$type=ticker$count=12$cols=4$cate=0

सङ्घीयतामा सन्तुलित आर्थिक अधिकार

SHARE:

वीरेन्द्र यादव
    बहुलवाद र नागरिक स्वतन्त्रताको रक्षा एवं जनताको व्यापक सहभागिताद्वारा समस्या समाधानको निम्ति सरकारको सङ्घीय स्वरूप उचित मानिए पनि सङ्घ र प्रान्तबीच शक्ति सन्तुलन गर्न सकिएन भने  आन्तरीक द्वन्द्वले सङ्घ विघटन हुनुका साथै राष्ट्र विखण्डन हुने, असफल राष्ट्रमा परिणत हुने, गृहयुद्धमा फस्ने लगायत दुर्घटना उत्पन्न हुने गरेको छ  । त्यसमा पनि शैक्षिक, राजनीतिक, आर्थिक तथा सामाजिकरूपले पछाडि परेको नागरिकको सङ्ख्या बढी भएको देशमा यस्तो जोखिम बढी हुन्छ । पहिलोपटक सङ्घीयतामा जाँदा स्वायत्तता तथा स्वतन्त्रतालाइ सदुपयोग गर्ने अनुभवको कमीले पनि दुर्घटना निम्तिने गरेको छ । शक्ति बाँडफाँडको सन्दर्भमा बढी विवाद हुने सम्भावना पनि रहने गर्दछ  । शक्ति असन्तुलनको कारण विघटित भएका राष्ट्रहरू नाइजेरिया, रोडेसिया र न्यासा ल्यान्डको सङ्घमध्ये अमेरिकाको संयुक्त प्रान्त र वेस्टइडिन्ज सङ्घलाई लिन सकिन्छ । सन् १९६३ देखि नाइजेरिया सङ्घमा रहेका विभिन्न प्रान्तहरू टुक्रिएका छन् भने रोडेसिया उत्तर र दक्षिणमा विभाजित भई जाम्बिया र जिम्बाब्वे बनेको छ । र न्यासाल्यान्ड मालावी भयो । त्यसैगरी मध्य अमेरिकी राज्यहरूको सङ्घ गृहयुद्धमा परी समाप्त भयो । वेस्ट इन्डिजको सङ्घ विघटन भइ जमैका, बार्वाडोस, ग्रेनाडा, डोमिनिकाजस्ता विभिन्न मुलुकमा परिणत भएको छ । उपरोक्त दृष्टान्तले सङ्घीयताको अपरिहार्यताभन्दा बढी संवेदनशील आर्थिक अधिकारको बाँडफाँड रहेको देखिन्छ । टिकाउ एवं प्रगतिमय सङ्घीयता निम्ति सन्तुलित आर्थिक विकासको पूर्वाधार अपरिहार्य छ ।
    कतिपय मुलुकमा आर्थिक स्थिति कमजोर भएको प्रान्तलाई केन्द्रले सहायता दिने अवधारणा राखिएको छ । यसै खतरालाई मध्यनजर गरी आज विश्वमा कतिपय मुलुकहरू एकात्मक राज्य प्रणाली अवलम्बन गरी स्थानीय तहमा शक्ति निक्षेपण गरेका छन् भने कतिपय संविधानद्वारा राज्यको सार्भभौमसत्ता सङ्घ र राज्यमा विभाजन गरी शक्ति सन्तुलन गरेका छन् । चीनजस्ता कतिपय ठूला मुलुक एकात्मक ढाँचामा  छन् भने स्वीटजरल्यान्ड तथा बेल्जियमजस्ता साना मुलुक शक्ति सन्तुलन गरी सङ्घीयता अपनाएका छन् । उपरोक्त मुलुकहरूको मोडेल हामीलाई ठयाक्कै मिल्न नसक्ला तर विवादरहित मौलिक मोडेलतर्फ सबै गम्भीर हुनुपर्ने आवश्यकता छ ।
    हामी नेपालमा पहिलोपटक सङ्घीयताको अभ्यास गर्न गइरहेका छौं । सदीयौंदेखि केन्द्र शासित नागरिकले स्वायत्तता र सङ्घीयताको अभ्यास गर्नेछ । केन्द्रले गर्दै आएको अधिकार स्थानीय तहमा प्रयोग गर्नुपर्ने  हुन्छ भने केन्द्रीकृत सोच राखेका शासकहरूले अधिकारमा हिस्सेदारी दिनुपर्ने हुन्छ । जसलाई सहजरूपले आत्मसात गर्नु कम चुनौतीपूर्ण छैन । यही मानसिकताको कारण हुन सक्छ हरेक विषयमा कुरा मिले पनि सङ्घीयताको विषय विवादयुक्त नै छ । यसलाई पचाउन नसकेका वा