$type=ticker$count=12$cols=4$cate=0

भारतले गरेको आर्थिक प्रगति

SHARE:

- श्रीमन्नारायण मिश्र
हाम्रो दक्षिणी छिमेकी भारतले  बितेको दुई दशकमा गरेको आर्थिक प्रगतिलाई चमत्कार नै मान्नुपर्दछ । बहुजातीय, बहुभाषीय, बहुसांस्कृतिक एवं विविध धर्मावलम्बीहरू भएका देशमा लोकतान्त्रिक शासन प्रणालीको संस्थागत विकास गर्दै तीव्र आर्थिक वृदिदर हासिल गर्नु केवल संयोग मात्र नभएर दृढ इच्छाशक्ति एवं सत्प्रयासको परिणाम हो भन्ने कुरालाई हामीले मान्नै पर्छ ।
    आधुनिक भारतको विकासगाथाका निम्ति भारतका पूर्वप्रधानमन्त्री पी.वी.नरसिंह रावको योगदानलाई बिर्सन सकिंदैन । सन् १९९१ जुन २१ मा उनले एउटा कमजोर र अल्पसङ्ख्यक सरकारको बागडोर सम्हालेका थिए, जुन  बेला भारत गम्भीर आर्थिक सड्ढटबाट घेरिएको थियो । यसका बाबजुद उनले आर्थिक सुधारका कार्यक्रमहरूको सुरुआत गरे, जसले भारतलाई मात्र नभएर पूरै विश्वलाई नै प्रभावित गर्‍यो । भारतका वर्तमान प्रधानमन्त्री डा. मनमोहन सिंह त्यतिबेला अर्थमन्त्री थिए । भारतको आर्थिक अवस्था यति कमजोर थियो कि  विदेशी सहायताका लागि आवश्यक सर्त पनि पूरा गर्नसक्ने अवस्थामा थिएन । आज भारत एक आर्थिक महाशक्तिको रूपमा उदाएको छ । जसलाई संयुक्त राष्ट्र सङ्घको सुरक्षा परिषद्को स्थायी सदस्यताका लागि अमेरिकाको पनि सहयोग प्राप्त भइरहेको छ ।
    आर्थिक सुधारको प्रक्रिया प्रारम्भ भएको समयमा यसको आलोचना पनि भएको थियो र केहीले अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष र विश्व बैंकको सल्लाहमा अगाडि बढेको कारण केही अफ्रिकी र ल्याटिन अमेरिकी देशहरूको विकास सन् १९८० को दशकमा अवरुद्ध भए जस्तै भारतको पनि हुनसक्ने अनुमान गरेका थिए । वित्तीय संयमताले ठूलो अनुपातमा बेरोजगारी र असुरक्षालाई प्रोत्साहित गर्ने तथा अर्थ व्यवस्थालाई खुल्ला बनाइँदा विदेशी कम्पनीहरूले भारतीय कम्पनीलाई तहसनहस पार्छन् भन्ने आलोचकहरूको सोचाइ थियो, जुन  आधारहीन प्रमाणित भएको छ ।
    सन् १९९० को दशक चमत्कारिक प्रमाणित भएको छ । सामाजिक तथा लोक कल्याणकारी कार्यमा खर्चको  अनुपात बढेको छ । भारतीय कम्पनीहरूले स्वदेशमा आफ्नो अस्तित्व कायम राखेकै छन् नै यसका साथै कतिपय भारतीय कम्पनीहरू बहुराष्ट्रिय कम्पनीमा परिणत भइरहेका छन् ।
    पछिल्लो दुई दशकमा भारतको औसत कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जीडीपी) वृद्धिदर ८ प्रतिशत एवं औसत बचतदर २२ प्रतिशतबाट बढेर ४० प्रतिशतसम्म पुगेको छ । सामान्य मात्रामा विदेशी पूँजीको आगमनले भारतमा लगानीको दर जीडीपीको ३८–४० प्रतिशतमा पुगेको छ । यसले जीडीपीको वृद्धिदर ८ देखि ९ प्रतिशत कायम गरेको छ । यी दुई दशकमा प्रतिव्यक्ति आय ३ सय डलरबाट बढेर १७–१८ सय डलरसम्म पुगेको छ । तीव्र आर्थिक विकासका कारण दक्ष श्रमिकको मात्र होइन, अदक्ष श्रमिकको पनि कमी महसुस हुन थालेको छ । प्रशिक्षित कर्मचारीहरूको तलब मात्रै बढेको छैन, अदक्ष मजदुरको पारिश्रमिक पनि पचास प्रतिशतभन्दा बढी दरले बढेको पाइन्छ । आर्थिक प्रगतिबाट शिक्षा, स्वास्थ्य तथा जनकल्याणकारी योजनामा खर्च वृद्धि भइरहेको छ । भारतले  सफ्टवेयर, सेवाको क्षेत्र, अटो र औषधि निर्माणमा उल्लेखनीय फड्को मारेको छ ।
    सीपमा आधारित यो मार्ग भारतका निम्ति बिल्कुलै नयाँ थियो । यो अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष र विश्व बैंकको मोडलमा आधारित थिएन । आर्थिक सुधारपछि नयाँ तरिकाले सोच्ने स्वतन्त्रता पाएपछि यस्तो विकास भएको हो । यद्यपि अहिले यो अभ्यासको लागि दक्ष जनशक्तिको अभाव भइरहेको छ ।
    भारत मितव्ययी इन्जिनियरिङका क्षेत्रमा विश्वमैं सबैभन्दा अगाडि पुगिसकेको छ । यो एक यस्तो अवधारणा हो, जुन एक दशकअघि थिएन । यस अवधारणाले लागत मूल्य पश्चिमेली मुलुकहरूको तुलनामा धेरै कम हुन जान्छ । यसको सबैभन्दा उत्तम उदाहरण हो, विश्वकै सबैभन्दा सस्तो कार नानो र भारतको दूरसञ्चार क्षेत्रमा पचास पैसा प्रतिमिनेटको सस्तो कल दर हो । नारायण ह्दयालय र अरविन्द नेत्रालयमा विश्वमैं सबैभन्दा कम खर्चमा मुटु र आँखाको शल्यक्रिया गरिन्छ । नयाँ–नयाँ उत्पादनमा यति बढी वृद्धि भएको छ कि वस्तु निर्यातमा हरेक वर्ष ३० प्रतिशतको वृद्धि देखिएको छ । चीन र अन्य केही एसियाली मुलुकहरूले व्यापारिक लाभको स्थिति कायम राख्नका लागि विनियम दरमा कृत्रिम परिवर्तन गरेका छन्, जबकि भारतको केन्द्रीय बैंकले पूँजी प्रवाहद्वारा निर्देशित सामान्य चालू घाटा कायमै राखेको छ । यो चीनको नीतिको तुलनामा दिगो नीति हो ।
    केन्द्रीय नमूना सर्भे स·ठनका अनुसार भारतमा सन् १९९३–९४ मा गरिबी ४५ प्रतिशत रहेकोमा सन् २००९–१० मा यो तीस प्रतिशतभन्दा कममा झरेको छ । जबकि यथार्थमा यो २० प्रतिशतभन्दा पनि कम हुनुपर्दछ । किनभने यस तथ्याड्ढले ४३ प्रतिशत उपभोक्तालाई मात्रै समेट्ने गर्दछ । मोबाइल फोनको पहुँच ८० प्रतिशतभन्दा बढी घरपरिवारमा पुगेको छ । चुनावमा नेताहरूले टेलिभिजन र ल्यापटप बाँडिरहेका छन्, यो सबै गरिबीमा आएको र्‍हासको सड्ढेत हो ।
    भोकमरीबाट प्रभावित मानिसको सङ्ख्या सन् १९८३ मा १७ प्रतिशत रहेकोमा सन् २००४ मा यो २ प्रतिशतमा झरेको कारण अब सम्भवत: शून्यमा आएको मान्न सकिन्छ । अर्थशास्त्रीहरूका  अनुसार आर्थिक सुधारका नीतिहरू लागू गरिएपछि उत्तर प्रदेशमा दलितहरूको जीवनस्तर र सामाजिक हैसियतमा आश्चर्यजनक प्रगति भएको छ । भारतको सबैभन्दा ठूलो यस राज्यमा दलित जातिकी मायावती मुख्यमन्त्री बन्न सफल भएकी थिइन् । त्यहाँको साक्षरता प्रतिशत दुई दशकमा २२ प्रतिशतको दरले बढेको छ, जबकि पहिला यो कम थियो । २००१–११ को अवधिमा महिला साक्षरता वृद्धिदर कुल साक्षरता वृद्धिदरभन्दा बढी रहयो भने गरीब राज्यहरूमा दुवै किसिमका साक्षरतामा अन्य राज्यहरूको तुलनामा तीव्रगतिमा वृद्धि भएको देखियो । विहारमा महिला साक्षरता र कुल साक्षरता वृद्धिदर क्रमश: २० र १६ प्रशित रहयो ।
    भारतका ६ ठूला गरीब राज्यहरू उत्तर प्रदेश, मध्य प्रदेश, छत्तीसगढ, विहार, उडिसा र झारखण्डको जीडीपी सन् २००४ यता दोब्बर या तीन गुणाको दरले बढेको छ । यदि यस्तो नभएको भए देशको जीडीपी वृद्धिदर आठ/नौ प्रतिशत नाघ्ने थिएन । वास्तवमा गरीब राज्यहरूमा भएको आर्थिक वृद्धिले देशभरिको आर्थिक वृद्धिदरलाई हाँकेको छ । यी राज्यहरू माओवादी नक्सलवादबाट प्रभावित छन् । यी राज्यहरूमा माओवादी गतिविधिलाई त्यहाँको गरिबीको सड्ढेत मानिन्छ । तर यी राज्यमा जनजातीय र गैरजनजातीय बस्तीहरूबीचको तनाव विशेषत: जमीन र खानी उत्खननका विषयलाई लिएर बढी उत्पन्न भएको छ । शुरूमा नेपालमा पनि माओवादीको आन्दोलनप्रति गरीब जनताको सहानुभूति र समर्थन थियो । तर अब गरीब नेपाली जनताको पनि त्यो विश्वास रहेन माओवादीप्रति ।
    रियल स्टेट, प्राकृतिक संसाधन, सरकारी ठेक्का जस्ता थुप्रै क्षेत्रमा स्वतन्त्र प्रतिस्पर्धा गर्ने तैयारी गरिंदैछ भने अनुदानित खाद्यान्न सेवा, रोजगारी कार्यक्रमहरू, शिक्षा, स्वास्थ्य जस्ता सरकारी सेवाहरूमा अनियमितता पनि भएका छन् तर सरकार चनाखो छ । आर्थिक सुधारका कारण विकासको क्षेत्रमा चमत्कार देखिएको छ । तर सुशासनको क्षेत्रमा अझ धेरैथोक गर्नुपर्ने आवश्यकता छ । विज्ञान, सूचना प्रौद्योगिकी, अन्तरिक्ष आदिका क्षेत्रमा पनि भारतले निकै प्रगति गरेको छ । हाम्रो दक्षिणी छिमेकी भारतले द्रुतगतिमा गरिरहेको आर्थिक प्रगति हाम्रा निम्ति प्रेरणाको स्रोत हुनसक्छ ।
neelambAd
Name

(स्थानीय समाचार ,1, %प्रमुख समाचार ,1, खेलकूद ,25, मन्तव्य ,3, सम्पादकीय ,27,(७ अप्रिल–विश्व स्वास्थ्य दिवसको उपलक्ष्यमा),1,(सन्दर्भ: ५८ औं राष्ट्रिय सहकारी दिवस,1,(स्थानीय समाचार,7,%प्रमुख समाचार,3,१५ अगस्त,6,२० चैत्र २०७१),1,२०७७ सालको वार्षिक राशिफल,1,main news,8,pramuk samachar,1,recent,5,अन्तरार्टिय समाचार,10,अन्तराष्ट्रिय समाचार,105,अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस,1,अन्तर्वार्ता,28,अर्थ विशेष,129,अर्थ-उद्योग-वाणिज्य,710,अर्थ–उद्योग–वाणिज्य,29,अर्थविशेष,390,असार १५: धान दिवस,1,आइतवार विशेष,441,आजको बहस,16,आयुर्वेद,77,आर्थिक समाचार,136,आलेख,3,इतिहास,11,उपन्यास,11,एकाङ्की,4,एकाङ्की नाटक,2,कथा,55,कबीरा खडा बजार,216,कविता,44,कानुनी परामर्श,61,कुरोको चुरो,41,कृति समीक्षा,3,खेलकूद,1780,खोजीनीति,2,गजब,2,गुड फ्राइडे,1,गुरुनानक जयन्ती,1,गुरुनानक देव जयन्ती विशेष,1,चिठ्ठी,1,चियोचर्चा,1,जनसरोकार,2,जीवनी,2,जीवशास्त्र,1,जीवेम शरदः शतम्,1,जीवेम शरद: शतम्,1,जैव विविधता दिवस,1,टाकन–टुकन,54,टाकनटुकन,18,तथ्याङ्क,1,दृष्टिकोण,1,धन्वन्तरि जयन्ती,1,धर्म दर्शन,5,धर्म संस्कृति,10,धर्म–संस्कृति,115,नारी हस्ताक्षर,3,नारी हस्ताक्षर,6,नियतिको फल,1,नियात्रा,2,नीति वचन,1,पाठक पत्र,54,पाठक प्रतिक्रिया,22,पाठक मञ्च,58,पाठकमंच,42,पुस्तक समीक्षा,10,पोषण,2,पोषण/आहार,3,प्रजापिता ब्रह्माबाबाको ४७ औं अव्यक्ति दिवस,1,प्रतीक दैनिक,2264,प्रमुख समाचार,3585,प्रविधि,3,प्रवृत्ति र मनोवृत्ति,2,प्रसङ्गतरङ्ग,4,प्रसङ्गवश,1,फरक,145,फरक मत,2,फिचर,456,फिचर समाचार,81,फोटो,8,बाटिका,441,बुद्ध जयन्तीको उपलक्ष्यमा,1,बेलाको बोली,1,ब्रह्मा स्मृति दिवस,1,भानु जयन्ती,1,भाषा,1,भाषा/संस्कृति,1,भ्यालेन्टाइन डे,1,मजदुर दिवस विशेषः,1,मतमतान्तर,1,मतान्तर,1,मनोरन्जन,9,मन्तव्य,483,महाभारतबाट सङकलन तथा अनुवाद,231,महाभारतबाट सङकलित,16,महाशिवरात्री,1,महिला सरोकार,1,महिला हस्ताक्षर,1,मानवीय व्यवहार,1,यात्रा,29,यात्रा संस्मरण,3,यात्रानुभव,1,युग परिवर्तन कसरी र कहिले,3,युवा आवाज,1,राशिफल,2,रोचक,18,लघुकथा,32,लोक/संस्कृति,11,लोकविश्वास,2,लोहिया जयन्ती,1,वाटिका,553,वातावरण,1,वि.सं. २०७७ सालको वर्षफल,1,विज्ञान प्रविधि,3,विज्ञापनको लागि सम्पर्क,1,विश्लेषण,1,विश्व एड्स दिवसको उपलक्ष्यमा,1,विश्व सन्दर्भ,3,व्यक्तित्व,1,व्यङग्य,27,व्यङ्ग्य,35,व्यङ्ग्यम्,5,शिक्षा नेपाल,10,शिक्ष्f नेपाल,487,सङ्कलन तथा अनुवाद,35,सन्दभ: विश्व मधुमेह दिवस,1,सन्दर्भ ः विवेकानन्दा दिवस,2,सन्दर्भ - महिला हिंसा,3,सन्दर्भ - मानव अधिकार दिवस,1,सन्दर्भ : क्षयरोग दिवस,1,सन्दर्भ : चुरे दिवस,1,सन्दर्भ : बाल दिवस,1,सन्दर्भ : रमजान,1,सन्दर्भ ६१ औं राष्ट्रिय क्षयरोग दिवस,1,सन्दर्भः अन्तर्राष्ट्रिय हिन्दी दिवस,1,सन्दर्भ गाँधी जयन्ती,1,सन्दर्भः गुरु नानक जयन्ती,1,सन्दर्भ भानुजयन्ती,1,सन्दर्भः भारतको स्वतन्त्र दिवस,1,सन्दर्भ मोती जयन्ती,1,सन्दर्भः योग दिवस,1,सन्दर्भ रक्तसञ्चार सेवा दिवस,1,सन्दर्भ विश्व रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ- विश्व वातावरण दिवस,1,सन्दर्भ- श्रीकृष्ण जन्माष्टमी,2,सन्दर्भ-विश्व पर्यटन दिवस,1,सन्दर्भ– शहीद दिवस,1,सन्दर्भ: २६ जनवरी,8,सन्दर्भ: नारी दिवस,2,सन्दर्भ: बाल दिवस,2,सन्दर्भ: भारतको ६४औं गणतन्त्र दिवस,1,सन्दर्भ: भारतको ६९औं स्वतन्त्रता दिवस,1,सन्दर्भ: भारतको स्वतन्त्र दिवस,2,सन्दर्भ: रमजान पर्व,1,सन्दर्भ: रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व एड्स दिवस,3,सन्दर्भ: विश्व बाल दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व मौसम दिवस,1,सन्दर्भ: विश्व रेडक्रस दिवस,1,सन्दर्भ: वीपी जयन्ती,1,सन्दर्भ: श्री गुरु अर्जुनदेवजी महाराज शहिदी दिवस,1,सन्र्दभ विश्व पर्यावरण दिवस,1,सम–सामयिक,1,समय–सन्दर्भ,9,समयान्तर,301,समसामयिक,28,समाचार विश्लेषण,3,समीक्षा,1,समीक्षा समाहरण,1,सम्पादकीय,3049,सरोकार,46,संस्कृति/साहित्य,3,संस्मरण,15,साहित्यवार्ता,1,साहित्यात्मक,5,सिर्सियाँ नदी प्रदूषण प्रकरण,2,स्तवतन्त्र विचार,254,स्थानीय समाचार,12448,स्मृति,2,स्वतन्त्त विचार,2,स्वतन्त्र विचार,2833,स्वान्त सुखाय,88,स्वान्तः सुखाय,14,स्वान्तः सुखायः,140,स्वान्त सुखाय:,132,स्वान्त–सुखाय,157,स्वायन्त सुखाय,22,स्वास्थ्य चर्चा,49,हाम्रो बारेमा,2,हास्य एकाङ्की,1,हास्यव्यङ्ग्य एकाÍी,1,
ltr
item
Prateek Daily । प्रतीक दैनिक : भारतले गरेको आर्थिक प्रगति
भारतले गरेको आर्थिक प्रगति
Prateek Daily । प्रतीक दैनिक
https://www.prateekdainik.com.np/2013/01/blog-post_7752.html
https://www.prateekdainik.com.np/
https://www.prateekdainik.com.np/
https://www.prateekdainik.com.np/2013/01/blog-post_7752.html
true
6917042177189007432
UTF-8
सबै हेर्नुहोस् केही भेटिएन थप विस्तृत जवाफ दिनुहोस् Cancel reply Delete By Home PAGES POSTS सबै हेर्नुहोस सिफारिस गरिएको वर्गीकरण समाचार संग्रह खोज्नुहोस् सबै पोस्ट Not found any post match with your request गृहपृष्ठ Sunday Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sun Mon Tue Wed Thu Fri Sat January February March April May June July August September October November December Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec भर्खरै एक मिनेट अघि $$1$$ एक मिनेट अघि एक घण्टा अघि $$1$$ एक घण्टा अघि हिजो $$1$$ हिजो $$1$$ एक साताअघि पाँच साताअघि Followers Follow THIS PREMIUM CONTENT IS LOCKED STEP 1: Share to a social network STEP 2: Click the link on your social network Copy All Code Select All Code All codes were copied to your clipboard Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy