बालक हिंड्न, बस्न र बोल्न थालेपछि आप्mनो सामुन्ने उपस्थित भएका विभिन्न वस्तुहरूप्रति उसको उत्सुकता प्रखर रहेको हुन्छ तथा ऊ प्रत्येक कुराको वास्तविकता जान्न खोजिरहेको हुन्छ । यस क्रममा घरमा यताको वस्तु उता, उताको वस्तु यता गर्न थाल्दछ । चाहिने नचाहिने उपद्रो गरेर आमालाई हैरान पार्दछ । उसको चकचकेपनले आमालाई घरधन्दा सम्हाल्नमा विघ्न–बाधा उत्पन्न गर्दछ । बालकको यस्तो बाललीला वास्तवमा भन्ने हो भने मनोमुग्धकारी त हुन्छ । तर, घरधन्धाको चटारोलाई साम्य पार्न पनि आवश्यक नै हुन्छ । बालकको यस्तो अवस्थामा बालगीत तथा कथाहरूले उसको मनमस्तिष्कको विकास गर्न निकै सघाउ“छ । यस्तो स्थितिमा बालकलाई सम्हाल्नको निम्ति भोजपुरी भाषामा बालकथाहरूको ठूलो राश नै पाइन्छ । बालकथा वास्तवमा लय हालेर गीत गाइने खालका हुन्छन् । यस्ता कथाहरूले बालकको मेधा वृद्धि गर्नुका साथै नीति निपूण बनाउनमा पनि निकै मदत पु¥याउ“छ । यस्ता कथाहरू शिक्षाप्रद हुनुका साथै बालकहरूलाई मनोरञ्जन प्रदान गर्नमा पनि सहायक सिद्ध हुन्छन् । यहा“ भोजपुरी भाषाका केही बालकथाहरूको चर्चा गर्ने प्रयास गरिएको छ ।
भोजपुरी बालकथाहरूमध्ये एउटा कथा छ– ‘फरगुदी के कथा’ । फरगुदी नामक चरा गौथलीभैंm जीउडाल भएको चरा हो । एक दिन फरगुदीले चारा टिप्ने क्रममा एउटा चनाको गेडा पाइछ । फरगुदीले मनमनै विचार गरी,“यस चनालाई कुनै उपायले दलेर दाल बनाउन सकियो भने राम्रो हुनेछ तर यसलाई दल्ने केमा ?” यताउति भौतारिंदै उसले काठको एउटा किल्ला (जसलाई भोजपुरी भाषामा खु“टा भनिन्छ) गाडेको पाइछ । किल्लामा एउटा सानो प्वाल थियो । दाल बनाउनका लागि त्यसै प्वालमा चना राखेर फरगुदी किल्लावरिपरि घुम्न थाली । एकै छिनमा किल्लाको प्वालबाट चनाको एउटा दाल बाहिर झ¥यो तथा अर्को दाल किल्लाभित्र नै रहिरहयो । फरगुदीले जति प्रयास गर्दा पनि अर्को दाल झरेन । । फरगुदीले मनमा विचार गरी किल्ला चिरेर दाल झिक्नको लागि सिकर्मीलाई बोलाउन गइन् र भन्न थाली,“बढइ बढइ त“ू खु“टा चिर, खु“टा में मोर दाल बाटे, का खाइ“, का पीं, का ले परदेश जाइ“ ?” फरगुदीको हैसियत हेरेर सिकर्मीले किल्ला चिर्न मानेन । सिकर्मीले किल्ला चिर्न नमानेपछि उसलाई दण्ड दिलाउनका लागि गौरोकहा“ गएर भन्न थाली,“गौरो गौरो तू“ बढइ डांडे, बढइ ना खु“टा चिरे, खु“टा में मोर दाल बाटे, का खाइ“, का पीं, का ले परदेश जाइ“ ?” फरगुदीको हैसियत देखेर गौरोले सिकर्मीलाई दण्डित गर्न मानेन । गौरोले सिकर्मीलाई दण्डित गर्न नमानेकोले गौरोलाई दण्डित गराउनका लागि महथाकहा“ गएर भन्न थाली,“महथा महथा तू“ गौरो डांडे, गौरो ना बढइ डांडे, बढइ ना खु“टा चिरे, खु“टा में मोर दाल बाटे, का खाइ“, का पीं, का ले परदेश जाइ“ ?” महथाले पनि फरगुदीको बिन्ती मानेन । महथाको चाला देखेर उसलाई दण्डित गराउनका लागि मन्त्रीकहा“ गएर भन्न थाली,“मन्त्री मन्त्री तू“ महथा डांडे, महथा ना गौरो डांडे, गौरो ना बढइ डांडे, बढइ ना खु“टा चिरे, खु“टा में मोर दाल बाटे, का खाइ“, का पीं, का ले परदेश जाइ“ ?” फरगुदीको कुरा मन्त्रीले पनि मानेनन् । अब मन्त्रीलाई दण्डित गराउनका लागि फरगुदी राजाको दरबारमा गएर कराउन थाली,“राजा राजा तू“ मन्त्री डांडे, मन्त्री ना महथा डांडे, महथा ना गौरो डांडे, गौरो ना बढइ डांडे, बढइ ना खु“टा चिरे, खु“टा में मोर दाल बाटे, का खाइ“, का पीं, का ले परदेश जाइ“ ?” फरगुदीको कुरा राजाले पनि मानेनन् । अब राजाको हत्या गराउनका लागि फरगुदी सर्पकहा“ गएर भन्न थाली,“सर्प सर्प तू“ राजा के डंस, राजा ना मन्त्री डांडे, मन्त्री ना महथा डांडे, महथा ना गौरो डांडे, गौरो ना बढइ डांडे, बढइ ना खु“टा चिरे, खु“टा में मोर दाल बाटे, का खाइ“, का पीं, का ले परदेश जाइ“ ?” सर्पले पनि फरगुदीको कुरा मानेन । अब सर्पलाई मार्नका लागि लट्ठीकहा“ गएर फरगुदीले भन्न थाली,“लाठी लाठी तू“ं सर्प मार, सर्प ना राजा डंसे, राजा ना मन्त्री डांडे, मन्त्री ना महथा डांडे, महथा ना गौरो डांडे, गौरो ना बढइ डांडे, बढइ ना खु“टा चिरे, खु“टा में मोर दाल बाटे, का खाइ“, का पीं, का ले परदेश जाइ“ ?” लट्ठीले पनि फरगुदीको कुरा मानेन । लट्ठीलाई जलाउनका लागि फरगुदीले आगोलाई गुहार्न थाली,“आगी आगी तू“ लाठी जर, लाठी ना सर्प मारे, सर्प ना राजा डंसे, राजा ना मन्त्री डांडे, मन्त्री ना महथा डांडे, महथा ना गौरो डांडे, गौरो ना बढइ डांडे, बढइ ना खु“टा चिरे, खु“टा में मोर दाल बाटे, का खाइ“, का पीं, का ले परदेश जाइ“ ?” फरगुदीको कुरालाई आगोले पनि सुनेन । अब आगो निभाउनका लागि फरगुदी समुद्र किनारा गएर भन्न थाली,“समुद्र समुद्र तू“ आग बुझाव, आगी ना लाठी जारे, लाठी ना सर्प मारे, सर्प ना राजा डंसे, राजा ना मन्त्री डांडे, मन्त्री ना महथा डांडे, महथा ना गौरो डांडे, गौरो ना बढइ डांडे, बढइ ना खुंटा चिरे, खुंटा में मोर दाल बाटे, का खाइ“, का पीं, का ले परदेश जाइ“ ?” समुद्रले पनि फरगुदीको कुरा सुनेन । अब समुद्रलाई सोसेर सुकाउनका लागि हात्तीकहा“ गएर फरगुदीले भन्न थाली,“हाथी हाथी तू“ समुद्र सोख, समुद्र ना आग बुझावे, आगी ना लाठी जारे, लाठी ना सर्प मारे, सर्प ना राजा डंसे, राजा ना मन्त्री डांडे, मन्त्री ना महथा डांडे, महथा ना गौरो डांडे, गौरो ना बढइ डांडे, बढइ ना खु“टा चिरे, खु“टा में मोर दाल बाटे, का खाइ“, का पीं, का ले परदेश जाइ“ ?” हात्तीले पनि फरगुदीको कुरा नसुनेपछि अन्त्यमा फरगुदी जङ्गली बेल
(लता)को नजिक गएर भन्न थाली,“लती लती तू“ हाथी छान, हाथी ना समुद्र सोखे, समुद्र ना आग बुझावे, आगी ना लाठी जारे, लाठी ना सर्प मारे, सर्प ना राजा डंसे, राजा ना मन्त्री डांडे, मन्त्री ना महथा डांडे, महथा ना गौरो डांडे, गौरो ना बढइ डांडे, बढइ ना खु“टा चिरे, खु“टा में मोर दाल बाटे, का खाइ“, का पीं, का ले परदेश जाइ“ ?” फरगुदीको कुरा सुनेर द्रवित भई जङ्गली बेल हात्तीलाई छान्नको लागि तयार भयो । यो कुराबारे थाहा पाएर हात्तीले भन्न थाल्यो,“हमे छानो ओनो मत कोइ, हम समुद्र सोखेम लोइ ।” समुद्रले यसबारे सुनेर भन्न थाल्यो,“हमे सुखावो उखावो मत कोइ, हम आगी बुझावे लोइ ।” एवं प्रकारले सर्पले राजालाई डस्न तयार भयो, राजाले मन्त्रीलाई, मन्त्रीले महथालाई, महथाले गौरोलाई, गौरोले सिकर्मीलाई दण्डित गर्न तयार भयो । सिकर्मीले आपूm दण्डित हुने खबर सुनेपछि किल्ला चिरी दियो तथा फरगुदीले किल्लामा अड्केको दाल लिएर फुर्र उडेर गई ।
भोजपुरी लोकजीवनमा यस्ता
थुप्रै बालकथाहरू विद्यमान छन् ।
यस्ता कथाहरूले बाल मस्तिष्कलाई
उत्सुक बनाउन, उत्साही बनाउन तथा शिक्षाप्रद बनाउन निकै मदत गर्दछ ।
तर, आधुनिक समयमा जनमानसको व्यस्त दिनचर्या तथा टीभीको सस्तो
मनोरञ्जनको कारणले बालगीत, कथा तथा खेलहरू बिस्तारै लोपोन्मुख अवस्थामा छन् । भोजपुरी जनमानस, विज्ञ तथा समाज यसको जगेर्ना, अन्वेषण तथा परिमार्जनमा चनाखो भई सत्प्रयासमा लाग्नुपर्ने बेला आइसकेको छ ।
