$type=ticker$count=12$cols=4$cate=0

सीमावर्ती सम्भावनाको सदुपयोग कसरी ?

SHARE:

ओमप्रकाश खनाल
    औद्योगिक र व्यावसायिक कारोबारको अभ्यासलाई सूक्ष्मरूपमा केलाउँदा अधिकांश गतिविधि सीमावर्ती क्षेत्रमा क्रियाशील छन् । भारतीय सिमानासित जोडिएका क्षेत्रमा अधिक औद्योगिक र व्यावसायिक कारोबार समेटिएका छन् । भारतीय बजारमा आधारित हाम्रो अर्थव्यवस्थाको भौगोलिक धरातलले मात्र यसमा काम गरेको छैन, वैदेशिक लगानीकर्ताको अन्तर्निहित रुचि पनि यो तथ्यमा प्रभावकारी भइदिएको छ । सीमा क्षेत्रको भौगोलिक अवस्थिति औद्योगिकीकरणमा बाह्य लगानी आकर्षणको महत्त्वपूर्ण आधार जति हो, त्यति नै विशाल भूभागमा बजार समेटेर बसेका छिमेकी देशको बहुउद्देश्यीय लाभ पनि कारण हो ।
    सीमावर्ती क्षेत्रमा खुलेका बहुराष्ट्रिय र वैदेशिक लगानीका अन्य उद्योग प्रतिष्ठानको घनत्वले यो तथ्यलाई उजागर गरिराखेको छ । यसैका आधारमा लगानीकर्ताले प्राथमिकताको छनोट गरिराखेका हुन्छन् । र, परिणामस्वरूप लगानीको अधिकांश परिमाण सीमावर्ती क्षेत्रमा प्रवाहित भइराखेको छ । त्यो आन्तरिक लगानी होओस् वा बाह्य लगानी । सीमावर्ती औद्योगिक र व्यापारिक आयामको खराबी नभएका पनि होइनन् । तर यो आलेखको अभिप्राय सीमावर्ती क्षेत्रका अन्तर्निहित सकारात्मक आर्थिक सम्भावनाहरूलाई कसरी समृद्धिसित जोड्न सकिन्छ भन्ने नै हो ।
अहिले तराई–काठमाडौं द्रुतमार्ग निर्माणमा भारतीय कम्पनीको रुचि अगाडि आएको छ । भारतको रक्सौलदेखि अमलेखगंजसम्म पेट्रोलियम पाइपलाइनमा भारतले लगानी गर्दैछ । वीरगंज–रक्सौल, विराटनगर–जयनगर र भैरहवा–सुनौलीमा ४ अर्ब ३२ करोड लगानीमा निर्माणाधीन एकीकृत सुरक्षा जाँच चौकी वा झन्डै साढे १० अर्बको रेलवे सेवा विस्तारको योजना सबैले सीमावर्ती क्षेत्रमा औद्योगिकीकरणको सम्भावनालाई अभिवृद्धि गरेका छन् । सीमा क्षेत्रलाई राजधानीसित जोड्ने छरितो बाटो दक्षिणकाली–कुलेखानी मार्गमा भारतको लगानी छ । वैदेशिक सहयोगमा भएका विकास निर्माणको अधिक अवस्थिति सीमावर्ती क्षेत्रमैं छ । सम्पन्न, निर्माणाधीन र प्रस्तावित प्राय: सबैजसो योजनाले सीमावर्ती क्षेत्रलाई नै समेटेका छन् ।
    सीमावर्ती क्षेत्रकेन्द्रित पूर्वाधार विकासको तात्पर्य कच्चा पदार्थ र अन्य आवश्यकीय वस्तुको सहज आपूर्ति र आयत–निर्यात नै हो । मालवस्तुको उत्पादन र आपूर्तिमा सहजता यी संरचनाको मूल अभिप्राय हो । नेपालको उद्योग वा व्यापारको अधिकांश परिमाण भारतीय बजारमा केन्द्रित भएको र भौगोलिक विशिष्टताका कारण तेस्रो मुलुकसितको अधिकांश व्यापारसमेत भारतीय भूमिको निर्भरतामा चलेका कारण पूर्वाधार पनि भारतीय सीमाक्षेत्र केन्द्रित छ । यो हाम्रो विशिष्टतामात्र नभएर बाध्यता पनि हो । यो अकाट्य बाध्यतालाई कसरी अवसरमा रूपान्तरण गर्न सकिन्छ, यो नै हाम्रा निम्ति मुख्य चुनौती हो भने यसको सुझबुझपूर्ण समाधान आर्थिक अभिवृद्धिको आधार हो ।