बलजफ्ती सङ्घीयता स्वीकार गरेकाहरू पछिसम्म पनि असफल पार्ने प्रयास गर्नेछन् । जसका लागि सानोतिनो कमजोरी वा भूलले ऊर्जा प्रदान गर्नेछ । आर्थिक अधिकारको असन्तुलन त झन् आगोमा घीउ थप्ने सरह हुनेछ । यस कारण अन्य विषयभन्दा आर्थिक सन्तुलनको कुरामा विशेष ध्यान आवश्यक छ । ती चुनौतीहरू समाधान हुने किसिमको अवस्था सृजना गर्न सक्नुपर्छ । सङ्घीयताको निम्ति आर्थिक अधिकार बाँडफाँडमा बढी ध्यान केन्द्रित गर्न जरुरी छ । विश्वका मुलुकहरूले कसरी अधिकार बाँडफाँड गरी शक्ति सन्तुलन गरेका छन्, त्यसको अध्ययन गर्न जरुरी छ । सङ्घीयताबारे जनतालाई चेतना दिन जरुरी छ ।
    सङ्घीयता अपनाउने पहिलो मुलुक अमेरिका हो । दोसं्रो स्वीटजरल्यान्ड, तेस्रो क्यानाडा, अनि अस्ट्रेलिया र जर्मनीहरू देखा परेका छन् । ती मुलुकहरू आज विश्वको उन्नत राष्ट्रको रूपमा छन् । उनीहरूले केन्द्र र राज्यको शक्ति बाँडफाँड कसरी गरेका थिए । हामीले आफ्नो हैसियत र क्षमताको आधारमा कसरी गर्दा मुलुकको समग्र विकास  हुनुका साथै आन्तरिक द्वन्द्वको अन्त हुन्छ । राष्ट्रियता बलियो हुन्छ, त्यसतर्फ ध्यान दिन जरुरी छ । जनताको इच्छा तथा चाहना बटुल्न जरुरी छ । सङ्घीयतामा जाने अठोट भइसकेकोले यसभन्दा पछाडि फर्कनुभन्दा उचित व्यवस्थापनमा विशेष ध्यानाकर्षण जरुरी छ ।
    शक्ति बाँडफाँडको सन्दर्भमा अमेरिकाको कुरा गर्दा अमेरिकामा युद्धको घोषणा, शान्ति स्थापना, सैनिक बलको व्यवस्थापन, सन्धि सम्झौता गर्ने, वैदेशिक सम्बन्ध स्थापित गर्ने, अन्तरराज्य व्यापार नियमन गर्ने, कर लगाउने र उठाउने, नापतौल निर्धारण र मुद्रा निष्कासनजस्ता अधिकार सङ्घको छ भने यसबाहेकका अवशिष्ट अधिकार प्रान्तले प्रयोग गर्दै आएका छन् । क्यानाडामा पनि केन्द्रले निश्चित गरेकोबाहेक अधिकार प्रान्तले प्रयोग गर्दैन । त्यसैगरी जर्मनीमा केन्द्रको मार्गदर्शनमा प्रान्तले बढी स्वविवेकीय अधिकार प्रयोग गर्दै आएको छ । कुन राज्यलाई कति अधिकार दिने सन्दर्भमा सबैलाई बराबर अधिकार दिने अवधारणा अमेरिकामा अवलम्बन गरिएको देखिन्छ । क्यानाडाले घटीबढी अधिकार प्रयोग गर्ने अवधारण अँगालेको  छ । जसमध्ये कुबेक प्रान्तले अन्य प्रान्तभन्दा बढी अधिकार प्रयोग गरेको छ । कतिपय एकात्मक राज्यले पनि अधिकार घटीबढी प्रयोग गर्दै आएका छन् । जस्तै बेलायतको तीनवटा स्वशासित क्षेत्र, त्यसैगरी स्पेनको नाभारे, गिलिसिया, क्याटोलोनियाजस्ता प्रान्तले अन्य प्रान्तभन्दा बढी अधिकार तथा शक्ति प्रयोग गर्दै आएका छन् । कतिपय मुलुक शक्ति बाँडफाँडकै कारण एकात्मक तथा सङ्घात्मक स्वरूपको शासन अँगालेका छन् । फ्रान्समा २६ वटा क्षेत्र केद्र निर्देशित स्वरूपका छन् भने न्यु क्यालेडोनिया प्रान्त स्वायत्त तथा स्वतन्त्र छ । फ्रान्स, नेदरल्यान्ड, फिनल्यान्ड तथा डेनमार्कजस्ता मुलुकले शक्ति सन्तुलनलाई ध्यानमा राखी एकात्मक तथा सङ्घात्मक स्वरूप अँगालेको देखिन्छ । नेदरल्यान्डमा बार्‍हवटा प्रान्त केन्द्रनिर्भर छन् भने अरूवा, एन्टिल्लेज स्वतन्त्र र स्वायत्त छन् । फिनल्यान्डमा १९ वटा क्षेत्र केन्द्र निर्भर छन् भने एउटा एल्यान्ड स्वतन्त्र र स्वायत्त छ । त्यसैगरी डेनमार्कमा १३ वटा काउन्टी केन्द्रनिर्भर छन् भने आइल्यान्ड तथा ग्रीनल्याण्ड स्वतन्त्र तथा स्वायत्त छन् । चीनले कानुनत: सङ्घीय सरकार स्वरूप स्वीकार गरेको नभए पनि केन्द्रको लक्ष्य र नीति कार्यान्वयन गर्न प्रान्तीय स्वतन्त्रता प्रयोग गर्दै आएको छ ।
    यसरी हेर्दा विदेशी विकसित मुलुकहरूले राष्ट्रिय अखण्डता, राष्ट्रको समग्र विकास, राष्ट्रिय एकतामा प्रतिकूल प्रभाव नपरोस् भनेर सङ्घीयतामा पनि एकात्मक ढाँचा अँगालेको उदाहरण छ । हामी पनि सङ्घीय ढाँचामा जाने निश्चित गरिसकेका छोै । हाम्रो पनि राष्ट्रिय तथा क्षेत्रहरूको आर्थिक, राजनीतिक तथा शैक्षिक आधार हेर्दा एकरूपता छैन । वाग्मती अञ्चल बढी विकसित तथा सुसम्पन्न छ भने कर्णाली क्षेत्र अति पछाडि परेको छ । साम्प्रदायिकरूपले हेर्दा नेपालका पहाडे बाहुन क्षत्रीको शैक्षिक अवस्थादेखि राजनीतिक, आर्थिक अवस्था उच्च छ भने मधेसी, दलित, महिला समुदाय पछाडि छ । एउटा क्षेत्रको आय स्तरमा अन्य क्षेत्रको निर्भरता पनि छ । पूरा मुलुकलाई धान्ने दैनिक उपभोगका वस्तु आपूर्ति गर्ने नाका एउटै क्षेत्रमा पर्दछ । कृषि, बिजुली, वन–ज·ल, बालुवा गिट्टी, जडीबुटीलगायत राष्ट्रिय स्वार्थ तथा समग्र मुलुककै आर्थिक महत्त्वका पक्षहरू पृथक–पृथक प्रान्तमा पर्ने देखिन्छ । जुन प्रान्तमा पर्छ सो प्रान्तले पूर्ण अधिकार प्राप्त गरेमा वा केन्द्रको अधिकार शून्य भएमा अन्य प्रान्तलाई मर्का पर्नुका साथै पछाडि पनि पर्न सक्छ । यसले आन्तरिक विद्रोह, अशान्ति, अराजकता तथा प्रान्त प्रान्तबीच विवाद तथा केन्द्र र प्रान्तबीच पनि कटुता उत्पन्न हुन सक्छ । यस्ता विषयलाई एउटा प्रान्तको निक्षेप अधिकार अन्तर्गत राखियो भने अन्य प्रान्तसित अन्याय हुनुका साथै विद्रोह हुने पनि सम्भावना रहन्छ । केन्द्रभन्दा प्रान्त बलियो हुने सम्भावना रहन्छ । जसले विखण्डनको खतरा निम्त्याउन सक्छ ।             यस कारण सङ्घीयता जाँदा केन्द्र र प्रान्तको अधिकार बाँडफाँड गर्दा यस्ता दूरगामी महत्त्वका विषयमा सोच्न आवश्यक पर्छ । विदेशी मित्रहरूले प्रयोग गरेको सूत्र अध्ययन गरी नकारात्मक कुरा पन्छाउँदै सकारात्मक कुरालाई आत्मसात गर्दै अगाडि बढ्न आवश्यक छ । राष्ट्रिय महत्त्वका विषय, मुलुकभरि कै नागरिकको निम्ति आवश्यक पर्ने कुरा राष्ट्रिय एजेन्डा सफल पार्ने कुरा केन्द्रको अधिकारमा राखी अन्य कुरा प्रान्तलाई दिनुपर्छ । पछाडि परेको प्रान्तलाई केन्द्रबाट सहयोग हुने प्रावधान पनि राख्न उचित होला । बढी आर्थिक लाभ हुने प्रान्तबाट केन्द्रले केही हिस्सा पाउने व्यवस्था हुनुपर्छ । नयाँ कुरा सोचविचार गरेर होश पुर्‍याएर अँगाल्नुपर्छ ।
neelambAd
Name

(स्थानीय समाचार ,1, %प्रमुख समाचार ,1, खेलकूद ,25, मन्तव्य ,3, सम्पादकीय ,27,(७ अप्रिल–विश्व स्वास्थ्य दिवसको उपलक्ष्यमा),1,(सन्दर्भ: ५८ औं राष्ट्रिय सहकारी दिवस,1,(स्थानीय समाचार,7,%प्रमुख समाचार,3,१५ अगस्त,6,२० चैत्र २०७१),1,२०७७ सालको वार्षिक राशिफल,1,main news,8,pramuk samachar,1,recent,5,अन्तरार्टिय समाचार,10,अन्तराष्ट्रिय समाचार,105,अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस,1,अन्तर्वार्ता,28,अर्थ विशेष,129,अर्थ-उद्योग-वाणिज्य,710,अर्थ–उद्योग–वाणिज्य,29,अर्थविशेष,390,असार १५: धान दिवस,1,आइतवार विशेष,441,आजको बहस,16,आयुर्वेद,77,आर्थिक समाचार,136,आलेख,3,इतिहास,11,उपन्यास,11,एकाङ्की,4,एकाङ्की नाटक,2,कथा,55,कबीरा खडा बजार,216,कविता,44,कानुनी परामर्श,61,कुरोको चुरो,41,कृति समीक्षा,3,खेलकूद,1780,खोजीनीति,2,गजब,2,गुड फ्राइडे,1,गुरुनानक जयन्ती,1,गुरुनानक देव जयन्ती विशेष,1,चिठ्ठी,1,चियोचर्चा,1,जनसरोकार,2,जीवनी,2,जीवशास्त्र,1,जीवेम शरदः शतम्,1,जीवेम शरद: शतम्,1,जैव विविधता दिवस,1,टाकन–टुकन,54,टाकनटुकन,18,तथ्याङ्क,1,दृष्टिकोण,1,धन्वन्तरि जयन्ती,1,धर्म दर्शन,5,धर्म संस्कृति,10,धर्म–संस्कृति,115,नारी हस्ताक्षर,3,नारी हस्ताक्षर,6,नियतिको फल,1,नियात्रा,2,नीति वचन,1,पाठक पत्र,54,पाठक प्रतिक्रिया,22,पाठक मञ्च,58,पाठकमंच,42,पुस्तक समीक्षा,10,पोषण,2,पोषण/आहार,3,प्रजापिता ब्रह्माबाबाको ४७ औं अव्यक्ति दिवस,1,प्रतीक दैनिक,2264,प्रमुख समाचार,3585,प्रविधि,3,प्रवृत्ति र मनोवृत्ति,2,प्रसङ्गतरङ्ग,4,प्रसङ्गवश,1,फरक,145,फरक मत,2,फिचर,456,फिचर समाचार,81,फोटो,8,बाटिका,441,बुद्ध जयन्तीको उपलक्ष्यमा,1,बेलाको बोली,1,ब्रह्मा स्मृति दिवस,1,भानु जयन्ती,1,भाषा,1,भाषा/संस्कृति,1,भ्यालेन्टाइन डे,1,मजदुर दिवस विशेषः,1,मतमतान्तर,1,मतान्तर,1,मनोरन्जन,9,मन्तव्य,483,महाभारतबाट सङकलन तथा अनुवाद,231,महाभारतबाट सङकलित,16,महाशिवरात्री,1,महिला सरोकार,1,महिला हस्ताक्षर,1,मानवीय व्यवहार,1,यात्रा,29,यात्रा संस्मरण,3,यात्रानुभव,1,युग परिवर्तन कसरी र कहिले,3,युवा आवाज,1,राशिफल,2,रोचक,18,लघुकथा,32,लोक/संस्कृति,11,लोकविश्वास,2,लोहिया जयन्ती,1,वाटिका,553,वातावरण,1,वि.सं. २०७७ सालको वर्षफल,1,विज्ञान प्रविधि,3,विज्ञापनको लागि सम्पर्क,1,विश्लेषण,1,विश्व एड्स दिवसको उपलक्ष्यमा,1,विश्व सन्दर्भ,3,व्यक्तित्व,1,व्यङग्य,27,व्यङ्ग्य,35,व्यङ्ग्यम्,5,शिक्षा नेपाल,10,शिक्ष्f नेपाल,487,सङ्कलन तथा अनुवाद,35,सन्दभ: विश्व मधुमेह दिवस,1,सन्दर्भ ः विवेकानन्दा दिवस,2,सन्दर्भ - महिला हिंसा,3,सन्दर्भ - मानव अधिकार दिवस,1,सन्दर्भ : क्षयरोग दिवस,1,सन्दर्भ : चुरे दिवस,1,सन्दर्भ : बाल दिवस,1,सन्दर्भ : रमजान,1,सन्दर्भ ६१ औं राष्ट्रिय क्षयरोग दिवस,1,सन्दर्भः अन्तर्राष्ट्रिय हिन्दी दिवस,1,सन्दर्भ गाँधी जयन्ती,1,सन्दर्भः गुरु नानक जयन्ती,1,सन्दर्भ भानुजयन्ती,1,सन्दर्भः भारतको स्वतन्त्र दिवस,1,सन्दर्भ मोती जयन्ती,1,सन्दर्भः योग दिवस,1,सन्दर्भ रक्तसञ्चार सेवा दिवस,1,सन्दर्भ विश्व रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ- विश्व वातावरण दिवस,1,सन्दर्भ- श्रीकृष्ण जन्माष्टमी,2,सन्दर्भ-विश्व पर्यटन दिवस,1,सन्दर्भ– शहीद दिवस,1,सन्दर्भ: २६ जनवरी,8,सन्दर्भ: नारी दिवस,2,सन्दर्भ: बाल दिवस,2,सन्दर्भ: भारतको ६४औं गणतन्त्र दिवस,1,सन्दर्भ: भारतको ६९औं स्वतन्त्रता दिवस,1,सन्दर्भ: भारतको स्वतन्त्र दिवस,2,सन्दर्भ: रमजान पर्व,1,सन्दर्भ: रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व एड्स दिवस,3,सन्दर्भ: विश्व बाल दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व मौसम दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ: वीपी जयन्ती,1,सन्दर्भ: श्री गुरु अर्जुनदेवजी महाराज शहिदी दिवस,1,सन्र्दभ विश्व पर्यावरण दिवस,1,सम–सामयिक,1,समय–सन्दर्भ,9,समयान्तर,301,समसामयिक,28,समाचार विश्लेषण,3,समीक्षा,1,समीक्षा समाहरण,1,सम्पादकीय,3049,सरोकार,46,संस्कृति/साहित्य,3,संस्मरण,15,साहित्यवार्ता,1,साहित्यात्मक,5,सिर्सियाँ नदी प्रदूषण प्रकरण,2,स्तवतन्त्र विचार,254,स्थानीय समाचार,12448,स्मृति,2,स्वतन्त्त विचार,2,स्वतन्त्र विचार,2833,स्वान्त सुखाय,88,स्वान्तः सुखाय,14,स्वान्तः सुखायः,140,स्वान्त सुखाय:,132,स्वान्त–सुखाय,157,स्वायन्त सुखाय,22,स्वास्थ्य चर्चा,49,हाम्रो बारेमा,2,हास्य एकाङ्की,1,हास्यव्यङ्ग्य एकाÍी,1,
ltr
item
Prateek Daily । प्रतीक दैनिक : सङ्घीयतामा सन्तुलित आर्थिक अधिकार
सङ्घीयतामा सन्तुलित आर्थिक अधिकार
Prateek Daily । प्रतीक दैनिक
https://www.prateekdainik.com.np/2015/01/blog-post_189.html
https://www.prateekdainik.com.np/
https://www.prateekdainik.com.np/
https://www.prateekdainik.com.np/2015/01/blog-post_189.html
true
6917042177189007432
UTF-8
सबै हेर्नुहोस् केही भेटिएन थप विस्तृत जवाफ दिनुहोस् Cancel reply Delete By Home PAGES POSTS सबै हेर्नुहोस सिफारिस गरिएको वर्गीकरण समाचार संग्रह खोज्नुहोस् सबै पोस्ट Not found any post match with your request गृहपृष्ठ Sunday Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sun Mon Tue Wed Thu Fri Sat January February March April May June July August September October November December Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec भर्खरै एक मिनेट अघि $$1$$ एक मिनेट अघि एक घण्टा अघि $$1$$ एक घण्टा अघि हिजो $$1$$ हिजो $$1$$ एक साताअघि पाँच साताअघि Followers Follow THIS PREMIUM CONTENT IS LOCKED STEP 1: Share to a social network STEP 2: Click the link on your social network Copy All Code Select All Code All codes were copied to your clipboard Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy