- सञ्जय साह ‘मित्र’
नेपाली राजनीतिका खेलाडीहरूले विश्वमा क्रिकेट खेलाडीले जस्तो सम्मान पाउन नसकेको भए पनि आफू चाहिं चर्चामा आइरहन अनेक उपक्रम गरिरहेका हुन्छन् । यही उपक्रमले समयसमयमा नेपाली जनताको सामान्य ज्ञानमा वृद्धि गराउन महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्ने गरेको छ । कुन नेताको चरित्र कस्तो छ भन्ने कुरो सामान्यरूपमा सञ्चारमाध्यममा रुचि लिनेले सजिलै बताइदिन सक्छ । नेपाली नागरिकलाई जहिले पनि धोका दिइरहेका र ठगिरहेका हाम्रा नेताहरूप्रति जनताको विश्वास पनि उही शैलीमा रहेको देखिन्छ । वास्तवमा लोकतन्त्रमा जनता बलियो मानिनुको कारण पनि यही नै हो कि जनताले आफूले चाहेको नेतालाई आफूले चाहेको समयसम्म विश्वास गरिरहन सक्छ । नत्र भने कोही पनि ठूलो भनाउँदा नेताको विकल्प जनताले हरेक समय खोजिरहेको हुन्छ ।
जहिले पनि आफू नै ठूलो र जहिले पनि आफू मात्र ठूलो भन्ने मानसिकता नेताहरूमा हुन्छ । यसैकारण हाम्रा नेताहरू राजनेता बन्न सकेका छैनन् । आफ्नो स्वार्थभन्दा माथि उठेर देश, जनता र पार्टीको स्वार्थका खातिर काम गर्ने इमानदार नेताहरूको कमी रहेको सबैले स्वीकार गरेका छन् । जहाँ नेताहरूमा यस्ता गुणहरूको अभाव हुन्छ, त्यहीं यस्ता समस्याहरू देखिन्छन् । हुन पनि हो, हाम्रा नेताहरूमा जनतासित मिलेर जाने वा आफ्नै दलभित्रका नेताहरूलाई सन्तुष्ट गरेर जाने वा नीति तथा सिद्धान्तप्रति प्रतिबद्ध भएर रहने जस्ता गुणहरूको अभावले गर्दा नै आज हरेकजसो दलभित्र विभाजित मानसिकता रहेको छ । हरेक दलभित्र सत्तापक्ष र प्रतिपक्ष रहेको हुन्छ, जसले गर्दा सार्वजनिकरूपमैं नेताहरूको आलोचना पनि हुने गरेको पाइएको छ ।
लोकतन्त्रमा अरू दलको नीति तथा कार्यक्रमको आलोचना गर्नु स्वाभाविक मानिन्छ । अरूको आलोचना गर्दा जति धेरै सभ्य र जति धेरै मर्यादित भनाइ राखेर ठाडो आरोप लगाउनुको साटो आफूलाई सही र सक्षम बताएर जनतालाई देखाउन सकिन्छ, उतिकै राम्रो मानिन्छ । तर नेपाली राजनीतिमा चुनावको बेला हामीले देखेका छौं, विपक्षी दलका उम्मेदवारमाथि व्यक्तिगत आक्षेप लगाउनु सामान्य मानिन थालेको छ । सरकारमा गएपछि सरकारमा जान नसकेकाहरूले सोझै पार्टीभित्र प्रतिपक्षीको भूमिका निर्वाह गरिरहेका हुन्छन् । आफ्नो सबल पक्ष नबताई अरूको दुर्बल पक्षको चर्चा बढी गर्ने, आफ्नो कमजोर पक्षबारे ध्यान नदिने र अरूको बलियो पक्षको चर्चा नै नगरिदिने मानसिकताबाट परिचालित नेपाली नेताहरूको प्रभाव अब गाउँ समाजसम्म सजिलै देख्न थालिएको छ ।
अहिले हरेक दलभित्र विभाजित मानसिकता देखिएको छ । यो विभाजित मानसिकताले नेताहरूको खोक्रो आदर्शलाई जनतासामु छर्लङ्ग पारिदिएको छ । नेपाली जनता अहिले विभिन्न दलभित्रका दुई दलका नेताहरूको चर्तिकला देखेर यस कारण आश्चर्य मानिरहेको छैन कि नेताहरूको विगत पनि यस्तै क्रियाहरूले भरिएको छ । हिजोका दिनमा दिएका वाचाहरू अहिलेसम्म पूरा गर्न सकेका छैनन् र नयाँनयाँ वाचाहरू दिएर केही महिनापहिले जनताबाट बिदा भएका छन् । फेरि जनतामा आउने समय सम्भवत: पाँच वर्षपछि नै होला । तर यसबीच विभिन्न कारणले दलभित्र नेताहरूको व्यस्तता बढेको छ । बढ्दो व्यस्तताले नेताहरूको मनोविज्ञानलाई राम्रैसँग प्रस्ट पारेको छ । नेताहरूको चरित्र उदाङ्गो पारेको छ । एउटै दलभित्र पनि नेताहरूको महत्त्वाकाङ्क्षा र स्वार्थले कतिसम्म काम गर्दो रहेछ भन्ने स्पष्ट पारेको छ ।
देशको दोस्रो ठूलो दलको रूपमा गत निर्वाचनबाट देखिएको नेकपा एमालेभित्रको गुटबन्दीले चरमरूप लिएको देखिएको छ । साठी वर्ष उमेर पूरा भएका दुई नेताले आगामी महाधिवेशनबाट नेतृत्वको दाबी गर्दै कार्यकर्तामाझ आफ्नो सबल पक्षभन्दा प्रतिस्पर्धीको कमजोर पक्षको चर्चा बढी गरिरहेको देखिएको छ । पार्टीको महासचिवको रूपमा एमालेको प्रमुखको भूमिकामा रहेका रौतहटका माधवकुमार नेपाल र सधैं आफ्नो बोलीको गोलीले चर्चामा रहने नेताको रूपमा परिचित खड्गप्रसाद ओलीबीच निकै प्रतिस्पर्धा देखिएको छ । नेपाल र ओली चर्चाको चुलीमा पुग्दा वर्तमान अध्यक्ष झलनाथ खनालमा पनि अध्यक्षको महत्त्वाकाङ्क्षा अझै जीवित रहेको उनको भाषणबाट देखिएको छ । नेपाल र ओलीबीच मेल हुन नसकेमा सर्वसम्मत हुन सकिने आशा खनालमा रहेको देखिन्छ । खनाल पक्षका केही नेताबाट यस्तो विचार सार्वजनिक भइसकेको छ र खनालको पनि यसै किसिमको अभिव्यक्ति केही दिन पहिले सार्वजनिक भएको थियो । अहिले एमालेमा नेतृत्वको होडबाजीले निकै ठूलो सङ्घर्षको रूप लिएको छ ।
यस्तै प्रवृत्ति केही हदसम्म एमाओवादीभित्र पनि देखिएको छ । लामो समयदेखि एमाओवादीको सुप्रिमोको रूपमा रहेका पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड पक्ष र डा. बाबुराम भट्टराई पक्षबीच एक किसिमको नेतृत्वको होडबाजी हरेक जसो जिल्लामा देखिएको छ । एमाओवादीभित्रको तेस्रो पक्षको रूपमा प्रकाशलाई लिइन्छ । विभिन्न जिल्लामा आफ्नो अस्तित्व देखाउन प्रकाश पक्षले पनि कसरत गरेकै छ । सा·ठनिक अधिवेशन गर्ने समयमा देशको दौडाहामा नेताहरू लागेका छन् र आफ्नो पक्षमा बढीभन्दा बढी प्रतिनिधि ल्याउने प्रयासमा एमाओवादीका नेताहरू लागेका छन् । यसले गर्दा एमाओवादीमा पनि अहिले एमालेको जत्तिकै होडबाजी नदेखिए तापनि घनीभूतरूपमा पक्षविपक्ष छुट्टिएको अवस्था रहेको छ ।
एमाओवादीबाट छुट्टिएर गएको माओवादीमा पनि नेतृत्वको विवाद देखिएको छ । मोहन वैद्य किरणको नेतृत्वमा रहेको माओवादीभित्र दुई पक्ष देखिएको छ । विभिन्न जिल्लामा अधिवेशनहरू भइरहँदा दुई पक्षबीच व्यापक मतभिन्नता देखिएको सार्वजनिक भएको छ । कतिपय जिल्लामा अधिवेशन नै स्थगितसम्म भएको छ भने कति जिल्लामा समानान्तर जिल्ला कमिटीहरू निर्माण भएका छन् । एमाओवादीभित्र पदको भागबन्डा नमिलेपछि पार्टी फुटाएको हो भन्ने आरोप लगाउनेहरूलाई माओवादीको अहिले भइरहेका अधिवेशनहरूले पुष्टि गरेको आरोपमा सत्यता छैन भने यस्ता कृत्यहरू दोहोरिने अरू कुनै कारण हुनु नपर्ने हो । माओवादीले चुनाव बहिष्कार गरेको अवस्थापछि पदको कुनै लोभ नै नगरेको वा जिल्लास्तरका नेताहरू सबै माओवादको सिद्धान्त अनुसार चलेर जनताको पक्षमा र देशको पक्षमा व्यापक त्याग गरेका छन् भन्ने अनुभूति जनतालाई हुन सकेको छैन । तर पनि दलभित्र व्यापक विवाद रहेको सार्वजनिक भइरहेको छ । यसले पनि पदलोलुपता हावी रहेको विश्लेषण गरिएको छ ।
मधेसवादी दलभित्रको कथा त सबैलाई घामझैं छर्लङ्ग भएको विषय हो । एउटै विचार वा उद्देश्य लिएर आन्दोलन गरेका कथित मधेसवादी दलहरू भने दर्जनौं टुक्रामा विभाजित छन् । दर्जनौं टुक्रामा विभाजित भएर वास्तवमा जनताले के प्राप्त गर्यो भन्ने कुरातिर कहिल्यै सोचेका छैनन् । आखिरमा राजनीति आफ्नो स्वार्थको लागि कि जनताको भलाइ र देशको कल्याणको लागि गरेको हो भन्ने कुरो मधेसवादी नेताहरूले बिर्सिसकेकोजस्तो लागिरहेको छ । यसैकारण अहिले मधेसवादी दलको नाउँमा कतिवटा दल सक्रिय छन् र ती दलहरूका प्रमुख नेताहरू को को हुने भन्ने कुरा सर्वसाधारणलाई थाहा नै रहेन । मधेसमा पनि सजिलै चिन्न सकिने नेताको अभाव भएको छ, टुटफुट र गुटउपगुटले । इतिहास नबनाएका, पहिचान बनाउन मात्र खोजेका नेताहरूको खेती मधेसमा भएकोले अहिले मधेसवादी दल र नेताको सङ्ख्या बढेको देखिएको हो । उद्देश्यबाट विचलित भएपछि दलहरू निरन्तर फुट्छन् नै ।
नेपाली काङ्ग्रेस तुलनात्मकरूपमा शान्त देखिएको छ । यो शान्तिको क्षण पक्कै होइन, काङ्ग्रेसको लागि । नेकाले आफ्ना कैयौं भ्रातृ स·ठनको राष्ट्रिय सम्मेलनसम्म गराउन सकेको छैन । कैयौं समिति र उपसमितिहरू गठन हुन बाँकी छँदै अर्को महाधिवेशन आउलाजस्तो भएको छ । देउवा पक्षको सम्मानजनक अवस्था नभएको भनी पार्टीभित्र असन्तुष्टि सधैं रहने गरेको यथार्थ हो र रामचन्द्र पौडेललाई कार्यवाहक सभापति दिने कुरो सार्वजनिक भएको थियो तर सरकारको नेतृत्व सम्हालेको यतिका दिन बितिसक्दासमेत यो कुरा सेलाएको हुनाले नेपाली काङ्ग्रेसभित्र पनि विवादको बीउ भुसको आगोजस्तो भित्रभित्रै सल्किएको अनुमान गर्न सकिन्छ । सिटौला र रामचन्द्र पौडेलबीच व्यक्तित्व टक्करले यसको सड्ढेत गरेको अनुमान नेपाली राजनीतिमा गरिन थालेको छ ।
नेपाली राजनीतिको अन्योल नै सम्पत्ति भएको केहीले व्यङ्ग्यात्मक टिप्पणी गर्न थालेका छन् । हालका दिनमा अन्योलका केही बादल फाटेकाले संविधान बन्ने कुरामा निकै विश्वास गरिएको थियो तर ठूला दलहरूमा आन्तरिक विवादले समग्र राजनीतिलाई प्रभावित नपार्ला भन्न सकिन्न । जनताले नेपाली राजनीतिका खेलाडीहरूको कुरालाई निकै गम्भीरतापूर्वक हेर्न थालेको छ । संविधानको ‘स’ पनि नजान्ने र नबुझ्नेहरूले समेत कहिले लेखिन्छ भनेर प्रश्न गर्न थालेका छन् । नेपाली जनताको अज्ञानताको फाइदा उठाएर नेताहरूले जति झुक्याए पनि महत्त्वपूर्ण विषयमा विस्तारै जनसरोकार बढ्न थालेको देखिन्छ । जनसरोकारको विषयबाट नेताहरू टाढा रहन सक्दैनन् । यस कारण दलहरूको आन्तरिक लोकतन्त्रको अभ्यासलाई जनमानसमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्ने गरी नलैजाँदा नै राम्रो हुन्छ । जनताको आजीविका र विकासको सवालमा नेताहरूले यति धेरै सरोकार राखेको देखिन्न जति आफ्नो पद वा गुटको लागि मरिमेटेको देखिन्छ । नेताहरूले नेतृत्व गर्न पद आवश्यक छ तर आक्षेपहरूको बाढी ल्याएर र आरोपहरूको दीर्घकालीन प्रभावबारे सचेत नभइकन जनतामा सीधै त्यस्ता कुराहरू प्रवाह हुँदा त्यसले अन्तत: नेताहरूप्रति नै नकारात्मक भावना उत्पन्न गर्ने गर्दछ । नेताहरूको वाणी संयमित, सुन्दर र प्रभावोत्पादक भए नेपाली जनतामा पनि यही संस्कार आउँछ, कार्यकर्ता हुँदै ।
व्यक्ति फरक भएपछि विचारमा विविधता आउँछ । यहाँ दलहरू फरकफरक छन् । दलभित्र नेताहरूको आआफ्नो विचार फरक छ । पार्टीको सिद्धान्तलाई व्यवहारमा प्रयोग गर्ने तरिका र शैली पनि भिन्न हुन सक्छ । कार्यकर्ताहरूमाझ यही शैली र व्यवहार, आफ्नो वैयक्तिक सभ्यता अझ उँचो पार्ने गरी, प्रस्तुत हुँदा विपक्षीसमेतको मन हरिन्छ । विपक्षीको मन जितेपछि संसारै जितिन्छ । आफूले चाहेको सिद्धान्त व्यवहारमा उतार्न सकिन्छ । अहिले सिद्धान्त फरक भए पनि, राजनैतिक उद्देश्य फरक भए पनि र राजनीतिक दल फरक भए पनि सबै प्रमुख दलभित्र विभाजित मानसिकता छरपस्ट हुनुलाई संयोग भन्ने कि प्रवृत्ति, नेपाली जनताले छुटयाउन सकेको छैन ।
नेपाली राजनीतिका खेलाडीहरूले विश्वमा क्रिकेट खेलाडीले जस्तो सम्मान पाउन नसकेको भए पनि आफू चाहिं चर्चामा आइरहन अनेक उपक्रम गरिरहेका हुन्छन् । यही उपक्रमले समयसमयमा नेपाली जनताको सामान्य ज्ञानमा वृद्धि गराउन महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्ने गरेको छ । कुन नेताको चरित्र कस्तो छ भन्ने कुरो सामान्यरूपमा सञ्चारमाध्यममा रुचि लिनेले सजिलै बताइदिन सक्छ । नेपाली नागरिकलाई जहिले पनि धोका दिइरहेका र ठगिरहेका हाम्रा नेताहरूप्रति जनताको विश्वास पनि उही शैलीमा रहेको देखिन्छ । वास्तवमा लोकतन्त्रमा जनता बलियो मानिनुको कारण पनि यही नै हो कि जनताले आफूले चाहेको नेतालाई आफूले चाहेको समयसम्म विश्वास गरिरहन सक्छ । नत्र भने कोही पनि ठूलो भनाउँदा नेताको विकल्प जनताले हरेक समय खोजिरहेको हुन्छ ।
जहिले पनि आफू नै ठूलो र जहिले पनि आफू मात्र ठूलो भन्ने मानसिकता नेताहरूमा हुन्छ । यसैकारण हाम्रा नेताहरू राजनेता बन्न सकेका छैनन् । आफ्नो स्वार्थभन्दा माथि उठेर देश, जनता र पार्टीको स्वार्थका खातिर काम गर्ने इमानदार नेताहरूको कमी रहेको सबैले स्वीकार गरेका छन् । जहाँ नेताहरूमा यस्ता गुणहरूको अभाव हुन्छ, त्यहीं यस्ता समस्याहरू देखिन्छन् । हुन पनि हो, हाम्रा नेताहरूमा जनतासित मिलेर जाने वा आफ्नै दलभित्रका नेताहरूलाई सन्तुष्ट गरेर जाने वा नीति तथा सिद्धान्तप्रति प्रतिबद्ध भएर रहने जस्ता गुणहरूको अभावले गर्दा नै आज हरेकजसो दलभित्र विभाजित मानसिकता रहेको छ । हरेक दलभित्र सत्तापक्ष र प्रतिपक्ष रहेको हुन्छ, जसले गर्दा सार्वजनिकरूपमैं नेताहरूको आलोचना पनि हुने गरेको पाइएको छ ।
लोकतन्त्रमा अरू दलको नीति तथा कार्यक्रमको आलोचना गर्नु स्वाभाविक मानिन्छ । अरूको आलोचना गर्दा जति धेरै सभ्य र जति धेरै मर्यादित भनाइ राखेर ठाडो आरोप लगाउनुको साटो आफूलाई सही र सक्षम बताएर जनतालाई देखाउन सकिन्छ, उतिकै राम्रो मानिन्छ । तर नेपाली राजनीतिमा चुनावको बेला हामीले देखेका छौं, विपक्षी दलका उम्मेदवारमाथि व्यक्तिगत आक्षेप लगाउनु सामान्य मानिन थालेको छ । सरकारमा गएपछि सरकारमा जान नसकेकाहरूले सोझै पार्टीभित्र प्रतिपक्षीको भूमिका निर्वाह गरिरहेका हुन्छन् । आफ्नो सबल पक्ष नबताई अरूको दुर्बल पक्षको चर्चा बढी गर्ने, आफ्नो कमजोर पक्षबारे ध्यान नदिने र अरूको बलियो पक्षको चर्चा नै नगरिदिने मानसिकताबाट परिचालित नेपाली नेताहरूको प्रभाव अब गाउँ समाजसम्म सजिलै देख्न थालिएको छ ।
अहिले हरेक दलभित्र विभाजित मानसिकता देखिएको छ । यो विभाजित मानसिकताले नेताहरूको खोक्रो आदर्शलाई जनतासामु छर्लङ्ग पारिदिएको छ । नेपाली जनता अहिले विभिन्न दलभित्रका दुई दलका नेताहरूको चर्तिकला देखेर यस कारण आश्चर्य मानिरहेको छैन कि नेताहरूको विगत पनि यस्तै क्रियाहरूले भरिएको छ । हिजोका दिनमा दिएका वाचाहरू अहिलेसम्म पूरा गर्न सकेका छैनन् र नयाँनयाँ वाचाहरू दिएर केही महिनापहिले जनताबाट बिदा भएका छन् । फेरि जनतामा आउने समय सम्भवत: पाँच वर्षपछि नै होला । तर यसबीच विभिन्न कारणले दलभित्र नेताहरूको व्यस्तता बढेको छ । बढ्दो व्यस्तताले नेताहरूको मनोविज्ञानलाई राम्रैसँग प्रस्ट पारेको छ । नेताहरूको चरित्र उदाङ्गो पारेको छ । एउटै दलभित्र पनि नेताहरूको महत्त्वाकाङ्क्षा र स्वार्थले कतिसम्म काम गर्दो रहेछ भन्ने स्पष्ट पारेको छ ।
देशको दोस्रो ठूलो दलको रूपमा गत निर्वाचनबाट देखिएको नेकपा एमालेभित्रको गुटबन्दीले चरमरूप लिएको देखिएको छ । साठी वर्ष उमेर पूरा भएका दुई नेताले आगामी महाधिवेशनबाट नेतृत्वको दाबी गर्दै कार्यकर्तामाझ आफ्नो सबल पक्षभन्दा प्रतिस्पर्धीको कमजोर पक्षको चर्चा बढी गरिरहेको देखिएको छ । पार्टीको महासचिवको रूपमा एमालेको प्रमुखको भूमिकामा रहेका रौतहटका माधवकुमार नेपाल र सधैं आफ्नो बोलीको गोलीले चर्चामा रहने नेताको रूपमा परिचित खड्गप्रसाद ओलीबीच निकै प्रतिस्पर्धा देखिएको छ । नेपाल र ओली चर्चाको चुलीमा पुग्दा वर्तमान अध्यक्ष झलनाथ खनालमा पनि अध्यक्षको महत्त्वाकाङ्क्षा अझै जीवित रहेको उनको भाषणबाट देखिएको छ । नेपाल र ओलीबीच मेल हुन नसकेमा सर्वसम्मत हुन सकिने आशा खनालमा रहेको देखिन्छ । खनाल पक्षका केही नेताबाट यस्तो विचार सार्वजनिक भइसकेको छ र खनालको पनि यसै किसिमको अभिव्यक्ति केही दिन पहिले सार्वजनिक भएको थियो । अहिले एमालेमा नेतृत्वको होडबाजीले निकै ठूलो सङ्घर्षको रूप लिएको छ ।
यस्तै प्रवृत्ति केही हदसम्म एमाओवादीभित्र पनि देखिएको छ । लामो समयदेखि एमाओवादीको सुप्रिमोको रूपमा रहेका पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड पक्ष र डा. बाबुराम भट्टराई पक्षबीच एक किसिमको नेतृत्वको होडबाजी हरेक जसो जिल्लामा देखिएको छ । एमाओवादीभित्रको तेस्रो पक्षको रूपमा प्रकाशलाई लिइन्छ । विभिन्न जिल्लामा आफ्नो अस्तित्व देखाउन प्रकाश पक्षले पनि कसरत गरेकै छ । सा·ठनिक अधिवेशन गर्ने समयमा देशको दौडाहामा नेताहरू लागेका छन् र आफ्नो पक्षमा बढीभन्दा बढी प्रतिनिधि ल्याउने प्रयासमा एमाओवादीका नेताहरू लागेका छन् । यसले गर्दा एमाओवादीमा पनि अहिले एमालेको जत्तिकै होडबाजी नदेखिए तापनि घनीभूतरूपमा पक्षविपक्ष छुट्टिएको अवस्था रहेको छ ।
एमाओवादीबाट छुट्टिएर गएको माओवादीमा पनि नेतृत्वको विवाद देखिएको छ । मोहन वैद्य किरणको नेतृत्वमा रहेको माओवादीभित्र दुई पक्ष देखिएको छ । विभिन्न जिल्लामा अधिवेशनहरू भइरहँदा दुई पक्षबीच व्यापक मतभिन्नता देखिएको सार्वजनिक भएको छ । कतिपय जिल्लामा अधिवेशन नै स्थगितसम्म भएको छ भने कति जिल्लामा समानान्तर जिल्ला कमिटीहरू निर्माण भएका छन् । एमाओवादीभित्र पदको भागबन्डा नमिलेपछि पार्टी फुटाएको हो भन्ने आरोप लगाउनेहरूलाई माओवादीको अहिले भइरहेका अधिवेशनहरूले पुष्टि गरेको आरोपमा सत्यता छैन भने यस्ता कृत्यहरू दोहोरिने अरू कुनै कारण हुनु नपर्ने हो । माओवादीले चुनाव बहिष्कार गरेको अवस्थापछि पदको कुनै लोभ नै नगरेको वा जिल्लास्तरका नेताहरू सबै माओवादको सिद्धान्त अनुसार चलेर जनताको पक्षमा र देशको पक्षमा व्यापक त्याग गरेका छन् भन्ने अनुभूति जनतालाई हुन सकेको छैन । तर पनि दलभित्र व्यापक विवाद रहेको सार्वजनिक भइरहेको छ । यसले पनि पदलोलुपता हावी रहेको विश्लेषण गरिएको छ ।
मधेसवादी दलभित्रको कथा त सबैलाई घामझैं छर्लङ्ग भएको विषय हो । एउटै विचार वा उद्देश्य लिएर आन्दोलन गरेका कथित मधेसवादी दलहरू भने दर्जनौं टुक्रामा विभाजित छन् । दर्जनौं टुक्रामा विभाजित भएर वास्तवमा जनताले के प्राप्त गर्यो भन्ने कुरातिर कहिल्यै सोचेका छैनन् । आखिरमा राजनीति आफ्नो स्वार्थको लागि कि जनताको भलाइ र देशको कल्याणको लागि गरेको हो भन्ने कुरो मधेसवादी नेताहरूले बिर्सिसकेकोजस्तो लागिरहेको छ । यसैकारण अहिले मधेसवादी दलको नाउँमा कतिवटा दल सक्रिय छन् र ती दलहरूका प्रमुख नेताहरू को को हुने भन्ने कुरा सर्वसाधारणलाई थाहा नै रहेन । मधेसमा पनि सजिलै चिन्न सकिने नेताको अभाव भएको छ, टुटफुट र गुटउपगुटले । इतिहास नबनाएका, पहिचान बनाउन मात्र खोजेका नेताहरूको खेती मधेसमा भएकोले अहिले मधेसवादी दल र नेताको सङ्ख्या बढेको देखिएको हो । उद्देश्यबाट विचलित भएपछि दलहरू निरन्तर फुट्छन् नै ।
नेपाली काङ्ग्रेस तुलनात्मकरूपमा शान्त देखिएको छ । यो शान्तिको क्षण पक्कै होइन, काङ्ग्रेसको लागि । नेकाले आफ्ना कैयौं भ्रातृ स·ठनको राष्ट्रिय सम्मेलनसम्म गराउन सकेको छैन । कैयौं समिति र उपसमितिहरू गठन हुन बाँकी छँदै अर्को महाधिवेशन आउलाजस्तो भएको छ । देउवा पक्षको सम्मानजनक अवस्था नभएको भनी पार्टीभित्र असन्तुष्टि सधैं रहने गरेको यथार्थ हो र रामचन्द्र पौडेललाई कार्यवाहक सभापति दिने कुरो सार्वजनिक भएको थियो तर सरकारको नेतृत्व सम्हालेको यतिका दिन बितिसक्दासमेत यो कुरा सेलाएको हुनाले नेपाली काङ्ग्रेसभित्र पनि विवादको बीउ भुसको आगोजस्तो भित्रभित्रै सल्किएको अनुमान गर्न सकिन्छ । सिटौला र रामचन्द्र पौडेलबीच व्यक्तित्व टक्करले यसको सड्ढेत गरेको अनुमान नेपाली राजनीतिमा गरिन थालेको छ ।
नेपाली राजनीतिको अन्योल नै सम्पत्ति भएको केहीले व्यङ्ग्यात्मक टिप्पणी गर्न थालेका छन् । हालका दिनमा अन्योलका केही बादल फाटेकाले संविधान बन्ने कुरामा निकै विश्वास गरिएको थियो तर ठूला दलहरूमा आन्तरिक विवादले समग्र राजनीतिलाई प्रभावित नपार्ला भन्न सकिन्न । जनताले नेपाली राजनीतिका खेलाडीहरूको कुरालाई निकै गम्भीरतापूर्वक हेर्न थालेको छ । संविधानको ‘स’ पनि नजान्ने र नबुझ्नेहरूले समेत कहिले लेखिन्छ भनेर प्रश्न गर्न थालेका छन् । नेपाली जनताको अज्ञानताको फाइदा उठाएर नेताहरूले जति झुक्याए पनि महत्त्वपूर्ण विषयमा विस्तारै जनसरोकार बढ्न थालेको देखिन्छ । जनसरोकारको विषयबाट नेताहरू टाढा रहन सक्दैनन् । यस कारण दलहरूको आन्तरिक लोकतन्त्रको अभ्यासलाई जनमानसमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्ने गरी नलैजाँदा नै राम्रो हुन्छ । जनताको आजीविका र विकासको सवालमा नेताहरूले यति धेरै सरोकार राखेको देखिन्न जति आफ्नो पद वा गुटको लागि मरिमेटेको देखिन्छ । नेताहरूले नेतृत्व गर्न पद आवश्यक छ तर आक्षेपहरूको बाढी ल्याएर र आरोपहरूको दीर्घकालीन प्रभावबारे सचेत नभइकन जनतामा सीधै त्यस्ता कुराहरू प्रवाह हुँदा त्यसले अन्तत: नेताहरूप्रति नै नकारात्मक भावना उत्पन्न गर्ने गर्दछ । नेताहरूको वाणी संयमित, सुन्दर र प्रभावोत्पादक भए नेपाली जनतामा पनि यही संस्कार आउँछ, कार्यकर्ता हुँदै ।
व्यक्ति फरक भएपछि विचारमा विविधता आउँछ । यहाँ दलहरू फरकफरक छन् । दलभित्र नेताहरूको आआफ्नो विचार फरक छ । पार्टीको सिद्धान्तलाई व्यवहारमा प्रयोग गर्ने तरिका र शैली पनि भिन्न हुन सक्छ । कार्यकर्ताहरूमाझ यही शैली र व्यवहार, आफ्नो वैयक्तिक सभ्यता अझ उँचो पार्ने गरी, प्रस्तुत हुँदा विपक्षीसमेतको मन हरिन्छ । विपक्षीको मन जितेपछि संसारै जितिन्छ । आफूले चाहेको सिद्धान्त व्यवहारमा उतार्न सकिन्छ । अहिले सिद्धान्त फरक भए पनि, राजनैतिक उद्देश्य फरक भए पनि र राजनीतिक दल फरक भए पनि सबै प्रमुख दलभित्र विभाजित मानसिकता छरपस्ट हुनुलाई संयोग भन्ने कि प्रवृत्ति, नेपाली जनताले छुटयाउन सकेको छैन ।