    अर्कोतिर विश्वकै एक नम्बरमा गनिएको अर्थतन्त्र चीनले उत्तरी सिमानाका तातोपानी, रसुवागढी, मुस्ताङलगायतका ५ स्थानमा सुक्खा बन्दरगाह निर्माण प्रक्रिया, सडक तथा रेलवे विस्तारभित्र पनि व्यापार सम्बन्धकै उद्देश्य निहित छन् । विगतका दशकमा नेपाल र चीनको व्यापार ५ गुणाले अभिवृद्ध भएको छ । लगानीमा भारतपछि चीन दोस्रो स्थानमा छ । तर भारत र चीनको तुलनामा अमेरिका, जापान, दक्षिण कोरिया, बेलायत लगायतको लगानी परिमाण न्यून देखिनुमा भौगोलिक दूरी पनि कारण हो । यस कारण दुवै छिमेकीहरूले आआफ्ना भौगोलिक सीमाक्षेत्रमा गरिरहेको पूर्वाधार निर्माणको अभिप्राय औद्योगिक र व्यावसायिक सम्बन्ध विस्तार मुख्य कारण हो । सत्य के हो भने कुनै पनि एक मुलुकले अर्को देशमा लगानी गर्छ भने त्यसमा उसको आफ्नो स्वार्थ हुन्छ । यो स्वाभाविक पनि हो । तर त्यसलाई कसरी आफ्नो मुलुकको हितमा परिवर्तन गर्ने भन्ने हाम्रो कूटनीतिक दक्षतामा निर्भर हुने कुरा हो ।
    करिब १० हजारको सङ्ख्यामा रहेका हाम्रा उद्योग कलकारखानामध्ये अधिकांश सीमावर्ती क्षेत्रमा छन् । त्यसमा पनि वीरगंज र विराटनगरजस्ता सीमावर्ती क्षेत्रमा अधिकांश औद्योगिक लगानी केन्द्रित छन् । भनिन्छ, मुलुककै मुख्य नाकामा रहेको वीरगंज क्षेत्रमा कुल औद्योगिक लगानीको ७० प्रतिशत क्रियाशीलमात्र छैन, बहुराष्ट्रिय लगानीका अधिकांश उद्योग यसै क्षेत्रमा सञ्चालनमा छन् । लगानीमा भारतीयको परिमाण अधिक छ । मध्यभागमा रहेको वीरगंज तथा आसपासका क्षेत्रमा उद्योग केन्द्रित हुनुको कारण कच्चा पदार्थको आपूर्ति र उत्पादनको ढुवानीमा भौगोलिक सहजता प्रमुख हो । उपलब्ध  तथा प्रस्तावनामा रहेका पूर्वाधारहरूले पनि लगानीको केन्द्रीकरणलाई सघाउ पुर्‍याएकै छ । वैदेशिक लगानीको अधिकांश हिस्सा उत्पादनका क्षेत्रसँग जोडिएका छन् ।
    भारतसित नेपालको एक हजार सात सय ५० किलोमिटर सीमा खुला रहनुले भारतीय लगानीलाई अवसर उपयोगमा सहज भएको हो । यस कारण पनि लगानीका परिमाणका आधारमा भारतीय अग्रस्थानमा छन् । नेपालका साढे ५ सयभन्दा बढी उद्योगमा भारतीय लगानी भित्रिसकेको तथ्याङ्क उद्योग विभागसित छ । कुल वैदेशिक लगानीमा भारतीय लगानीको हिस्सा झन्डै ४० प्रतिशतको हाराहारीमा छ । खुला सिमानाको सहजता र अन्तर्सम्बन्धित सम्भावनाहरूले भारतीय लगानीको रुचिलाई आकर्षित गरिराखेकोमा द्विविधा छैन । यो तथ्यको अभिप्राय के भने भारत–नेपालको सीमावर्ती क्षेत्रको उपयोग आफ्नो बजारको आपूर्तिको उद्देश्यबाट हुन्छ । लगानीमा वैदेशिक पूँजीको परिमाण र उत्पादनको प्रकृतिका आधारमा लगानीकर्ताहरू सीमाक्षेत्रका सम्भावनाको उपयोगमा तल्लीन रहेको प्रस्ट छ । हामीले यो रुचिलाई कसरी बढीभन्दा बढी आफ्नो पक्षमा उपयोग गर्ने भन्नेतिर ध्यानकेन्द्रित गर्नु बुद्धिमानी हुन्छ ।
    त्यतिमात्र होइन, पर्याप्त जैविक सम्भावना भएको पश्चिमी नेपालमा पूर्वाधारको अभावमा उद्योग–व्यापार फस्टाउन सकेको छैन । तथापि, पछिल्लो समयमा त्यस क्षेत्रमा लगानीको परिमाण थपिएको देखिएको पनि छ । यसलाई सकारात्मक मानेर मात्र पुग्दैन । पूर्वाधार विकासमा देखिएको वैदेशिक रुचिलाई सुदूरपश्चिमका सम्भावनाहरूसित जोड्न सक्नुपर्दछ । पश्चिमी सीमावर्ती सेरोफेरो ऊर्जा उत्पादन र जैविक विविधीकरणले महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । यस्ता सम्भावनाहरूलाई उपोग गर्न सकेमा पूर्वाधार निर्माण र औद्योगिकीकरणमा फड्को मार्न सकिन्छ । अहिले पश्चिमी क्षेत्रमा केन्द्रित लगानीले पनि सीमावर्ती क्षेत्रलाई नै लक्षित गरेको पाइएको छ । ऊर्जा उत्पादनको सम्भाव्यतालाई पूर्वाधारमा जोड्न पनि लगानीकै खाँचो छ । सीमावर्ती क्षेत्रमा देखिएको औद्योगिकीकरणको अभ्यासका आधारमा यिनै क्षेत्रलाई पूर्वाधार विकासको प्राथमिकतामा राखिनुपर्दछ ।
    अतिकम विकसित ती क्षेत्रमा पूर्वाधार र उद्योग विस्तारमा छिमेकीको अकर्षणलाई यस कारण पनि लगानीमा रूपान्तरण गर्नु अनिवार्य छ कि हामीले अपेक्षा गरेको आर्थिक विकासको लक्ष्य भेट्टाउन बर्सेनि ६ खर्ब रुपैयाँ लगानी चाहिन्छ । यो चानचुने आँकडा होइन, आन्तरिक लगानीबाट मात्र यो लगानीको आवश्यकता पूर्ति गर्न सम्भव छैन । ४ प्रतिशतको औसत आर्थिक अभिवृद्धिको धारतलीय यथार्थमा उभिएर दोहोरो अङ्कको आर्थिक वृद्धि भेट्टाउन त नीतिगत तयारी पनि त्यसै अनुसार चुस्त हुनै पर्दछ । तर अभाव यसैको छ । आन्तरिक क्षमतामा त्यो उद्देश्यमा पुग्न नसकिने अवस्थामा बाह्य लगानीले खोलेका अवसरको उपयोगमा सतर्क र उदार दुवै हुन अनिवार्य छ ।
    वैदेशिक व्यापारको आँकडा हेर्ने हो भने पनि नेपालको कुल निर्यातमध्ये ९० प्रतिशत कारोबार पूर्वी तथा मध्यक्षेत्रबाट भएको तथ्याङ्क छ । यसमा सीमावर्ती औद्योगिक शहरहरूकै भूमिका अगाडि छ । यस्ता तथ्याङ्कहरूले सीमावर्ती क्षेत्रमा उद्योग र व्यापार विस्तारको आधारलाई बलियो तुल्याइराखेका छन् । हो, लगानीका सन्दर्भमा चीन र भारतका स्वार्थ आपसमा बाँझिएका छन् । हाम्रो उद्देश्य दुई ठूला अर्थतन्त्रको प्रतिस्पर्धाबाट कसरी बढीभन्दा बढी फाइदा लिन सकिन्छ भन्नेमा केन्द्रित हुनुपर्दछ ।
    भारतकै मात्र कुरा गर्ने हो भने पनि नेपालको कुल वैदेशिक व्यापारको झन्डै दुई तिहाइ हिस्सा भारतसितै छ । यो पनि सत्य हो कि ठूलो भूगोल, बजार र जनसङ्ख्या भएकाले भारतकै एक स्थानबाट अर्को स्थानमा उत्पादनको आपूर्ति त्यति सहज छैन । सीमावर्ती क्षेत्रमा छिमेकी देशका अवसरहरूको उपयोग उसका निम्ति तुलनात्मक सहज हुन्छ । यस अर्थमा नेपालसितको खुला सिमाना आपूर्तिको उद्देश्यमा सजिलो पनि छ । नेपाल–भारत औद्योगिक र व्यापारसम्बन्धी प्रावधानहरूले यसलाई अझ सरल तुल्याइदिएको छ । यो भारतको आफ्नो स्वार्थको पाटो भएपनि त्यस स्वार्थमा हाम्रा थुप्रै सम्भावनाका ढोका खुल्न सक्छन् । यस्ता अन्तर्निहित सम्भावनाको पहिचान र प्रयोग नै हाम्रो क्षमताको कसी साबित हुनेछ । सीमावर्ती सम्भावनाहरूलाई आर्थिक अभिवृद्धिसित जोड्न आर्थिक कूटनीतिलाई धारिलो तुल्याउनै पर्दछ ।
               यmपजबलब२िनmबष्।िअयm
neelambAd
Name

(स्थानीय समाचार ,1, %प्रमुख समाचार ,1, खेलकूद ,25, मन्तव्य ,3, सम्पादकीय ,27,(७ अप्रिल–विश्व स्वास्थ्य दिवसको उपलक्ष्यमा),1,(सन्दर्भ: ५८ औं राष्ट्रिय सहकारी दिवस,1,(स्थानीय समाचार,7,%प्रमुख समाचार,3,१५ अगस्त,6,२० चैत्र २०७१),1,२०७७ सालको वार्षिक राशिफल,1,main news,8,pramuk samachar,1,recent,5,अन्तरार्टिय समाचार,10,अन्तराष्ट्रिय समाचार,105,अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस,1,अन्तर्वार्ता,28,अर्थ विशेष,129,अर्थ-उद्योग-वाणिज्य,710,अर्थ–उद्योग–वाणिज्य,29,अर्थविशेष,390,असार १५: धान दिवस,1,आइतवार विशेष,441,आजको बहस,16,आयुर्वेद,77,आर्थिक समाचार,136,आलेख,3,इतिहास,11,उपन्यास,11,एकाङ्की,4,एकाङ्की नाटक,2,कथा,55,कबीरा खडा बजार,216,कविता,44,कानुनी परामर्श,61,कुरोको चुरो,41,कृति समीक्षा,3,खेलकूद,1780,खोजीनीति,2,गजब,2,गुड फ्राइडे,1,गुरुनानक जयन्ती,1,गुरुनानक देव जयन्ती विशेष,1,चिठ्ठी,1,चियोचर्चा,1,जनसरोकार,2,जीवनी,2,जीवशास्त्र,1,जीवेम शरदः शतम्,1,जीवेम शरद: शतम्,1,जैव विविधता दिवस,1,टाकन–टुकन,54,टाकनटुकन,18,तथ्याङ्क,1,दृष्टिकोण,1,धन्वन्तरि जयन्ती,1,धर्म दर्शन,5,धर्म संस्कृति,10,धर्म–संस्कृति,115,नारी हस्ताक्षर,3,नारी हस्ताक्षर,6,नियतिको फल,1,नियात्रा,2,नीति वचन,1,पाठक पत्र,54,पाठक प्रतिक्रिया,22,पाठक मञ्च,58,पाठकमंच,42,पुस्तक समीक्षा,10,पोषण,2,पोषण/आहार,3,प्रजापिता ब्रह्माबाबाको ४७ औं अव्यक्ति दिवस,1,प्रतीक दैनिक,2264,प्रमुख समाचार,3585,प्रविधि,3,प्रवृत्ति र मनोवृत्ति,2,प्रसङ्गतरङ्ग,4,प्रसङ्गवश,1,फरक,145,फरक मत,2,फिचर,456,फिचर समाचार,81,फोटो,8,बाटिका,441,बुद्ध जयन्तीको उपलक्ष्यमा,1,बेलाको बोली,1,ब्रह्मा स्मृति दिवस,1,भानु जयन्ती,1,भाषा,1,भाषा/संस्कृति,1,भ्यालेन्टाइन डे,1,मजदुर दिवस विशेषः,1,मतमतान्तर,1,मतान्तर,1,मनोरन्जन,9,मन्तव्य,483,महाभारतबाट सङकलन तथा अनुवाद,231,महाभारतबाट सङकलित,16,महाशिवरात्री,1,महिला सरोकार,1,महिला हस्ताक्षर,1,मानवीय व्यवहार,1,यात्रा,29,यात्रा संस्मरण,3,यात्रानुभव,1,युग परिवर्तन कसरी र कहिले,3,युवा आवाज,1,राशिफल,2,रोचक,18,लघुकथा,32,लोक/संस्कृति,11,लोकविश्वास,2,लोहिया जयन्ती,1,वाटिका,553,वातावरण,1,वि.सं. २०७७ सालको वर्षफल,1,विज्ञान प्रविधि,3,विज्ञापनको लागि सम्पर्क,1,विश्लेषण,1,विश्व एड्स दिवसको उपलक्ष्यमा,1,विश्व सन्दर्भ,3,व्यक्तित्व,1,व्यङग्य,27,व्यङ्ग्य,35,व्यङ्ग्यम्,5,शिक्षा नेपाल,10,शिक्ष्f नेपाल,487,सङ्कलन तथा अनुवाद,35,सन्दभ: विश्व मधुमेह दिवस,1,सन्दर्भ ः विवेकानन्दा दिवस,2,सन्दर्भ - महिला हिंसा,3,सन्दर्भ - मानव अधिकार दिवस,1,सन्दर्भ : क्षयरोग दिवस,1,सन्दर्भ : चुरे दिवस,1,सन्दर्भ : बाल दिवस,1,सन्दर्भ : रमजान,1,सन्दर्भ ६१ औं राष्ट्रिय क्षयरोग दिवस,1,सन्दर्भः अन्तर्राष्ट्रिय हिन्दी दिवस,1,सन्दर्भ गाँधी जयन्ती,1,सन्दर्भः गुरु नानक जयन्ती,1,सन्दर्भ भानुजयन्ती,1,सन्दर्भः भारतको स्वतन्त्र दिवस,1,सन्दर्भ मोती जयन्ती,1,सन्दर्भः योग दिवस,1,सन्दर्भ रक्तसञ्चार सेवा दिवस,1,सन्दर्भ विश्व रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ- विश्व वातावरण दिवस,1,सन्दर्भ- श्रीकृष्ण जन्माष्टमी,2,सन्दर्भ-विश्व पर्यटन दिवस,1,सन्दर्भ– शहीद दिवस,1,सन्दर्भ: २६ जनवरी,8,सन्दर्भ: नारी दिवस,2,सन्दर्भ: बाल दिवस,2,सन्दर्भ: भारतको ६४औं गणतन्त्र दिवस,1,सन्दर्भ: भारतको ६९औं स्वतन्त्रता दिवस,1,सन्दर्भ: भारतको स्वतन्त्र दिवस,2,सन्दर्भ: रमजान पर्व,1,सन्दर्भ: रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व एड्स दिवस,3,सन्दर्भ: विश्व बाल दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व मौसम दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ: वीपी जयन्ती,1,सन्दर्भ: श्री गुरु अर्जुनदेवजी महाराज शहिदी दिवस,1,सन्र्दभ विश्व