शिक्षामा भएको अपूरणीय क्षति र सडक यातायात

सञ्जय साह मित्र
    गत शुक्रवार चितवनमा एकाबिहानै भएको बस दुर्घटना नेपाली शिक्षाको इतिहासमा एउटा दुःखद दिनको रूपमा रहनेछ । देशले होनहार युवाहरू गुमाएको छ । शिक्षक बन्न हिंडेका दर्जनौं युवा बाटोमैं बस दुर्घटनामा परेर मरे । कम्तीमा दुई दर्जन मरेको अनुमान छ । कैयौं त स्थायी शिक्षक नै थिए । प्राथमिक शिक्षकको रूपमा स्थायी भएका शिक्षकहरू निम्न माध्यमिक शिक्षक बन्न पोखरा र दमौलीमा तोकिएको केन्द्र जा“दै थिए । कैयौं राहत, अस्थायी तथा करार शिक्षक थिए, जो आपूmलाई निम्न माध्यमिक तहको स्थायी शिक्षकको प्रतिस्पर्धायोग्य बनाएर पूर्णतया सरकारी शिक्षक बन्ने यात्रामा हिंडेका थिए । उच्च माध्यमिक तहमा र क्याम्पसमा पढाइरहेका शिक्षकहरू पनि आपूmलाई योग्य साबित गर्न र पूर्णतया भरपर्दो सरकारी शिक्षक बन्न परीक्षा दिन गइरहेका थिए । विभिन्न निजी विद्यालयमा अध्यापनरत शिक्षकहरू पनि परीक्षा दिन जा“दै थिए, भविष्यलाई सुरक्षित बनाउने अभिलाषा मनमा लिएर । देशले दर्जनौं होनहार शिक्षित युवा गुमाउ“दाको पीडा कसैले मापन गर्न नसक्ने छ ।
    मध्य रौतहटदेखि दक्षिणी रौतहटसम्मका विभिन्न शिक्षालयमा कार्यरत शिक्षा–दीपहरू कहिल्यै नबल्नेगरी निभेका छन् । बालबालिकाहरूमा प्रिय, शिक्षाको क्षेत्रमा परिचित तथा जिल्लाको शिक्षालाई नया“ दिशा प्रदान गरिरहेका होनहार युवाहरू गुमाएकोमा जिल्ला शोकाकूल छ । सार्वजनिक, सामूहिक तथा संस्थागत सबै किसिमका शोकसभा गरी शोक प्रकट गरेका छन् । हजारौं हातले मैनबत्ती बालेर ती शिक्षित आत्माहरूको शान्तिको कामना गरेका छन् । शोक र समवेदना जिल्लाको सिमाना नाघेर राजधानी पुग्यो । राष्ट्रिय स्वरूप प्राप्त ग¥यो । राष्ट्रको सिमाना नाघेर भारतसम्म पुग्यो । छिमेकी बिहारको विभिन्न जिल्लामा समेत शोक मनाइयो । आफन्त, नातागोता तथा चिनजानलगायत सबै सीमाभन्दा निकै माथि उठेर शिक्षाको नाताले, मानवताको नाताले र मानवीय कर्तव्य ठानेर विभिन्न पेशा तथा व्यवसायमा लागेका मानिस मात्रले आप्mनो व्यवसायसमेत बन्द गरे शोकमा । यातायातकर्मी र व्यावसायीले समेत यातायात रोके । अरू बेला भएको भए यातायात रोकिंदा समाजमा नकारात्मक भावको सञ्चार हुन्थ्यो तर घण्टौं यातायात बन्द हु“दा सेवाग्राहीले अपार सहानुभूति प्रकट गरे । आप्mनो काम बिग्रेको वा ढिलो भएकोमा छटपट गरेनन् बरु अन्तर्हृदयदेखि समवेदना प्रकट गरे ।
    हरेक व्यक्ति, घरपरिवार, समाज, शहर–बजार, चोक, गल्लीमा शिक्षाका जाज्वल्यमान दीपहरूको चर्चा भयो । तिनीहरूले दिएको योगदानको चर्चा भयो । तिनीहरूले गरिरहेको कर्तव्यको सबैतिर जुन किसिमको बहुआयामिक छलफल भयो त्यसले अझै पनि समाजमा संवेदनशीलता बा“की रहेको छ भन्ने देखाउ“छ । समाज अचेत छ र पूर्णरूपमा उपभोक्तावादी भइसकेको छ भन्ने तर्क गलत साबित भएको छ । अझै पनि कुनै जातीय बजार, साम्प्रदायिक सोच र धार्मिक तथा राष्ट्रिय विचारभन्दा मानवता निकै माथि छ भन्ने प्रमाणित भएको छ । मानवताभन्दा कुनै मानेमा अरू केही ठूलो हुन सक्दैन । हाम्रो समाज जहा“ उभिएको छ, जस्तो अवस्थामा छ, जसबाट निर्देशित छ, यी सबै तपसीलका विषय हुन सक्दछ तर समाजको हरेक कुनामा, मानिसको मनको कुनाकुनामा अझै पनि मानवताको उज्यालो दीप बलिरहेको छ । त्यसको आलोकमा अझै पनि मानव समाज आलोकित छ । त्यसले दिइरहेको निर्मल प्रकाशले समाजको बाहिरी भागमा मात्र नभएर भित्री भागसम्म उज्यालो बनाइरहेको छ । प्रकाशको सामान्य सिद्धान्त जो अगाडिलाई मात्र उज्यालो बनाउ“छ, लाई गलत साबित गर्दै अन्तर्कुना र भित्री पाटोमा समेत प्रकाश छरेको स्पष्ट भएको छ । मानव सामाजिक प्राणी भएकोले सामाजिकता पूरै हराएको छैन र यही संवेदनाको डोरीले र मानवताको गा“ठोले सबैलाई कुनै न कुनै रूपमा एक बनाइरहेको छ । यस दुर्घटनाले मानिसभित्र मानवता मरि नसकेको एकपटक फेरि प्रमाणित भएको छ ।
