पाण्डवहरूको अज्ञातवास–२१

उमाशङ्कर द्विवेदी
    कर्ण भागेपछि दुर्योधन आदि वीरहरू आआफ्नो सेनाको साथमा बिस्तारै बिस्तारै अर्जुनतिर आइलागे । अनि अर्जुनले हाँस्दै दिव्यास्त्रहरूको प्रयोग गर्दै प्रत्याक्रमण गर्न थाले । त्यतिबेला कौरवसेनाको रथ, हात्ती, घोडा र कवच आदि मध्येबाट कुनै पनि यस्तो बचेको थिएन, जसमाथि दुई/दुई औलाको फरकमा तीक्ष्ण अस्त्रबाट घाउ भएको नहोस् । अर्जुनको दिव्यास्त्रको प्रयोग, घोडाको शिक्षा, उत्तरकुमारको रथ हाँक्ने कला, पार्थको अस्त्र सञ्चालनको क्रम र पराक्रम देखेर शत्रुहरूले पनि स्याबासी दिन थाले । अर्जुन प्रलयकालीन अग्निको समान शत्रुहरूलाई भष्म पार्दै थिए । त्यसबेला उनको तेजस्वी स्वरूपको सामु शत्रुले आँखा उठाएर हेर्न पनि सकिरहेका थिएनन् । उनको दगुरिरहेको रथ समीप आएपछि एकैचोटि कुनै पनि शत्रुले चिन्न सक्दथे, अर्को पटकको लागि उसले यसको अवसर नै पाउँदैनथे । किनभने सामना भएपछि अर्जुनले छिट्टै त्यसलाई रथबाट लडाएर परलोक पठाइदिन्थे । समस्त कौरववीरहरूको शरीर उनीद्वारा छिन्नभिन्न भएर कष्ट पाइरहेका थिए । त्यो अर्जुनकै काम थियो, अन्य कसैसित अर्जुनको तुलना गर्न सकिन्नथ्यो । अर्जुनले द्रोणाचार्यलाई त्रिहत्तरी, दुस्सहलाई दश, अश्वत्थामालाई आठ, दु:शासनलाई बार्‍ह, कृपाचार्यलाई तीन, भीष्मलाई साठी र दुर्योधनलाई सय बाण हानेर घाइते पारिदिए । अनि कणर््िा नामक बाण हानेर कर्णको कान बिधि दिए, साथै कर्णको रथ, सारथि र घोडालाई पनि नष्ट पारिदिए । यो देखेर समस्त कौरवसेना यत्रतत्र छरिन पुगे ।
    त्यसपछि विराट कुमार उत्तरले अर्जुनसित भने– “विजय, अब तपाईं कुन सेनामा जान चाहनुहुन्छ ? मलाई आज्ञा दिनुहोस्, म रथलाई उतैतिर लग्नेछु ।” अनि अर्जुनले भने– “राजकुमार उत्तर, जुन रथमा राता घोडाहरू छन्, जसमा नीलो ध्वज फरफराइरहेको छ, त्यस रथमा बसेका जो अत्यन्त कल्याणकारी भेषमा व्याघ्रचर्मधारी महापुरुष देखिंदैछन, उनी कृपाचार्य हुन् तथा त्यही छ, उनको सेना । तिमी मलाई त्यसै सेनामा लग । अनि हेर, जसको ध्वजामा सुवर्णमय कमण्डलुको चिह्न छ, उनी नै यस सम्पूर्ण शस्त्रधारीहरूमा सर्वश्रेष्ठ आचार्य द्रोण हुन् । तिमी मेरो रथबाट उनको परिक्रमा गर । उनले ममाथि प्रहार गरेपछि मात्र म उनीमाथि प्रहार गर्नेछु । यस्तो गर्दा उनी ममाथि कोप गर्ने छैनन् । उनीभन्दा अलि पर जसको रथको ध्वजामा धनुषको चिह्न देखिंदैछ, उनी आचार्य द्रोणका पुत्र महारथि अश्वत्थामा हुन् । अनि जो रथहरूको सेनामा तेस्रो सेनाको साथमा उभिएका छन्,  जसको रथको ध्वजामा  स्वर्णमय हात्तीको चिह्न बनेको छ, स्वर्णको कवच धारण गरेका छन्, उनी नै धृतराष्ट्रपुत्र दुर्योधन हुन् । जसको ध्वजाको अग्रभागमा हात्तीको चिह्न छ, उनी कर्ण हुन्, जसलाई तिमीले पहिले पनि देखिसकेका छौ तथा जसको सुन्दर रथमाथि स्वर्णमय पाँच मण्डल भएको नीलो र·को ध्वजा फरफराउँदो छ, जसले हस्तत्राण लगाएका छन्, जसको धनुष ठूलो तथा अत्यन्त पराक्रमी छ, जसको रथमाथि सूर्य र तारा चिह्न भएका अनेकौं ध्वजाहरू फरफराउँदा छन्, टाउकोमा सुनको टोप र त्यसमाथि श्वेत छत्र शोभा पाइरहेको छ, उनी हामी जम्मैका पितामह शान्तनुनन्दन भीष्म हुन् । उनको छेउमा हामीहरू सबैभन्दा अन्त्यमा जानुपर्छ किनकि उनले मेरो कार्यमा विघ्न हाल्ने छैनन् ।” अर्जुनको कुरा सुनेर उत्तरकुमार सावधान भएर कृपाचार्यको रथ भएको ठाउँमा अर्जुनको रथ लगे ।
    विराटकुमारले रथबाट उनको परिक्रमा गराइ उनको सम्मुख लगेर रथ रोके । तदन्तर अर्जुनले आफ्नो नाम बताएर परिचय दिए र देवदत्त नामक शङ्ख बडो जोरले बजाए । त्यसबाट यति टड्कारो आवाज आयो मानौ पर्वत् च्यातिएको होस् । त्यो शङ्खनाद आकाशमा गुञ्जियो र त्यसबाट जुन प्रतिध्वनि भयो, त्यो वज्रपातभैंm थियो । युद्धार्थि कृपाचार्यले पनि अर्जुनमाथि कुपित भएर आफ्नो शङ्ख जोरले बजाए । त्यसको शब्द तिनौ लोकमा व्याप्त हुन पुग्यो । अनि उनले आफ्नो महान् धनुष हातमा लिएर त्यसको टङ्कार गरी अर्जुनमाथि दश हजार बाणको वर्षा गर्दै विकट गर्जना गरे । अनि अर्जुनले भल्ल नामक तीखो बाण हानेर कृपाचार्यको धनुष र हस्तत्राण काटिदिए तर उनको शरीरलाई कति पनि क्लेश पारेनन् । कृपाचार्यले अर्को धनुष हातमा लिए, अर्जुनले त्यसलाई पनि काटिदिए । यस प्रकार कृपाचार्यका कैयन धनुष काटिदिएपछि कृपाचार्यले प्रज्वलित वज्रको समान बल्दै गरेको एउटा शक्ति अर्जुनमाथि हाने । आकाशबाट उल्कापातभैंm आफूमाथि आइरहेको त्यस शक्तिलाई अर्जुनले दश बाणबाट काटिदिए । अनि एउटा बाणले कृपाचार्यको रथ काटिदिए, चार बाणबाट चारै घोडा मारिदिए अनि छवटा बाणबाट सारथिको शिर काटिदिए । धनुष, रथ, घोडा र सारथि नष्ट भइसकेपछि कृपाचार्यले हातमा गदा लिएर हाम्फालेर अर्जुनमाथि गदा प्रहार गरे । यद्यपि कृपाचार्यले गदा बडो सम्हालेर हानेका थिए तर अर्जुनले बाण हानेर त्यसलाई पनि फर्काइदिए । त्यसपछि कृपाचार्यको सहायता गर्ने जम्मै योद्धा अर्जुनलाई चारैतिरबाट घेरा हालेर बाण वर्षा गर्न थाले । यो देखेर विराटकुमारले घोडाहरूलाई वामावर्त घुमाएर यमक नामक मण्डल बनाएर शत्रुहरूको गति रोकिदिए । अनि उनीहरू रथहीन कृपाचार्यलाई साथमा लिएर उनीहरू त्यहाँबाट भागे । क्रमश:...