परिवर्तन संसारको शाश्वत् नियम हो । यो ब्रह्माण्डमा अपरिवर्तनीय केही पनि छैन । परिवर्तनकै अर्को नाम हो, विकास । प्रकृतिको निरन्तर परिवर्तनको चरित्रले गर्दा असङ्ख्य आकाशग·ाभित्रको एउटा आकाशग·ा, जसमा अनगिन्ती ताराहरू छन् । त्यसभित्र हाम्रो सूर्य परिवारको विकास भएको हो । सूर्य परिवारमा पृथ्वी र पृथ्वीमा जीवजगत् तथा जीवजगत्भित्र स्तनधारी जीव र स्तनधारीमा मानवको विकास हुनु परिवर्तनको अति उच्चतम रूप हो । मानव जो बाँदरबाट विकास भएर धर्तीमा देखा पर्यो, त्यसले आफ्नो अस्तित्वलाई कायम गर्न निकै सङ्घर्षहरू गर्नुपर्यो । भनिन्छ, ‘परिपरि आउँछ, टरिटरि जान्छ ।’ ज·लदेखि मानव विकासको यात्रा आधुनिक मानवसम्म आइपुग्दा निकै चुनौती र सम्भावनाले भरिएको थियो । प्राकृतिक प्रकोपको अगाडि निरीह मानव समयको परिवर्तनसँगै आफूलाई प्रकृतिसँग अनुकूल बनाएर बाँच्न तथा आफ्नो छुट्टै पहिचान कायम गर्न निकै जोखिमपूर्ण अवस्थाहरूमा आफ्नो बुद्धिको प्रयोग गर्यो । यस यात्रामा मानिसलाई सबैभन्दा बढी सहयोग गर्यो, उसको विकसित हुँदै गएको दिमागले । आफ्नो निरन्तरको परिष्कृत दिमागकै कारण एकातिर अनेकौं प्राकृतिक रहस्यमाथिको पर्दा उठाउन सफल भयो भने अर्कोतिर आफूद्वारा निर्मित हतियार (औजार)ले प्रत्येक चुनौतीलाई सहज बनाउन सफल भयो । यसैक्रममा मानव समाजभित्र विभिन्न किसिमका समाजहरू देखा परे । मानिसहरू खानको लागि मूलत: शिकार र फलफूलमैं आधारित थिए । पछिका दिनमा ज्ञानको प्रकाशमा खेती, उद्योगसम्म आधुनिक मानव पुग्न सफल भए । यति बेलासम्म आइपुग्दा विज्ञान र प्रविधिले मानवलाई ब्रह्माण्डमैं एक चमत्कारी जीव बनाइदिएको छ ।
राज्यको विकाससँगै मानव समाजमा सामूहिक जिम्मेवारीको दायित्व पहिलेभन्दा बढी थपिएको थियो । सम्पूर्ण साधनस्रोत राज्यको अधीनमैं रहने भएपछि समुदायको हितमा त्यसको प्रयोग गर्नुभन्दा व्यक्तिगत हितमा बढी प्रयोग हुन थालेपछि त्यसको चौतर्फी विरोध हुनु स्वाभाविकै थियो र छ पनि । यस अर्थमा शासकहरू दिन प्रतिदिन साधनस्रोतमाथि आफ्नो कब्जा जमाउन निरङ्कुश हुँदै गए र जनताहरू प्रतिरोध गर्न स·ठन निर्माणमा लाग्ने अवस्था उत्पन्न हुँदै गयो । शुरूशुरूमा विरोध शान्तिपूर्ण रहे तापनि पछिल्ला दिनहरू हिंसक दमनले थप हिंसक प्रतिरोधलाई निम्त्यायो र सशस्त्र विप्लवसमेतको अवस्थाहरू देखिन थाल्यो । समाज विकासको यस कालखण्डमा शासकहरूले केवल भौतिक हतियारको माध्यमले आफ्नो हितमा कानुन बनाएर ब्रह्मलुट मचाएन बरु प्रतिरोध गर्नेहरूलाई दुश्मन सरहको व्यवहार पनि गर्दै गयो । जसले गर्दा समाजभित्र कतिपय मामिलामा गृहयुद्धको अवस्था नै देखियो र भयो पनि जुन अझै कायम नै छ । शासकहरूले व्यापक जनसाधारणहरू जो नागरिकसम्मको श्रेणीमा थिएन, उनीहरूलाई उनीहरूले भोगिरहेको दु:ख, पीडा र चरम गरिबी तथा अभावलाई पूर्वजन्मको पाप, ईश्वरीय श्रापजस्ता कुराहरूसँग गाँसेर विभिन्न धार्मिकग्रन्थहरूलाई समाजभित्र आध्यामिकताको नाउँमा पस्किन थाल्यो । यसले गर्दा हाम्रो समाजमा शासकहरूको लुटखसोटविरुद्ध ईश्वरले नै फैसला गर्ने, दण्ड दिने जस्ता भावना प्रबलरूपमा अगाडि सार्न लगायो भने अर्कोतिर उनीहरूले आफ्नो अनुकूलको उखान टुक्काहरू पनि कथन लगाइ प्रचारप्रसार गराए । यस्तैमध्येको एक उखान हो– मह काट्नेले हात चाट्छ । वास्तवमा यो उखान हेर्दा वा सुन्दा सामान्यजस्तो देखिन्छ । हो त नि मह काटेपछि हात त चाट्नै पर्यो नि । तर वास्तवमा यसभित्र भ्रष्टाचारलाई बढावा दिने गन्ध रहेको छ ।
अनियमितता भनेको अनियमितता नै हो । त्यो सबै दृष्टिकोणले वर्जित छ तर यस उखानले नजानिंदो गरी भ्रष्टाचारलाई वैधता प्रदान गर्ने कोशिश गरिरहेको छ । एकचोटि नेपाली काङ्ग्रेसका सन्त नेता प्रधानमन्त्री भएको बेला पर्सा जिल्लामा भ्रमण अनुगमनको सिलसिलामा आउँदा जिल्ला प्रशासन कार्यालय, पर्साको हलमा जिल्लाभरिका कार्यालय प्रमुखहरूलाई विशेष निर्देशन अन्तर्गत तपाईंहरूलाई भात खान तलब सरकारले दिएकै हो तर त्यसले तरकारी खान पुग्दैन । तरकारी खानलाई अलि अलि तलमाथि गर्दा हुन्छ, त्यसलाई घूस मानिंदैन । त्यति बेला यो विषयले वीरगंजका छापाहरूमा निकै ठूलो स्थान पाएको थियो । छापावाल सबै मिडियाले प्रमको यो कथनलाई नै प्रमुख समाचार बनाएको थियो । हो त्यही आशयको उखान हो– ‘मह काट्नेले हात चाट्छ ।’
हामी सबैलाई थाहा भएकै विषय हो । कोही पनि सित्तैमा मह काट्न आउँदैन । त्यसको लागि उसले ज्याला पाएकै हुन्छ, अनि हात किन चाट्ने ? सबै कार्यालयका कर्मचारीहरू वा मन्त्रालयका मन्त्रीदेखि उच्च पदस्थ कर्मचारीहरू, सुरक्षा निकाय, न्यायपालिका, क्याम्पसका पदाधिकारीहरू वा विद्यालयका आदरणीय हेडसरहरू सबैलाई नेपाल सरकारले तोके बमोजिमको तलब, भत्ता, सुविधा दिएकै छ । अनि हात चाट्ने कुरा किन ? यदि सम्बन्धित व्यक्तिलाई तलबभत्ताले पुग्दैन भने सो पदलाई किन आफ्नो अजीविकाको वृत्ति बनाउने ? बरु पुग्ने गरी अर्कै पेशा, व्यवसाय वा जागिर गरे भैहाल्यो नि १
हामी सबैलाई थाहा छ, राणाहरूको एक सय चार वर्षे शासनकालभन्दा पञ्चायतको ३२ वर्षे शासनकाल बढी भ्रष्ट थियो । पञ्चायतको निर्दलीयताभन्दा १४ वर्षे बहुदलकाल महाभ्रष्ट थियो । अहिलेको नौ वर्षे गणतन्त्रको अन्तरिमकाल झन् भ्रष्टाचारमा सबै काललाई उछिन्न सफल भएको समाचार हालै ट्रान्सपरेन्सी नेपालले प्रकाशित गरेको रिपोर्टमा देखिएको छ । संसारभरिकै भ्रष्ट देशहरूमा नेपाल साबिकको भन्दा चार अड्ढ झन् माथि चढेको छ ।
नेपाल प्राकृतिक साधन र स्रोतको अर्थमा संसारकै अति सुन्दर र धनी देश हो । तर राजनीतिक अस्थिरता, आन्दोलन, बन्द, हडताल र चरम गरिबीको अर्थमा संसारकै दोस्रो गरिब देश हो । हाम्रो गरिबीको मुख्य कारण अरू केही नभएर मुलुकको प्रत्येक निकायमा व्याप्त व्यापक भ्रष्टाचार नै हो । भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्ने नियामक निकायभित्र पनि भ्रष्टाचार छ भन्दा हामी आपैंm अनुमान लगाउन सक्छौं हाम्रो देशमा भ्रष्टाचार कति धेरै सुरुचिको परिकार हो । आजसम्म देश विकास र जनताको उत्थानको नाममा जेजति रकम ऋण, अनुदान तथा सहयोग आयो, त्यसलाई इमानदारीपूर्वक सो शीर्षकमा खर्च गरिएको भए, यति बेला नेपाल संसारकै आत्मनिर्भर, स्वावलम्बी तथा स्वाभिमानी देशहरूमध्येको एक हुने थियो भन्दा कुनै अतिशयोक्ति नहोला । नेपालमा प्राय: मानिसको प्रत्येक क्षेत्र, पेशा, सेवामा लाग्नुको एउटै अर्जुनदृष्टि हो, सम्पत्ति आर्जन गर्नु र त्यो पनि सजिलो तरिका भ्रष्टाचारबाट । त्यसैले भ्रष्टाचारमुक्त समाज बनाउन वा भ्रष्टाचारलाई न्यून गर्न अब हामीले मह काट्नेले हात चाट्नुपर्छ जस्ता उखानलाई प्रचारप्रसार गर्नुभन्दा तिरस्कार र बहिष्कार गर्न जरुरी छ ।