    दुर्घटनामा परेका कैयौंको कैयौं दिनसम्म घरमा चुलो बलेन । लाश पाइने क्रममा कोही कहा“ जलाइए कोही कहा“ । स“गै मृत्युवरण गरेका भए पनि अन्तिम संस्कार एकैपटक वा एकैसाथ हुन पाएन । कसैकसैको अन्तिम संस्कार त प्राविधिक कारणले दुईपल्ट हुन पुग्यो । लाश नपाउ“दा तर मृत्यु भइसकेको निश्चितै हो भन्ने ठानेर धार्मिक विधि अनुसार कुश वा काठको पुतला बनाएर अन्तिम संस्कार गरिएको दुई तीन दिनपछि लाश फेला परेपछि पुनः दाह संस्कार गरियो । यस प्रकारका असल मानिसहरूको मलामी जानसमेत जान मन लागेको आफन्तहरूले नै बताउ“दाको पीडा केवल बोध गर्न सकिन्छ, व्यक्त गर्न सकिंदैन । घरपरिवार तथा आफन्तजनको हृदय कति विदीर्ण भयो होला, जिल्लाभरि व्याप्त शोकमा अनुभूत गर्न सकिन्ट । शोक कति विस्तृत र घनीभूत थियो भने कसैले अन्य कुरा सोच्नै नसक्ने बनाइदिएको थियो । अहिलेसम्म पनि शोक र सन्तापबाट रौतहट मुक्त हुन सकेको छैन । विद्यालयको नाम सम्झ“दा, विषय शिक्षकको कुरो चल्दा र शिक्षकको परीक्षाको प्रस· आउ“दा वा पहाडको कुनै ठाउ“को यात्रा गर्नुपर्नेबारे सन्दर्भ आउ“दा त्रिशूलीको त्यो घटनाले सबैको मन झस्काइदिने गरेको छ । किनभने त्यस दुर्घटनाले पु¥याएको क्षतिको मापन सम्भव छैन ।
    तर एउटा प्रश्न उठ्छ – यस किसिमको दुर्घटनाले देश सधैं क्ष्ँतिग्रस्त भइरहने हो त ? त्रिशूलीको दुर्घटनाभन्दा केही पहिले मात्रै दुई दर्जनभन्दा बढी नेपालीको बस दुर्घटनामैं मृत्यु भएको थियो । त्रिशूली दुर्घंटनाको दुई दिनपश्चात् नै एउटा जीप दुर्घटनामा एक दर्जन नेपालीले ज्यान गुमाउनुप¥यो । मानिसको प्राण जानुजस्तो कुरो र मानिसको मृत्युपछि लाश बन्नेजस्तो संवेदनशील कुरोलाई दर्जनमा गन्नुपर्दा सा“च्चीकै भित्री हृदय दुख्छ । मानिसको लाशलाई दर्जनमा गन्ने दिन कहिलेसम्म रहला नेपालमा ? हिजो देश द्वन्द्वमा फसेको बेला मात्र यस किसिमको समाचार आउ“थ्यो ।
    सुन्दर र शान्त नेपालमा विद्रोहको ज्वाला दन्किरह“दा हरेक सच्चा नेपालीको हृदय रुन्थ्यो । तर अहिले देशमा कुनै राजनीतिक द्वन्द्व नहु“दा पनि मानिसको जीवन सस्तो भएको सञ्चारमाध्यमहरूमा आइरहने मृत्युबाट स्पष्ट हुन्छ । आखिर सडक दुर्घटना रोक्न किन सकिन्न ? सानो देशमा पनि सडकको दुर्घटना बढेकोले सबै क्षेत्रमा चिन्ता बढेको छ । देशको ध्यान नै सडक दुर्घटनाले तान्न थालेको छ । बुद्धिजीवीहरूले देशको अन्य विषयमा सोच्ने बेलामा सडक दुर्घटनालाई कसरी रोक्ने वा सडक दुर्घटना कम गर्न के कस्ता उपाय अवलम्बन गर्न सकिन्छ भनेर विचार गर्नुपरेको छ । आप्mनै देशमा पनि यात्रा गर्न डराउनुपरेको छ । खोला वा भीरबाट लडेर कहा“ कुन गाडीको यात्रीले  क्षति बेहोर्नुपर्ने हो चिन्ता हुन्छ । यात्रा गरिरहेको सवारी साधनले गन्तव्य नपु¥याएसम्म हरेक यात्रीले आप्mनो जीवनबारे चिन्ता गर्नुपरेको छ । सकुशल आइपुगियो भनेर यात्रा सफल भएकोमा गर्व गर्नुपरेको छ मानिसले । सर्वसाधारणको लागि बसको यात्रा गर्नुबाहेक अरू विकल्प नै छैन नेपालमा । कम्तीमा रेलसेवाले सर्वसाधारणलाई सेवा दिइरहेको भए यस प्रकारका दुर्घटनाहरू भइरह“दा सर्वसाधारणका लागि विकल्प हुन्थ्यो । अहिले त कुनै विकल्प हाम्रो सामु छ“दैछैन । नेपालको सडक यात्रा सुरक्षित नरहेको भन्ने सन्देश पनि विश्व समुदायमा पुग्न थालेको छ । सडक, सवारी साधन, चालक वा अरू के कारणले सडक यातायात बढी जोखिमपूर्ण बनेको छ भन्ने कुरो बुझेर सरकारले सकेजति छिटो सडक यातायातलाई भरपर्दो बनाउनुपरेको छ ।