गरे हुन्छ

    मुलुकमा अव्यवस्थित र फोहोर नगरमध्ये वीरगंज पनि एक हो । यस कुरामा लाज मान्नु, रिसाउनु वा प्रतिरक्षा गर्नु जरुरी छैन । बाहिरका व्यक्तिले भन्नुभन्दा नगरवासीले अनुभूत गरेको कुरा हो । शहरको मुटुमा फोहोर र दुर्गन्धको भण्डार छ । घण्टाघर आसपास जाने व्यक्तिले प्रस्तावित पार्कस्थलमा थुपारिएको फोहोर र यत्रतत्र खुला मूत्रालयको दुर्गन्धको पीडा सहन नगरी सुखै छैन । त्यसैगरी नगरका अन्य क्षेत्रहरू पनि ग्रसित छन् । ढल निकास छैन, जताततै अव्यवस्थित तरिकाले घर निर्माण भइरहेका छन् । सडक किनारामा हरियो बोटबिरुवा रोपेर हरित लाइन बनाइनुपर्नेमा खुला शौचालयको रूपमा प्रयोग हुँदै आएको अवस्था छ । यो दुरवस्थाबाट कहिले मुक्ति पाइएला वा ‘हाम्रो वीरगंज नगर सफा स्वच्छ शहर’को रूपमा कहिले परिणत होला भन्ने चिन्ता सबैमा छ ।
    कुनै पनि सकारात्मक काम तथा अभियान वा परिकल्पनाको साकार रूप पाउन त्यहाँको समाजको हरेक व्यक्ति चेतनशील हुनु जरुरी छ । केही व्यक्ति मात्र चेतनशील र केही अचेतन वा अर्धचेतनशील रहेमा समस्या हुन्छ । किनभने राम्रो काम गर्न वा बनाउन मात्र गार्‍हो हुन्छ । बिगार्न सजिलो हुन्छ । चेतनाहीन व्यक्तिले समाज बिग्रन्छ । चेतनशील बनाउने मुख्यत: दुईवटा बाटा छन्, अभिमुखीकरण तथा साक्षरता अभियान र कानुनी बारबन्देज तथा दण्ड सजाय । समाजमा तीन खाले मानिस हुन्छन् । एक चेतन नआएको, दोस्रो चेत आएर पनि लापरवाह वा मानसिक कमजोरीका कारण बिर्सन र तेस्रो हो चेतना भएर पनि अचेत भएको नाटक गर्ने मिचाहा प्रवृत्तिका । अभिमुखीकरण तथा साक्षरता वा लापरवाहहरूलाई पुनर्ताजगी गराउन सकिन्छ तर मिचाहाहरूलाई छुनै सक्दैन । यी तीनै पक्षमध्ये दोस्रो र तेस्रो पक्षलाई चेतमा ल्याउन कानुनी बारबन्देज तथा दण्ड सजाय एक मात्र विकल्प हो ।
    नगरका विकृतिहरूमध्ये फोहर नियन्त्रणका धेरै काम नगरवासी आफैंले पनि गर्न सक्छन् । सडक वा सार्वजनिक स्थलमा दिसापिसाब गर्ने र जथाभावी फोहर फ्याँक्ने कार्य बन्द गर्ने हो भने सफा र सभ्य शहरको आधारभूत कसीमा उत्तीर्ण हुन सकिन्छ । वीरगंज उपमहानगरपालिका र नेपाल प्रहरीले केही दिन पहिले सञ्चालन गरेको अभियानले नगर क्षेत्रमा महत्त्वपूर्ण परिवर्तन ल्याएको थियो । सडक तथा सार्वजनिक स्थलमा दिसा गर्नेलाई पक्राउ गर्न थालिएपछि एका बिहानै नगरका सडकहरूमा प्रभात यात्रा गर्न सकिने भएको छ । एसएसपी सर्वेन्द्र खनाल विदेश गएसँगै फेरि कुनाकाप्चा छेउ परेका सडकहरूमा मलमूत्र देखिन थालेको छ । वीरगंज फर्किए लगत्तै एसएसपीले फेरि उद्घोष गरेका छन्–‘सडकमा दिसा गर्ने र जथाभावी फोहर फ्याँक्नेमाथि कारबाई हुन्छ ।’ नगरवासीको लागि खुशीको कुरा हो । तर पनि एउटा कुरा के हो भने कुनै पनि अभियान व्यक्ति केन्द्रित हुनुहुँदैन, स·ठन र प्रणालीगतरूपमा चल्नुपर्छ । अभियानलाई निरन्तरता दिने जोश, आँट र योजनाको अभाव हुनुहुन्न । सार्वजनिकस्थलमा जुनसुकै तरिकाले फोहर गर्नु गैरकानुनी कार्य हो । कानुनत: दण्डनीय कुरालाई प्रहरीको जुनसुकै निकायले नियन्त्रण गर्न सक्छ । नगरपालिकाले अनुरोध गर्ला र सक्रियता देखाउँला भन्ने सोच गलत हो र समाजमा अगुवा सरकारी तथा गैरसरकारी सङ्घ–संस्था एवं सुरक्षा एकाइले समाजलाई कानुनी र सभ्य बाटोतर्फ डोर्‍याउन निरन्तर पहल जरुरी छ ।