटो गीतमा झुम्मिन थाल्नुले पनि दुर्घटना निम्त्याउने गरेको छ । सधैं हिंडिरहेको बाटो त हो, यो बाटोमा यतिका वर्षदेखि लगातार गाडी चलाइरहेको छु, कुनै सानोतिनो दुर्घटना भएको छैन भन्ने अनावश्यक आत्मविश्वासले दुर्घटना हुने गरेको छ । कतिपय चालक त मदिरा सेवन गर्ने गरेको पनि नदेखिएका होइनन् । धेरै गाडीका चालकका लागि राजमार्गमा निश्चित होटल छ । होटलमा पस्नासाथ चालकको रुचि अनुसार भोजन र खाजा दिइन्छ । खाजासँगै पहिले नै ठीक्क पारिएका गिलास ल्याएर दिइन्छ । द्विविधाको कुनै कुरा छैन, पहिलेदेखि ठीक्क पारिएका गिलासमा मदिरा हुन्छ । हल्का मदिरा पिएर गाडी चलाउँदा आनन्द आउने गरेको त सामान्य मोटरसाइल चलाउनेहरूले पनि बताउने गरेका छन् । अलिकति बियर वा थोरै मदिरा पिएर गाडी चलाउँदा दिमागले एकदम राम्रो काम गर्ने गरेको भ्रमपूर्ण भनाइ धेरै चालकहरूको सुन्न पाइन्छ ।
एकथरिले अस्थिर सरकारलाई पनि दुर्घटनाको कारण मान्न थालेका छन् । बौद्धिक समुदायमा मुख्यगरी यस किसिमको भनाइ सुन्न पाइन्छ । वास्तवमा सोझोरूपमा हेर्दा सडक दुर्घटनासँग अस्थिर सरकारको कुनै सम्बन्ध हुन नपर्ने हो तर गहिरिएर हेर्ने हो भने केही हदसम्म हो पनि । सरकारहरू निरन्तर परिवर्तन भइरहने र सरकार परिवर्तन भएसँगै सडकलाई हेर्ने सरकारी कर्मचारीहरू पनि परिवर्तन हुने गरेको सुनिन्छ । सडकसँग सम्बन्धित धेरै क्षेत्रका कर्मचारीको मानसिकतामा सरकार परिवर्तनसँगै परिवर्तन आउने गरेको स्वाभाविक पनि हो । अस्थिर सरकारको कारणले ट्राफिक व्यवस्थामा समेत परिवर्तन आउने गरेको सुनिएको छ । सबैले राम्ररी बुझेका छन्, सडक यातायातमा ट्राफिक व्यवस्थापनको निकै महŒवपूर्ण भूमिका हुन्छ । यसबाहेक पनि सडक यातायातलाई व्यवस्थित गर्न सरकारको भूमिका हुने कुरालाई बुद्धिजीवीहरूले औल्याएका छन् ।
    केही साताको अन्तरालमा ठूला सडकमा दुर्घटनाहरू भइरहेका छन् । एकजनाले व्यङ्ग्यको रूपमा सडक यातायातलाई साह्रै नराम्रो भन्दै राजमार्गलाई मृत्युमार्ग भनेका छन् । मृत्युमार्गमा यात्रीहरू निरन्तर हिंडिरहँदा उसलाई कतिखेर आप्mनो लक्ष्यमा पुग्ने भन्ने कुनै निश्चित हुँदैन । यात्रामा निस्केका कोही पनि सकेको जति छिटो र पूर्णतः सकुशल गन्तव्यसम्म पुग्न चाहेको हुन्छ । अहिलेको समयमा यात्रालाई सिध्याएर कोही यदि सजिलै र सरलतासित आरामले गन्तव्य पुग्न सफल भएमा निकै खुशी हुन्छन् । गन्तव्यमा पुगेर ईश्वरलाई धन्यवाद दिन्छन् । ईश्वरलाई सम्झेर यात्रा गरिरहनुपर्ने अवस्थामा यात्राको आनन्द आउँदैन । जब यात्रामा आनन्द हुँदैन, यात्रा मानिसको बाध्यता हो भन्ने मात्र निश्चित हुन्छ । बाध्यतामा यात्रा गर्नुपर्दा साँच्चीकै यात्राको क्षेत्रलाई व्यवसाय बनाएकाहरूको हकमा भने सकारात्मक प्रभाव दिने आशा घट्न जान्छ ।
    सडक यातायात निरन्तर असुरक्षित बन्दै गइरहेको अनुभव भइरहेको सन्दर्भमा यसलाई सुरक्षित बनाउने उपायको खोजी गर्नु अत्यन्त आवश्यक भइसकेको छ । सरकारले सवारी चालकहरूको योग्यता तोकिरहेको, सवारी चालक अनुमतिपत्रमा कडाइ गरिरहेको, यात्रामा टाइम कार्ड लागू गरिरहेको, ट्राफिक प्रहरीलाई सक्रिय बनाइरहेको र अन्य उपाय पनि अवलम्बन गरिरहेको छ । सरकारले सडकको अवस्थामा पनि निरन्तर सुधारको कार्य गरिरहेको छ । साँघुरा सडकहरूलाई पनि चौडा बनाउने काम निरन्तर गरिरहेको छ । तर पर्याप्त हुन नसकेको र सुधारको गति पनि पर्याप्त हुन नसकेको गुनासो भने छ । अझ एउटा कुरोमा सरकारले गम्भीरतापूर्वक ध्यान दिनु आवश्यक भइसकेको यात्रुहरूको ठम्याइ छ ।
    सडक यातायात चल्ने सम्पूर्ण मार्गहरूमा होटलहरू रातभर खुला हुन्छन् । होटलहरू खाजा, चिया र मदिरापान आदिका लागि खुला हुन्छन् । होटलहरू सधैंभरि वा रातभरि खुल्ने हुन्छन् । यस प्रकारका होटेलहरूले यात्रुलाई निस्सन्देह सुविधा प्रदन गरेका हुन्छन् । तर यात्रुहरूका मतमा भने सबै किसिमका होटलहरूलाई खुला छोडे पनि कम्तीमा राजमार्गका होटलहरूमा मदिरा पूर्णतः निषेधित गर्नुपर्छ । राजमार्गका कुनै पनि होटेलमा यदि कुनै पनि समयमा मदिरा बेच्न तथा पिउन प्रतिबन्धित गरियो भने सडक दुर्घटना निकै हदसम्म कम गर्न सकिन्छ । सडक मार्गमा हुने साना तथा ठूला दुर्घटना रोक्न अन्य उपाय पनि हुुनु आवश्यक छ, साथमा मदिराको खुल्लमखुला बिक्रीलाई भने तत्काल नियन्त्रित गर्नु जरुरी भएको धेरै यात्रीको भनाइ छ । र यो भनाइ अनुचित पनि होइन ।