पछिल्लो समयमा पर्वतको ठूलीपोखरी गाविसमा कुष्ठरोग लागेको आरोपमा समाजले एक परिवारलाई गाउँबाटै निकाल्यो । देवीदेवताको शापका कारण कुष्ठरोग लागेको समाजको बुझाइ थियो । आजको बदलिंदो परिवेशमा यस्तो अज्ञानताको शिकारमा कयौं परिवार पीडित छन् । क्षयरोगलाई पनि पुरानै मान्यताको परिभाषामा बुझ्ने हाम्रै शिक्षित समाज सक्रिय छ । क्षयरोग सरुवा रोग भएको हुनाले यसबाट जोगिन र जोगाउन अति आवश्यक छ । क्षयरोग लागेमा गाउँ समाजमात्र होइन, आफ्नै परिवारभित्र फरक दृष्टि राखेको पाइन्छ भने महिलाले यस्ता रोगलाई समाज र परिवारबाट लुकाउने मनस्थितिले गर्दा महिलाहरू क्षयरोगबाट बढी सङ्क्रमित हुने गरेका छन् । क्षयरोग नियन्त्रण गर्न स्वास्थ्य मन्त्रालयको उदासीनता र अज्ञानताले भरिएको सोचले क्षयरोगी थपिनु प्रमुख कारण पनि हो ।
क्षयरोग नियन्त्रण गर्न एक्लो प्रयासले सम्भव नहुने हुँदा यसमा सबै गैसस तथा आम नागरिकको मुख्य भूमिका अपरिहार्य छ । जसरी पनि क्षयरोगलाई नियन्त्रण गरी क्षयरोगमुक्त समाज र देश निर्माण गर्नमा साझा सड्ढल्पको खाँचो छ ।
नेपाल क्षयरोग निवारण संस्थाले ६१ औं राष्ट्रिय क्षयरोग नियन्त्रण दिवसको उपलक्ष्यमा “समाजलाई क्षयरोग मुक्त बनाऔं, सबैले यसमा प्रतिबद्धता जनाऔं” भन्ने मूल नाराका साथ देशभरि मङ्सिर १३ गते राष्ट्रिय क्षयरोग नियन्त्रण दिवस मनाउँदै छ । नारामैं अर्थबोध भएको हुनाले क्षयरोगलाई समाजबाट मुक्त गर्न सबैको सहयोग आवश्यक पर्दछ । क्षयरोगीलाई हेला हैन, माया र सहयोगको भावले मनन गर्नुपर्दछ । क्षयरोग लागेको शड्ढा भएमा नजिकको अस्पतालमा जान सल्लाह दिनुपर्दछ । समाजमा विद्यमान रहेको रूढिवादी सोचलाई चेतनशील चक्कुले धुजा धुजा गरी काट्नुपर्दछ । अज्ञानतामा अडेको समाजलाई चेतनाले तिर्खानुपर्दछ ।
क्षयरोगको तथ्याड्ढ हेर्ने हो भने नेपालमा ८० हजार क्षयरोगी छन् । प्रत्येक वर्ष ४० हजार नयाँ बिरामी थपिन्छन् । त्यसमध्ये २० हजार फोक्सोको क्षयरोगी छन् । एकजना क्षयरोगीले १ वर्षमा १० देखि १५ जना स्वस्थ मानिसलाई क्षयरोग सार्दछ भने प्रत्येक वर्ष ५ देखि ७ हजार मानिसको क्षयरोगबाट अकालमा मृत्यु भइरहेको छ । यो तथ्याड्ढ आपैंmमा डरलाग्दो हो । अझ क्षयरोगका बिरामीले लापरवाही गर्दा क्षयरोगका कीटाणुहरूमा बहुऔषधि प्रतिरोधात्मक क्षमताको विकास भई जीर्ण खालका क्षयरोगी :म्च्, ह्म्च् समेत देखा परेका छन् र यो सङ्ख्या बढ्दो क्रममा छ । यसमा सरकारको ध्यान केन्द्रित भई क्षयरोगलाई नियन्त्रण गर्न आवश्यक पहल र बहस गर्नु अति आवश्यक छ र स्वास्थ्य क्षेत्रमा यो एउटा चुनौती पनि हो ।
सरकारले क्षयरोगलाई नियन्त्रण गर्न गाउँ समाजमा सचेतना फैलाइ चेतनशील पार्नुपर्छ । अर्को पक्ष भनेको पायक पर्ने ठाउँमा स्वास्थ्य चौकीको व्यवस्था गरी डट्स विधिद्वारा क्षयरोगको उपचार पद्धति । क्षयरोग शड्ढा लागेका मानिसलाई सम्पूर्ण स्वास्थ्य परीक्षण निश्शुल्क गरी क्षयरोगीलाई खोजी खोजी उपचारको दायरामा ल्याउनुपर्छ । जतिसक्दो बढी क्षयरोगको प्रचारप्रसार गरी मानिसमा चेतना प्रवाह गर्नुपर्दछ । विद्यालय, हाटबजार र मानिसको जमात हुने ठाउँमा नियमितरूपमा क्षयरोगको सन्देश प्रवाह हुने कार्यक्रम तथा होर्डिङ बोर्ड राख्नुपर्दछ । एफएम तथा चलचित्र घरहरूमा क्षयरोगसम्बन्धी चेतनामूलक विज्ञापन प्रसारण गर्नुपर्दछ । हामीमा पनि क्षयरोगप्रति गम्भीर चासो राखी समाजबाटै क्षयरोग मुक्त गर्ने भित्री इच्छा हुनुपर्दछ । यस्तो मनोवृत्ति देखिएमा देशबाटै क्षयर।ेग नियन्त्रण हुन सक्दछ ।
– प्रमोदकुमार पौडेल (सचिव)
नेपाल क्षयरोग निवारण संस्था, पर्सा
क्षयरोग नियन्त्रण गर्न एक्लो प्रयासले सम्भव नहुने हुँदा यसमा सबै गैसस तथा आम नागरिकको मुख्य भूमिका अपरिहार्य छ । जसरी पनि क्षयरोगलाई नियन्त्रण गरी क्षयरोगमुक्त समाज र देश निर्माण गर्नमा साझा सड्ढल्पको खाँचो छ ।
नेपाल क्षयरोग निवारण संस्थाले ६१ औं राष्ट्रिय क्षयरोग नियन्त्रण दिवसको उपलक्ष्यमा “समाजलाई क्षयरोग मुक्त बनाऔं, सबैले यसमा प्रतिबद्धता जनाऔं” भन्ने मूल नाराका साथ देशभरि मङ्सिर १३ गते राष्ट्रिय क्षयरोग नियन्त्रण दिवस मनाउँदै छ । नारामैं अर्थबोध भएको हुनाले क्षयरोगलाई समाजबाट मुक्त गर्न सबैको सहयोग आवश्यक पर्दछ । क्षयरोगीलाई हेला हैन, माया र सहयोगको भावले मनन गर्नुपर्दछ । क्षयरोग लागेको शड्ढा भएमा नजिकको अस्पतालमा जान सल्लाह दिनुपर्दछ । समाजमा विद्यमान रहेको रूढिवादी सोचलाई चेतनशील चक्कुले धुजा धुजा गरी काट्नुपर्दछ । अज्ञानतामा अडेको समाजलाई चेतनाले तिर्खानुपर्दछ ।
क्षयरोगको तथ्याड्ढ हेर्ने हो भने नेपालमा ८० हजार क्षयरोगी छन् । प्रत्येक वर्ष ४० हजार नयाँ बिरामी थपिन्छन् । त्यसमध्ये २० हजार फोक्सोको क्षयरोगी छन् । एकजना क्षयरोगीले १ वर्षमा १० देखि १५ जना स्वस्थ मानिसलाई क्षयरोग सार्दछ भने प्रत्येक वर्ष ५ देखि ७ हजार मानिसको क्षयरोगबाट अकालमा मृत्यु भइरहेको छ । यो तथ्याड्ढ आपैंmमा डरलाग्दो हो । अझ क्षयरोगका बिरामीले लापरवाही गर्दा क्षयरोगका कीटाणुहरूमा बहुऔषधि प्रतिरोधात्मक क्षमताको विकास भई जीर्ण खालका क्षयरोगी :म्च्, ह्म्च् समेत देखा परेका छन् र यो सङ्ख्या बढ्दो क्रममा छ । यसमा सरकारको ध्यान केन्द्रित भई क्षयरोगलाई नियन्त्रण गर्न आवश्यक पहल र बहस गर्नु अति आवश्यक छ र स्वास्थ्य क्षेत्रमा यो एउटा चुनौती पनि हो ।
सरकारले क्षयरोगलाई नियन्त्रण गर्न गाउँ समाजमा सचेतना फैलाइ चेतनशील पार्नुपर्छ । अर्को पक्ष भनेको पायक पर्ने ठाउँमा स्वास्थ्य चौकीको व्यवस्था गरी डट्स विधिद्वारा क्षयरोगको उपचार पद्धति । क्षयरोग शड्ढा लागेका मानिसलाई सम्पूर्ण स्वास्थ्य परीक्षण निश्शुल्क गरी क्षयरोगीलाई खोजी खोजी उपचारको दायरामा ल्याउनुपर्छ । जतिसक्दो बढी क्षयरोगको प्रचारप्रसार गरी मानिसमा चेतना प्रवाह गर्नुपर्दछ । विद्यालय, हाटबजार र मानिसको जमात हुने ठाउँमा नियमितरूपमा क्षयरोगको सन्देश प्रवाह हुने कार्यक्रम तथा होर्डिङ बोर्ड राख्नुपर्दछ । एफएम तथा चलचित्र घरहरूमा क्षयरोगसम्बन्धी चेतनामूलक विज्ञापन प्रसारण गर्नुपर्दछ । हामीमा पनि क्षयरोगप्रति गम्भीर चासो राखी समाजबाटै क्षयरोग मुक्त गर्ने भित्री इच्छा हुनुपर्दछ । यस्तो मनोवृत्ति देखिएमा देशबाटै क्षयर।ेग नियन्त्रण हुन सक्दछ ।
– प्रमोदकुमार पौडेल (सचिव)
नेपाल क्षयरोग निवारण संस्था, पर्सा