पर्यावरण दिवस,1,सम–सामयिक,1,समय–सन्दर्भ,9,समयान्तर,301,समसामयिक,28,समाचार विश्लेषण,3,समीक्षा,1,समीक्षा समाहरण,1,सम्पादकीय,3049,सरोकार,46,संस्कृति/साहित्य,3,संस्मरण,15,साहित्यवार्ता,1,साहित्यात्मक,5,सिर्सियाँ नदी प्रदूषण प्रकरण,2,स्तवतन्त्र विचार,254,स्थानीय समाचार,12448,स्मृति,2,स्वतन्त्त विचार,2,स्वतन्त्र विचार,2833,स्वान्त सुखाय,88,स्वान्तः सुखाय,14,स्वान्तः सुखायः,140,स्वान्त सुखाय:,132,स्वान्त–सुखाय,157,स्वायन्त सुखाय,22,स्वास्थ्य चर्चा,49,हाम्रो बारेमा,2,हास्य एकाङ्की,1,हास्यव्यङ्ग्य एकाÍी,1,
ltr
item
Prateek Daily । प्रतीक दैनिक : सीमावर्ती सम्भावनाको सदुपयोग कसरी ?
सीमावर्ती सम्भावनाको सदुपयोग कसरी ?
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_j8XblptE8ancJnDhW2D9rC2LBk4828HqwFrt7jVLlAH1K5NyvLU61A3zdKPMGyxgjxgHDZZ0ZyRQN2LK-ssBJalra1lYtIXBsgCc9UL-d7GoDq0xFpxcf0tDx8L-oVYWTexBr3dadcc/s200/omprakash+khanal.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_j8XblptE8ancJnDhW2D9rC2LBk4828HqwFrt7jVLlAH1K5NyvLU61A3zdKPMGyxgjxgHDZZ0ZyRQN2LK-ssBJalra1lYtIXBsgCc9UL-d7GoDq0xFpxcf0tDx8L-oVYWTexBr3dadcc/s72-c/omprakash+khanal.jpg
Prateek Daily । प्रतीक दैनिक
https://www.prateekdainik.com.np/2015/08/blog-post_945.html
https://www.prateekdainik.com.np/
https://www.prateekdainik.com.np/
https://www.prateekdainik.com.np/2015/08/blog-post_945.html
true
6917042177189007432
UTF-8
सबै हेर्नुहोस् केही भेटिएन थप विस्तृत जवाफ दिनुहोस् Cancel reply Delete By Home PAGES POSTS सबै हेर्नुहोस सिफारिस गरिएको वर्गीकरण समाचार संग्रह खोज्नुहोस् सबै पोस्ट Not found any post match with your request गृहपृष्ठ Sunday Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sun Mon Tue Wed Thu Fri Sat January February March April May June July August September October November December Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec भर्खरै एक मिनेट अघि $$1$$ एक मिनेट अघि एक घण्टा अघि $$1$$ एक घण्टा अघि हिजो $$1$$ हिजो $$1$$ एक साताअघि पाँच साताअघि Followers Follow THIS PREMIUM CONTENT IS LOCKED STEP 1: Share to a social network STEP 2: Click the link on your social network Copy All Code Select All Code All codes were copied to your clipboard Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy