$type=ticker$count=12$cols=4$cate=0

शिक्षा किन अनिवार्य हुनुपर्छ ?

SHARE:

- अनन्तकुमार लाल दास
      हाम्रो देश नेपाल समान र गुणस्तरीय शिक्षाको लागि प्रतिबद्ध छ । यस कुरामा शड्ढा–उपशड्ढा गरे पनि कागजमा यो कुरो स्पष्ट लेखिएको छ । यस राष्ट्रिय प्रतिबद्धतामाथि सन्तोष व्यक्त गर्ने केही आधारहरू पनि छन् तर यस सम्बन्धमा धेरै बहस गर्न अझ पनि बाँकी छ । जस्तै के संस्थागत विद्यालयहरूले सरकारद्वारा घोषित १० प्रतिशत छात्रवृत्ति दिइरहेका छन् ? के यस्ता छात्रवृत्तिका लागि सम्बन्धित निकायले विशेष तयारी गरेको छ ? गुणस्तरीयतालाई कसरी निर्धारित गर्ने ? के परीक्षा नलिनु वा फेल नगर्नु राम्रो नीति हो ? तर यस आलेखमार्फत् नेपालजस्तो विकासशील राष्ट्रमा शिक्षा किन अनिवार्य हुनुपर्ने हो भन्ने कुरामाथि मात्र छलफल गर्न खोजिएको हो । सबैसँग यस प्रश्नको जवाफ छ तर के हामी यसलाई अक्षरश: लागू गर्न प्रतिबद्ध छौंं ?
    जुन बेला हामी स्वयंसँग सोध्छौ– “यो कुरा मेरो लागि किन अनिवार्य छ” अनि यस प्रश्नको जवाफ पाइन्छ । हामी आफ्ना सन्तानलाई किन राम्रो शिक्षा दिन चाहन्छौं भन्ने कुरा एउटा समाजको रूपमा सोच्दा त्यहाँ पनि जवाफ शिक्षाको उद्देश्यमा लुकिएको छ । यस कारण सबैभन्दा पहिले शिक्षाको उद्देश्य बुझ्नु आवश्यक छ । यसबारे सङ्क्षेपमा के भन्न सकिन्छ भने लोकतान्त्रिक पहिचानलाई पोषित गर्नु, लोकतान्त्रिक प्रक्रियामा सक्रिय हुने योग्य बनाउनु, समाजमा योगदान दिनु, लोकतन्त्र, न्याय र प्रजातान्त्रिक मूल्यप्रति प्रतिबद्ध हुनु, स्वतन्त्ररूपले आफ्नो र राष्ट्रको विकास गर्नु, केटाकेटीहरूलाई आफ्नो समाजप्रति सजग र संवेदनशील बनाउनु, एउटा यस्तो वातावरण तयार गर्नु जहाँ केटाकेटीहरू थरीथरीको संस्कृति अपनाऊन र त्यसप्रति सवेदनशील बन्न सकून् हो । यसबाहेक नेपालजस्तो बहुसांस्कृतिक समाज शान्तिपूर्वक सहअस्तित्वका साथ बाँच्न र आर्थिक प्रगति गर्न सकोस् ।
    हामी शिक्षाको यस्तो व्यापक उद्देश्यसँग सहमत छौं किनभने यो समाजको विकाससँग जोडिएको छ । अब यहाँ के प्रश्न उठ्छ भने के यी सबै उद्देश्यहरू विद्यालय शिक्षाबाट मात्र प्राप्त सम्भव छ ? वास्तवमा यीमध्ये धेरै वा सबै उद्देश्य समाज र परिवारको विभिन्न माध्यमबाट हासिल गर्न सकिन्छ तर शिक्षा किन अनिवार्य हुनुपर्छ भन्ने कुरालाई अझ प्रस्ट पार्नका लागि केही थप प्रश्नहरूको जवाफ खोज्नुपर्छ । जस्तै शिक्षा के हो ? शिक्षासँग कुनै समाजको आशय के हो ? व्यक्ति र समाजका लागि यो किन आवश्यक छ ? हाम्रो जस्तो सामाजिक र राजनीतिक विविधता भएको देशमा औपचारिक शिक्षा कसरी दिने ? यी प्रश्नहरूको जवाफ खोतल्दा हामी के पाउँछौं भने शिक्षा लोकहितसँग जोडिएको हुनाले यसमा सबैको पहुँच हुनुपर्छ । सरकार शिक्षाको यस उद्देश्यलाई विद्यालयको सङ्ख्या बढाएर, हरेक वर्ष शिक्षाको नारामा फेरबदल गरेर, विद्यालयमा केटाकेटीहरूको भर्ना सजिलो बनाएर र उनीहरूका लागि विद्यालयमैं खाजा उपलब्ध गराएर वा अन्य प्रबन्ध मिलाएर हासिल गर्न चाहन्छ ।
    यसबाट के प्रस्ट हुन्छ भने हाम्रो देशको सामाजिक र राजनीतिक व्यवस्थालाई के थाहा छ भने केटाकेटीहरूलाई उनीहरूको घरबाट बाहिर निकालेर विद्यालय भन्ने ठाउँसम्म लग्नुछ तर चुनौती कहाँ देखा पर्छ भने ती केटाकेटीहरूलाई यस्ता कुरामा समर्थ बनाइन्छ जुन उनीहरूको प्रतिदिनको जीवनसँग जोडिएको हुँदैन । जस्तै कुनै पाठ पढ्नु, लेख्नु, गणना गर्नु आदि । यो त प्रारम्भिक शिक्षाको अति सरलीकृत बुझाइ हो । हुनत शिक्षाको गुणस्तरीयतामा सुधार ल्याउने धेरै प्रयासहरू पनि न भएका होइनन् तर त्यस्ता कुराहरू लागू गर्न शिक्षक, प्रशिक्षक, शैक्षिक संस्थाको तथा प्रशासक र विद्यालयको सोचमा धेरै विस·ति पाइन्छ । यी विकृति न्यून गर्न कानुनीरूपले केही न्यूनतम दिशानिर्देशको खाँचो छ । यदि शिक्षाले समाजको भलाई गर्छ भने यो अति आवश्यक हो । यसका लागि शिक्षाको उद्देश्यमाथि पुनर्विचार गर्नुपर्ने आवश्यकता छ ।
    हाम्रोजस्तो मुलुकमा शिक्षा अनिवार्य भनेको विद्यार्थीहरूलाई भविष्यका लागि तयार गर्नु र सामाजिक दक्षता प्रदान गर्नु हो । आफ्नो कमजोरी पहिचान गरी त्यसलाई ताकतमा परिवर्तन गर्नु हो । यसबाट उनीहरूले अन्य नागरिकका साथ कसरी व्यवहार गर्ने भन्ने कुरा सिक्छन् र यी कुराहरू अनिवार्य शिक्षाबेगर सम्भव छैन । यसका साथै हाम्रो देशमा जुन छाडापन विकसित भइरहेको छ त्यसबाट युवाहरूलाई जोगाउन र दिशा प्रदान गर्नका लागि पनि शिक्षा अनिवार्य छ ।   
    एउटा वैश्विक नागरीको रूपमा शिक्षा सहस्त्राब्दी विकास लक्ष्यलाई हासिल गर्न अनिवार्य हुनुपर्ने हो । नेपाल जस्तो गरीब मुलुकको उत्थानका लागि शिक्षा अनिवार्य हुनुपर्ने हो । समाजको सदस्य भएको नाताले समुदायको प्रत्येक सदस्यले संवैधानिक मूल्य बुझ्न र तदनुरूप व्यवहार गर्न शिक्षा अनिवार्य हुनुपर्छ । एउटा परिवारको प्रत्येक सदस्यले संविधानको मर्म र भावना बुझोस् र त्यसको अभ्यास गरोस् भन्ने जानकारी प्राप्त गर्नका लागि शिक्षा अनिवार्य हुनुपर्छ । एउटा मानिस भएको नाताले यस्तो उत्पादन र प्रक्रिया विकसित गर्नुपर्छ जसबाट विश्वको रक्षा सम्भव होस् भन्न्े बुझाइका लागि शिक्षा अनिवार्य हुनुपर्छ । अर्थात् लोकतान्त्रिक समाजका प्रत्येक युवालाई आत्मनिर्भर र आन्तरिकरूपले सशक्त बनाउन शिक्षा अनिवार्य हुनुपर्छ । कुनै पनि मानिसको जीवनयापनका लागि ज्ञान आवश्यक भएको हुनाले पनि शिक्षा अनिवार्य हुनुपर्छ ।
    अर्को शब्दमा भन्ने हो भने अनिवार्य शिक्षाले प्रत्येक अभिभावकलाई आफ्नो सन्तानलाई विद्यालय पठाउन बाध्य बनाउँछ । यस प्रकार विस्तारै समाजिक विकास र दक्ष जनशक्तिको उत्पादन हुन्छ । दक्ष जनशक्तिले परिवार, समाज र राष्ट्रको भविष्य आर्थिकरूपले सबल बनाउँछ । यदि शिक्षा अनिवार्य भएन भने गरीब सधैं गरीब नै रहन्छन् र धनीहरूको सेवा मात्र गर्दै रहन्छन् । शिक्षाको अनिवार्यताले विभिन्न समुदायका मानिसको जीवनलाई एउटा स्पष्ट ‘अर्थ’ प्रदान गर्न सक्छ अन्यथा यो कागजी दस्तावेन मात्र भएर बस्छ र यसबाट कुनै पनि समुदायको सोचमा परिवर्तन हुँदैन र उनीहरूको विकास पनि हुँदैन ।
    १८ वर्ष उमेरका सम्पूर्ण बालबालिकाहरूलाई शिक्षा लिन बाध्य बनाउनुपर्ने मेरो धारणा रहेको छ किनभने यसबाट उनीहरूले सामाजिक मूल्य र मान्यता सम्बन्धमा, अपराध गरेपछि दण्ड भोग्नुपर्छ भन्नेबारे, आधारभूत आवश्यकताको परपूर्ति कसरी गर्नेजस्ता सवालहरूको जवाफ सजिलै पाउँछन् र यसरी उनीहरू एउटा लक्ष्य लिएर अगाडि बढ्छन् । यसबाट उनीहरूलाई श्रमको महत्त्वबारे पनि थाहा हुन्छ । शिक्षाले उनीहरूलाई शोषित हुनबाट जोगाउँछ । यदि शिक्षा अनिवार्य भएन भने हामी शोषित हुन बाध्य भइरहन्छौं । शिक्षाले धर्मको नाउँमा, जातिको नाउँमा हुने अकाल मृत्युबाट पनि हामीलाई जोगाउँछ । यस कारण पनि शिक्षा अनिवार्य हुनुपर्छ । शिक्षा अनिवार्य भयो भने स्वयं विद्यार्थीद्वारा विभिन्न कारणवश विद्यालय छाड्ने प्रवृत्तिमा कमी आउँछ भने अभिभावकद्वारा पनि विभिन्न कारण देखाई विद्यालय छोडाउने प्रवृत्तिमा कमी आउँछ । जुन समाजमा हामी बस्छौं त्यस समाजको उत्थानका लागि शिक्षा वास्तवमा खाँचो हो ।
    यदि हामी लोकतन्त्रलाई एउटा जीवन दर्शनको रूपमा ग्रहण गर्न चाहन्छौं भने हाम्रो देशको शिक्षामा व्याप्त विकृति र विस·तिलाई जरोदेखि उखेलेर फाल्नुपर्छ । यसको लागि दृढ प्रतिज्ञा, प्रतिबद्धता र साहसको खाँचो छ । नेपाली समाजमा विद्यमान असमानता मेटाउन धेरै आवश्यक छ । यसका लागि एउटा ठोस रणनीति तयार गर्नुपर्छ । जटिल मुद्दाहरूमा पुनर्विचार गर्नुपर्छ किनभने नेल्सन मण्डेलाको शब्दमा ‘शिक्षा सबैभन्दा शक्तिशाली हतियार हो, जसलाई विश्व परिवर्तन गर्ने औजारको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ ।
   

neelambAd
Name

(स्थानीय समाचार ,1, %प्रमुख समाचार ,1, खेलकूद ,25, मन्तव्य ,3, सम्पादकीय ,27,(७ अप्रिल–विश्व स्वास्थ्य दिवसको उपलक्ष्यमा),1,(सन्दर्भ: ५८ औं राष्ट्रिय सहकारी दिवस,1,(स्थानीय समाचार,7,%प्रमुख समाचार,3,१५ अगस्त,6,२० चैत्र २०७१),1,२०७७ सालको वार्षिक राशिफल,1,main news,8,pramuk samachar,1,recent,5,अन्तरार्टिय समाचार,10,अन्तराष्ट्रिय समाचार,105,अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस,1,अन्तर्वार्ता,28,अर्थ विशेष,129,अर्थ-उद्योग-वाणिज्य,710,अर्थ–उद्योग–वाणिज्य,29,अर्थविशेष,390,असार १५: धान दिवस,1,आइतवार विशेष,441,आजको बहस,16,आयुर्वेद,77,आर्थिक समाचार,136,आलेख,3,इतिहास,11,उपन्यास,11,एकाङ्की,4,एकाङ्की नाटक,2,कथा,55,कबीरा खडा बजार,216,कविता,44,कानुनी परामर्श,61,कुरोको चुरो,41,कृति समीक्षा,3,खेलकूद,1780,खोजीनीति,2,गजब,2,गुड फ्राइडे,1,गुरुनानक जयन्ती,1,गुरुनानक देव जयन्ती विशेष,1,चिठ्ठी,1,चियोचर्चा,1,जनसरोकार,2,जीवनी,2,जीवशास्त्र,1,जीवेम शरदः शतम्,1,जीवेम शरद: शतम्,1,जैव विविधता दिवस,1,टाकन–टुकन,54,टाकनटुकन,18,तथ्याङ्क,1,दृष्टिकोण,1,धन्वन्तरि जयन्ती,1,धर्म दर्शन,5,धर्म संस्कृति,10,धर्म–संस्कृति,115,नारी हस्ताक्षर,3,नारी हस्ताक्षर,6,नियतिको फल,1,नियात्रा,2,नीति वचन,1,पाठक पत्र,54,पाठक प्रतिक्रिया,22,पाठक मञ्च,58,पाठकमंच,42,पुस्तक समीक्षा,10,पोषण,2,पोषण/आहार,3,प्रजापिता ब्रह्माबाबाको ४७ औं अव्यक्ति दिवस,1,प्रतीक दैनिक,2264,प्रमुख समाचार,3585,प्रविधि,3,प्रवृत्ति र मनोवृत्ति,2,प्रसङ्गतरङ्ग,4,प्रसङ्गवश,1,फरक,145,फरक मत,2,फिचर,456,फिचर समाचार,81,फोटो,8,बाटिका,441,बुद्ध जयन्तीको उपलक्ष्यमा,1,बेलाको बोली,1,ब्रह्मा स्मृति दिवस,1,भानु जयन्ती,1,भाषा,1,भाषा/संस्कृति,1,भ्यालेन्टाइन डे,1,मजदुर दिवस विशेषः,1,मतमतान्तर,1,मतान्तर,1,मनोरन्जन,9,मन्तव्य,483,महाभारतबाट सङकलन तथा अनुवाद,231,महाभारतबाट सङकलित,16,महाशिवरात्री,1,महिला सरोकार,1,महिला हस्ताक्षर,1,मानवीय व्यवहार,1,यात्रा,29,यात्रा संस्मरण,3,यात्रानुभव,1,युग परिवर्तन कसरी र कहिले,3,युवा आवाज,1,राशिफल,2,रोचक,18,लघुकथा,32,लोक/संस्कृति,11,लोकविश्वास,2,लोहिया जयन्ती,1,वाटिका,553,वातावरण,1,वि.सं. २०७७ सालको वर्षफल,1,विज्ञान प्रविधि,3,विज्ञापनको लागि सम्पर्क,1,विश्लेषण,1,विश्व एड्स दिवसको उपलक्ष्यमा,1,विश्व सन्दर्भ,3,व्यक्तित्व,1,व्यङग्य,27,व्यङ्ग्य,35,व्यङ्ग्यम्,5,शिक्षा नेपाल,10,शिक्ष्f नेपाल,487,सङ्कलन तथा अनुवाद,35,सन्दभ: विश्व मधुमेह दिवस,1,सन्दर्भ ः विवेकानन्दा दिवस,2,सन्दर्भ - महिला हिंसा,3,सन्दर्भ - मानव अधिकार दिवस,1,सन्दर्भ : क्षयरोग दिवस,1,सन्दर्भ : चुरे दिवस,1,सन्दर्भ : बाल दिवस,1,सन्दर्भ : रमजान,1,सन्दर्भ ६१ औं राष्ट्रिय क्षयरोग दिवस,1,सन्दर्भः अन्तर्राष्ट्रिय हिन्दी दिवस,1,सन्दर्भ गाँधी जयन्ती,1,सन्दर्भः गुरु नानक जयन्ती,1,सन्दर्भ भानुजयन्ती,1,सन्दर्भः भारतको स्वतन्त्र दिवस,1,सन्दर्भ मोती जयन्ती,1,सन्दर्भः योग दिवस,1,सन्दर्भ रक्तसञ्चार सेवा दिवस,1,सन्दर्भ विश्व रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ- विश्व वातावरण दिवस,1,सन्दर्भ- श्रीकृष्ण जन्माष्टमी,2,सन्दर्भ-विश्व पर्यटन दिवस,1,सन्दर्भ– शहीद दिवस,1,सन्दर्भ: २६ जनवरी,8,सन्दर्भ: नारी दिवस,2,सन्दर्भ: बाल दिवस,2,सन्दर्भ: भारतको ६४औं गणतन्त्र दिवस,1,सन्दर्भ: भारतको ६९औं स्वतन्त्रता दिवस,1,सन्दर्भ: भारतको स्वतन्त्र दिवस,2,सन्दर्भ: रमजान पर्व,1,सन्दर्भ: रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व एड्स दिवस,3,सन्दर्भ: विश्व बाल दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व मौसम दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ: वीपी जयन्ती,1,सन्दर्भ: श्री गुरु अर्जुनदेवजी महाराज शहिदी दिवस,1,सन्र्दभ विश्व पर्यावरण दिवस,1,सम–सामयिक,1,समय–सन्दर्भ,9,समयान्तर,301,समसामयिक,28,समाचार विश्लेषण,3,समीक्षा,1,समीक्षा समाहरण,1,सम्पादकीय,3049,सरोकार,46,संस्कृति/साहित्य,3,संस्मरण,15,साहित्यवार्ता,1,साहित्यात्मक,5,सिर्सियाँ नदी प्रदूषण प्रकरण,2,स्तवतन्त्र विचार,254,स्थानीय समाचार,12448,स्मृति,2,स्वतन्त्त विचार,2,स्वतन्त्र विचार,2833,स्वान्त सुखाय,88,स्वान्तः सुखाय,14,स्वान्तः सुखायः,140,स्वान्त सुखाय:,132,स्वान्त–सुखाय,157,स्वायन्त सुखाय,22,स्वास्थ्य चर्चा,49,हाम्रो बारेमा,2,हास्य एकाङ्की,1,हास्यव्यङ्ग्य एकाÍी,1,
ltr
item
Prateek Daily । प्रतीक दैनिक : शिक्षा किन अनिवार्य हुनुपर्छ ?
शिक्षा किन अनिवार्य हुनुपर्छ ?
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgAzO1BBc_t8lE8S81Jxr8hB_wW1dfv8AvfeqwJE9XhdrYONxBT9LIZYypuijUucVhiQSozWC-BO9ARtV7L-B3y9_QerjAfQiaRMzdAmCY2t8knk5YZ1z0PfTpQ7lyGQpw7w7dPfIDrjGez/s1600/anant+lal+das.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgAzO1BBc_t8lE8S81Jxr8hB_wW1dfv8AvfeqwJE9XhdrYONxBT9LIZYypuijUucVhiQSozWC-BO9ARtV7L-B3y9_QerjAfQiaRMzdAmCY2t8knk5YZ1z0PfTpQ7lyGQpw7w7dPfIDrjGez/s72-c/anant+lal+das.jpg
Prateek Daily । प्रतीक दैनिक
https://www.prateekdainik.com.np/2014/06/blog-post_7119.html
https://www.prateekdainik.com.np/
https://www.prateekdainik.com.np/
https://www.prateekdainik.com.np/2014/06/blog-post_7119.html
true
6917042177189007432
UTF-8
सबै हेर्नुहोस् केही भेटिएन थप विस्तृत जवाफ दिनुहोस् Cancel reply Delete By Home PAGES POSTS सबै हेर्नुहोस सिफारिस गरिएको वर्गीकरण समाचार संग्रह खोज्नुहोस् सबै पोस्ट Not found any post match with your request गृहपृष्ठ Sunday Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sun Mon Tue Wed Thu Fri Sat January February March April May June July August September October November December Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec भर्खरै एक मिनेट अघि $$1$$ एक मिनेट अघि एक घण्टा अघि $$1$$ एक घण्टा अघि हिजो $$1$$ हिजो $$1$$ एक साताअघि पाँच साताअघि Followers Follow THIS PREMIUM CONTENT IS LOCKED STEP 1: Share to a social network STEP 2: Click the link on your social network Copy All Code Select All Code All codes were copied to your clipboard Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy