- बालगोपाल थापा
मिति २०६९ साउन गते गणेश सर्राफले यस भौतिक संसारबाट बिदा लिनुभएको समाचारले मलाई सारै स्तब्ध तुल्यायो । म आफैं पनि बिरामी भई वीरगंजको आइसियुबाट स्थानान्तरण भई काठमाडौंस्थित ‘ब्लू क्रस’ अस्पतालको आइसीयुबाट दुई दिनपश्चात् जेनरल बेडमा सुतिरहेको थिएँ । त्यति बेला नै क. गणेश सर्राफको शोक समाचारले मेरो मन–मस्तिष्कमा थुप्रै कुराहरू चलचित्रझैं खेलिरहयो । तर मेरो बाध्यता भनेको गणेश सर्राफको अन्तिम यात्रामा सहभागी हुन नपाउनु र अन्तिम लाल सलाम दिन नपाउनु थियो । यसै दु:खको पीडाबोध गर्दै आफ्ना यिनै दुई शब्दमार्फत् अन्तिम लाल सलामको श्रद्धासुमन चढाउन चाहन्छु ।
गणेश सर्राफसँग मेरो कम्युनिस्ट आन्दोलनको सहयात्रा २०४६ सालको जनान्दोलनपछि शुरु भएको हो । यसो त मेरो र उनको उमेरबीच १९/२० वर्षको फरक भए तापनि कम्युनिस्ट आन्दोलनमा उनी म जतिकै जोशिलो, सक्रिय र जिम्मेवार भएको पाएँ । गणेश सर्राफ २०३४ सालमैं नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी
(मानन्धर समूह)को सदस्यता लिएर कम्युनिस्ट पार्टीमा क्रियाशील थिए । तत्कालीन निरङ्कुश पञ्चायती शासनकालमा कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्य बन्नु र जनताप्रति समर्पित हुन खोज्नु कम जोखिमपूर्ण थिएन । तराईको स्वर्णकार जातिमा जन्म भई सुन, चाँदीको व्यापार गर्दै मध्यम वर्गमा हुर्किएका गणेश सर्राफले आफूलाई कम्युनिस्ट आन्दोलनमा समर्पित गर्नु कम साहसिलो थिएन । जनताको सेवालाई नै प्रधान उद्देश्य मानी निरङ्कुश पञ्चायती कालमा २०२२ साल देखि २०३४ सालसम्म वीरगंज उपमहानगरपालिकाको तीनपटकसम्म लगातार वडा अध्यक्षमा विजयी भई जनसेवामा कार्यरत गणेश सर्राफ पञ्चायतकालदेखि नै वामपन्थीहरूको सम्पर्कमा रही आर्थिक तथा भौतिक सहयोग गर्दै आएका थिए । २०३४ सालमा क.विष्णु मानन्धरबाट नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता प्राप्त गरी नेपाल कम्युनिस्ट मानन्धर समूहको पर्सा जिल्ला कमिटीको सदस्य भई कम्युनिस्ट आन्दोलनमा क्रियाशील रहे । यसै क्रियाशीलताको कारण २०४६ सालमा उक्त पार्टीको जिल्ला कमिटीको अध्यक्ष भई काम गर्न थाले । २०४६ सालको जनान्दोलनमा संयुक्त वाममोर्चाको एक सदस्य भई आन्दोलन सफल पार्न महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरे । संयुक्त वाममोर्चाको सदस्य भई उनी विस्तारै नेकपा एमालेप्रति आकर्षित भए र २०४९ सालमा उनले नेकपा एमालेमा प्रवेश गरे । नेकपा एमाले प्रवेश गर्ने श्रेय नेकपा एमालेको तत्कालीन जननेता स्व. मदन भण्डारी र एमालेको कार्यक्रम ‘जनताको बहुदलीय जनवाद’लाई छ । एमाले प्रवेश पछि नै उनको वास्तविक क्रान्तिकारी जीवन प्रारम्भ भएको हो । किनभने त्यसपछि एमालेको प्रत्येक धारणा, जुलुस, आन्दोलन, प्रजिअ कार्यालय घेराउ, एस.पी.कार्यालय घेराउ, कालो झन्डा प्रदर्शनमा सक्रिय सहभागी हुँदै उनले एमालेको क्रान्तिकारी जीवन यात्रा प्रारम्भ गरे । एमालेको सदस्य भई जिम्मेवारी लिने क्रममा उनी नेकपा एमाले पर्सा जिल्ला कमिटीको सल्लाहकार समितिको अध्यक्ष, मदन आश्रित भवन निर्माणको कोषाध्यक्ष एवं आर्थिक विभागको सदस्य भई जिम्मेवारी निर्वाह गरे । २०५२/१२/१४ गतेदेखि पर्सा जिल्ला स·ठन कमिटीको सदस्य र आर्थिक कमिटीको सदस्य भई जिम्मेवारी निर्वाह गरे । यस अतिरिक्त सरकारी तथा गैरसरकारी प्रतिष्ठानमा समेत भूमिका निर्वाह गर्ने गणेश सर्राफ एमनेस्टी इन्टरनेशनल ग्रुप सोर्हको संस्थापक सदस्य रही उपाध्यक्षसमेतको जिम्मेवारी निर्वाह गरे । उनले नारायणी उपक्षेत्रीय अस्पतालका अध्यक्ष, माईस्थान सञ्चालक समितिका उपाध्यक्ष, गीता मन्दिर सञ्चालक समितिका सदस्य, नेपाल सोभियत मैत्री सङ्घका सदस्य र नेपाल रूस मैत्री सङ्घको सदस्यको जिम्मेवारी सम्हाले । गणेश सर्राफलाई नेकपा एमालेले स्थानीय निर्वाचन २०४९ मा वीरगंज उपमहानगरपालिकाको उपमेयरको प्रत्याशी बनाएको थियो । यतिका जिम्मेवारी सम्हाल्दै आएका गणेश सर्राफको जन्म सनफुल देवी सर्राफको कोखबाट १९९५ साल पौष महिनामा भएको थियो । वीरगंजको त्रिभुवन हनुमान हाई स्कूलबाट दशौं कक्षासम्म शिक्षा प्राप्त मध्यम परिवारमा जन्मेका गणेश सर्राफको वैवाहिक जीवन यात्रा २०१५ सालमा शुरु भयो । पत्नी, ३ छोरा १ छोरी रहेका गणेश सर्राफका पिता स्व. शिवशड्ढरप्रसाद सर्राफ थिए । उनी आफ्ना समकालीन प्रमुख मित्रहरूमा क. बिकाउ गिरी, क. नीलाम्बर आचार्य र क. विष्णु मानन्धरलाई सम्झन्थे । उनी आफ्ना जीवनको सबैभन्दा दु:खपूर्ण घटना नेकपा एमालेको सरकारलाई अदालतको गैरसंवैधानिक फैसलाबाट राजीनामा गराएको क्षण र मदन भण्डारी एवं जीवराज आश्रितको षडयन्त्रपूर्वक जीप दुर्घटना मान्दथे । जीवनको सबैभन्दा रोमाञ्चक घटना तथा रमाइला क्षणहरू सम्झनुपर्दा नेकपा एमालेको बहुमतको सरकार, नौ महिने शासनकालमा एमालेप्रति जनसमर्थनको लहर, जनमानसको मस्तिष्कमा रहेको कम्युनिस्ट पार्टीको भ्रमपूर्ण भयबाट मुक्ति, विधवा भत्ता, वृद्ध भत्ता, आफ्नो गाउँ आफैं बनाउँ मान्दथे । प्रेरक तथा आदर्श व्यक्तिको रूपमा उनी स्व. मदन भण्डारी, माधव नेपाल, कृष्णप्रसाद भण्डारीलाई मान्दथे । पार्टीलाई सुझाव दिने क्रममा स्वच्छ एवं चरित्रवान व्यक्तिलाई मात्र पार्टी सदस्यता दिनुपर्ने, अवसरवादबाट सावधान हुनुपर्ने र अवसरवादीहरूलाई पार्टीबाट पन्छाउनुपर्ने मान्यता र आदर्श बोकेका गणेश सर्राफ आज हामीबीच छैनन् ।
कम्युनिस्ट आन्दोलनको सहयात्रीको रूपमा मैले सम्झिनुपर्दा दुई दशक अघिको गणेश सर्राफलाई पाउँदा हामी तत्कालीन एमालेका सबैजसो कार्यकर्ताहरूको मनमस्तिष्कमा एउटै प्रश्न आउँथ्यो, गणेश सर्राफ एकजना व्यापारी, त्यसमा पनि दशै औंलामा विभिन्न रत्न पत्थरजडित औंठीहरू पहिरन, घाँटीमा मोटा–मोटा सुनको सिक्री कसरी कम्युनिस्ट हुन सक्छ ? तर हाम्रा ती सोचहरू गलत थिए । किनभने कम्युनिस्ट भनेको त विचारले र व्यवहारले प्रमाणित गर्ने कुरा हो ।
त्यसैगरी सहयात्राको क्रममा उनको विचार, व्यवहार र हामीभन्दा जेठो कम्युनिस्ट आन्दोलनको इतिहास बोकेका गणेश सर्राफ कहिले पनि पद, प्रतिष्ठा, अवसर, अर्थको लोभमा परेनन् । सदैव निस्स्वार्थ भावले पार्टीप्रति समर्पित, पार्टीको निर्णयप्रति वफादार, जनसेवा प्रति सदैव क्रियाशील रहे । गणेश सर्राफले आफ्नो सम्पूर्ण जीवनकाल कम्युनिस्ट आन्दोलन, जनता र राष्ट्रका लागि पुर्याउँदै आएको योगदानलाई कदर गर्दै म अन्तिम लाल सलामको भावपूर्ण श्रद्धाञ्जलि अर्पण गर्न चाहन्छु । अलविदा क.गणेश सर्राफ १
मिति २०६९ साउन गते गणेश सर्राफले यस भौतिक संसारबाट बिदा लिनुभएको समाचारले मलाई सारै स्तब्ध तुल्यायो । म आफैं पनि बिरामी भई वीरगंजको आइसियुबाट स्थानान्तरण भई काठमाडौंस्थित ‘ब्लू क्रस’ अस्पतालको आइसीयुबाट दुई दिनपश्चात् जेनरल बेडमा सुतिरहेको थिएँ । त्यति बेला नै क. गणेश सर्राफको शोक समाचारले मेरो मन–मस्तिष्कमा थुप्रै कुराहरू चलचित्रझैं खेलिरहयो । तर मेरो बाध्यता भनेको गणेश सर्राफको अन्तिम यात्रामा सहभागी हुन नपाउनु र अन्तिम लाल सलाम दिन नपाउनु थियो । यसै दु:खको पीडाबोध गर्दै आफ्ना यिनै दुई शब्दमार्फत् अन्तिम लाल सलामको श्रद्धासुमन चढाउन चाहन्छु ।
गणेश सर्राफसँग मेरो कम्युनिस्ट आन्दोलनको सहयात्रा २०४६ सालको जनान्दोलनपछि शुरु भएको हो । यसो त मेरो र उनको उमेरबीच १९/२० वर्षको फरक भए तापनि कम्युनिस्ट आन्दोलनमा उनी म जतिकै जोशिलो, सक्रिय र जिम्मेवार भएको पाएँ । गणेश सर्राफ २०३४ सालमैं नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी
(मानन्धर समूह)को सदस्यता लिएर कम्युनिस्ट पार्टीमा क्रियाशील थिए । तत्कालीन निरङ्कुश पञ्चायती शासनकालमा कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्य बन्नु र जनताप्रति समर्पित हुन खोज्नु कम जोखिमपूर्ण थिएन । तराईको स्वर्णकार जातिमा जन्म भई सुन, चाँदीको व्यापार गर्दै मध्यम वर्गमा हुर्किएका गणेश सर्राफले आफूलाई कम्युनिस्ट आन्दोलनमा समर्पित गर्नु कम साहसिलो थिएन । जनताको सेवालाई नै प्रधान उद्देश्य मानी निरङ्कुश पञ्चायती कालमा २०२२ साल देखि २०३४ सालसम्म वीरगंज उपमहानगरपालिकाको तीनपटकसम्म लगातार वडा अध्यक्षमा विजयी भई जनसेवामा कार्यरत गणेश सर्राफ पञ्चायतकालदेखि नै वामपन्थीहरूको सम्पर्कमा रही आर्थिक तथा भौतिक सहयोग गर्दै आएका थिए । २०३४ सालमा क.विष्णु मानन्धरबाट नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता प्राप्त गरी नेपाल कम्युनिस्ट मानन्धर समूहको पर्सा जिल्ला कमिटीको सदस्य भई कम्युनिस्ट आन्दोलनमा क्रियाशील रहे । यसै क्रियाशीलताको कारण २०४६ सालमा उक्त पार्टीको जिल्ला कमिटीको अध्यक्ष भई काम गर्न थाले । २०४६ सालको जनान्दोलनमा संयुक्त वाममोर्चाको एक सदस्य भई आन्दोलन सफल पार्न महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरे । संयुक्त वाममोर्चाको सदस्य भई उनी विस्तारै नेकपा एमालेप्रति आकर्षित भए र २०४९ सालमा उनले नेकपा एमालेमा प्रवेश गरे । नेकपा एमाले प्रवेश गर्ने श्रेय नेकपा एमालेको तत्कालीन जननेता स्व. मदन भण्डारी र एमालेको कार्यक्रम ‘जनताको बहुदलीय जनवाद’लाई छ । एमाले प्रवेश पछि नै उनको वास्तविक क्रान्तिकारी जीवन प्रारम्भ भएको हो । किनभने त्यसपछि एमालेको प्रत्येक धारणा, जुलुस, आन्दोलन, प्रजिअ कार्यालय घेराउ, एस.पी.कार्यालय घेराउ, कालो झन्डा प्रदर्शनमा सक्रिय सहभागी हुँदै उनले एमालेको क्रान्तिकारी जीवन यात्रा प्रारम्भ गरे । एमालेको सदस्य भई जिम्मेवारी लिने क्रममा उनी नेकपा एमाले पर्सा जिल्ला कमिटीको सल्लाहकार समितिको अध्यक्ष, मदन आश्रित भवन निर्माणको कोषाध्यक्ष एवं आर्थिक विभागको सदस्य भई जिम्मेवारी निर्वाह गरे । २०५२/१२/१४ गतेदेखि पर्सा जिल्ला स·ठन कमिटीको सदस्य र आर्थिक कमिटीको सदस्य भई जिम्मेवारी निर्वाह गरे । यस अतिरिक्त सरकारी तथा गैरसरकारी प्रतिष्ठानमा समेत भूमिका निर्वाह गर्ने गणेश सर्राफ एमनेस्टी इन्टरनेशनल ग्रुप सोर्हको संस्थापक सदस्य रही उपाध्यक्षसमेतको जिम्मेवारी निर्वाह गरे । उनले नारायणी उपक्षेत्रीय अस्पतालका अध्यक्ष, माईस्थान सञ्चालक समितिका उपाध्यक्ष, गीता मन्दिर सञ्चालक समितिका सदस्य, नेपाल सोभियत मैत्री सङ्घका सदस्य र नेपाल रूस मैत्री सङ्घको सदस्यको जिम्मेवारी सम्हाले । गणेश सर्राफलाई नेकपा एमालेले स्थानीय निर्वाचन २०४९ मा वीरगंज उपमहानगरपालिकाको उपमेयरको प्रत्याशी बनाएको थियो । यतिका जिम्मेवारी सम्हाल्दै आएका गणेश सर्राफको जन्म सनफुल देवी सर्राफको कोखबाट १९९५ साल पौष महिनामा भएको थियो । वीरगंजको त्रिभुवन हनुमान हाई स्कूलबाट दशौं कक्षासम्म शिक्षा प्राप्त मध्यम परिवारमा जन्मेका गणेश सर्राफको वैवाहिक जीवन यात्रा २०१५ सालमा शुरु भयो । पत्नी, ३ छोरा १ छोरी रहेका गणेश सर्राफका पिता स्व. शिवशड्ढरप्रसाद सर्राफ थिए । उनी आफ्ना समकालीन प्रमुख मित्रहरूमा क. बिकाउ गिरी, क. नीलाम्बर आचार्य र क. विष्णु मानन्धरलाई सम्झन्थे । उनी आफ्ना जीवनको सबैभन्दा दु:खपूर्ण घटना नेकपा एमालेको सरकारलाई अदालतको गैरसंवैधानिक फैसलाबाट राजीनामा गराएको क्षण र मदन भण्डारी एवं जीवराज आश्रितको षडयन्त्रपूर्वक जीप दुर्घटना मान्दथे । जीवनको सबैभन्दा रोमाञ्चक घटना तथा रमाइला क्षणहरू सम्झनुपर्दा नेकपा एमालेको बहुमतको सरकार, नौ महिने शासनकालमा एमालेप्रति जनसमर्थनको लहर, जनमानसको मस्तिष्कमा रहेको कम्युनिस्ट पार्टीको भ्रमपूर्ण भयबाट मुक्ति, विधवा भत्ता, वृद्ध भत्ता, आफ्नो गाउँ आफैं बनाउँ मान्दथे । प्रेरक तथा आदर्श व्यक्तिको रूपमा उनी स्व. मदन भण्डारी, माधव नेपाल, कृष्णप्रसाद भण्डारीलाई मान्दथे । पार्टीलाई सुझाव दिने क्रममा स्वच्छ एवं चरित्रवान व्यक्तिलाई मात्र पार्टी सदस्यता दिनुपर्ने, अवसरवादबाट सावधान हुनुपर्ने र अवसरवादीहरूलाई पार्टीबाट पन्छाउनुपर्ने मान्यता र आदर्श बोकेका गणेश सर्राफ आज हामीबीच छैनन् ।
कम्युनिस्ट आन्दोलनको सहयात्रीको रूपमा मैले सम्झिनुपर्दा दुई दशक अघिको गणेश सर्राफलाई पाउँदा हामी तत्कालीन एमालेका सबैजसो कार्यकर्ताहरूको मनमस्तिष्कमा एउटै प्रश्न आउँथ्यो, गणेश सर्राफ एकजना व्यापारी, त्यसमा पनि दशै औंलामा विभिन्न रत्न पत्थरजडित औंठीहरू पहिरन, घाँटीमा मोटा–मोटा सुनको सिक्री कसरी कम्युनिस्ट हुन सक्छ ? तर हाम्रा ती सोचहरू गलत थिए । किनभने कम्युनिस्ट भनेको त विचारले र व्यवहारले प्रमाणित गर्ने कुरा हो ।
त्यसैगरी सहयात्राको क्रममा उनको विचार, व्यवहार र हामीभन्दा जेठो कम्युनिस्ट आन्दोलनको इतिहास बोकेका गणेश सर्राफ कहिले पनि पद, प्रतिष्ठा, अवसर, अर्थको लोभमा परेनन् । सदैव निस्स्वार्थ भावले पार्टीप्रति समर्पित, पार्टीको निर्णयप्रति वफादार, जनसेवा प्रति सदैव क्रियाशील रहे । गणेश सर्राफले आफ्नो सम्पूर्ण जीवनकाल कम्युनिस्ट आन्दोलन, जनता र राष्ट्रका लागि पुर्याउँदै आएको योगदानलाई कदर गर्दै म अन्तिम लाल सलामको भावपूर्ण श्रद्धाञ्जलि अर्पण गर्न चाहन्छु । अलविदा क.गणेश सर्राफ १
