भावनाको कदर

- शीतल गिरी   
पर–पुरुष, पराई, अथवा नातागोता भन्दा एकदम फरकको कुनै पुरुष । यस्ता मानिससँग भेट हुनु, केही कुराकानी हुनु प्रत्येक नारीको लागि सामान्य कुरो बनिसकेको छ । पुरुषप्रधान समाजमा नारीले अन्य पुरुषसँग कुनै वास्तै नगरोस् आज यो हुनै सक्दैन । आज मर्यादाको तन्तु कमजोर बन्दै गइरहेको छ । सम्पूर्ण संस्कृति छिन्न–भिन्न हुँदैछ । भन्नुस् किन ?
    घरमा, बजारमा, कार्यालयमा, बसमा अन्य पुरुषहरूसँग भेटघाट हुनु स्वाभाविकै हो । त्यो युग त अहिले छैन, नारीलाई रनिवासमा थुनेर राखियोस् । नारीले युग अनुसार आफ्नो प्रतिभा र महत्त्व बुझेर घरबाट बाहिर पाइला राख्न सक्ने क्षमतावान बनेका छन् भने अवश्य नै पर–पुरुषसँग भेटघाट भइहाल्छ । ती नारी धेरै गम्भीर र समर्थ बन्दछन् । आफ्नो प्रतिभा र महत्त्व नबुझ्ने नारी असमर्थ हुन्छन् अथवा बन्दछन् । असमर्थको आशय हो परनिर्भर बन्नू । ऊ घर परिवार चलाउँदैन, मानौं जीवन गुजार्न मात्र चाहन्छ । सुखमा पनि, दु:खमा पनि । उसको आफ्नै अलग सोच हुँदैन, गतिलो सोच, जसले गर्दा घरको स्थितिमा सुधार आओस् । 
    हाम्रो देशको सामाजिक बनोट अनुसार पुरुष चाहे पति–मित्र होस्, छिमेकी होस् या सहकर्मी अथवा बाटोमा भेटिएको कुनै परिचित नै किन नहोस् सबैसँग औपचारिकता हार्दिकतासँग व्यवहार गर्नु गार्‍हो छ । यदि नारीले यस्तो गर्दिन भने उसलाई घमण्डी, अहड्ढारी र नजाने के–के उपाधि भिडाइन्छ । यहाँनिर क्षितिज र अमिताको उदाहरण दिनु सामयिक हुनेछ ।
    क्षितिजसँग विवाह भएको थियो अमिताको । घर परिवार परिचय कार्यक्रमको दिन कुर्सीमा बसेकी शर्मिली, सड्ढोची, लजालू, नतनयनी अमितासँग हाँसखेल गर्दै जिस्किंदै थिए क्षितिजको टाढाको नातामा पर्ने भाइहरू । क्षितिजका साथीभाइहरू पछिपछि पनि घर आउने जाने गर्थे ।
    ‘नमस्कार भाउज’ बाट शुरु भएर हाँस खेल, जिस्कनु र अमिताको सौन्दर्य र सीपको वर्णन । अमितालाई यस्तो वातावरण राम्रो लाग्दैनथ्यो । उनी उठेर भित्र जान्थिन् । साथीहरू गएपछि क्षितिज रिसाउँथ्यो । अमिता साथीहरूसँग धक फुकाएर नबोलेकोमा गाली गथ्र्यो । अमिता झिझो मान्थिन् । कसैले त अश्लील सड्ढेत पनि गर्थे । उनी हुर्किएको संस्कारमा नमिल्ने कुरोलाई अश्लील भन्थिन् ।
    ‘जिस्किनुपर्छ, मजाकमा रमाउनुपर्छ’ भन्थ्यो क्षितिज । आजको युगमा संस्कारविहीन, पाखे बनेर बसेमा मेरो बेइज्जती हुन्छ भन्ने गथ्र्यो र आफूलाई परिवर्तन नगरेमा परित्याग गर्ने धम्कीसम्म दिन्थ्यो । लोग्नेको मन राख्न अमिताले आफ्नो भावना दबाइन् । र उनी क्षितिजका साथीहरूबीच बाध्यतावश बस्न थालिन् । उनी पनि विस्तारै–विस्तारै त्यही र·मा र·िदै गइन् । अथवा हुन सक्छ लोग्नेले नै त्यस्तो बनाएको होस् ।         शुरुमा हास–परिहासबीच बाध्यतावश बस्न थालिन् । हास–परिहासबीच कहिले चियानास्ता, कहिले खाना । साथीहरूको आउनेजाने क्रम बाक्लियो । कति उत्साह र स्नेहले आमाबाबुले छमेरीलाई विवाह गरेर पठाउँछन् । के उनीहरूको चित्तमा कहिल्यै पनि आफूले बसालेको संस्कार नाघोस् भन्ने चाहना हुन्छ । उनीहरूको हृदय प्रसन्न तब हुन्छ, जब छोरीको घर परिवार मर्यादापूर्वक प्रगति गर्दै गरेको पाउँछन् ।
    अमितालाई धेरै नराम्रो लाग्दथ्यो । तर पतिको डरले सब सहन्थिन् । क्षितिज चाहन्थ्यो अमिता उसका साथीहरूसँग खुलेर बोलोस्, हास–परिहास गरोस्, गीत सुनाओस् र साथीहरू तिनको सौन्दर्यको बढाइँ गरून् । बस यतिकैमा ऊ खुशीले पागल हुन्थ्यो ।
    विस्तारै–विस्तारै मजबुरी आदतमा परिणत भयो । उनको लजालुपन हराउँदै गयो । खुलापनको कारण यदाकदा उनको कानमा पर्न थाल्यो–‘चरित्रहीन छे’,‘...सँग फसेकी छे ।’
    अमिताको अन्तरात्माले नस्विकार्दा पनि उनी बदलिनुपर्‍यो, यसको दु:ख उनलाई छ । यदि क्षितिजले अमिताको भावनाको कदर गरेको भए, उनलाई आफ्नै जीवन शैलीमा बाँच्न दिएको भए केही बिग्रिने त थिएन ।
    यो विडम्बना नै हो नारीले हाँसेर कुरा गरी भने चरित्रहीन भनिन्छ, हाँसेर नबोलेमा घमण्डी भनिन्छ । यी दुई स्थितिबाट बच्न जरुरी छ, परपुरुषसँग सन्तुलित सम्बन्ध बनाउनुपर्दछ ।
    यस्तो सम्बन्धमा हार्दिकता त होस् तर मर्यादासहित । प्रत्येक मानिसको आफ्नो स्वभाव, विचार, भावना हुन्छ । पतिले जबरजस्ती पत्नीको स्वभाव, विचार र भावना बदल्ने कोशिश गर्नुहुँदैन ।
    समय अनुसार मिल्न सक्नु मानव स्वभाव हो र यस मान्यताभन्दा भिन्न नारी पनि जान सक्दिन । पत्नीको भावनाको कदर गर्दा पतिको अहंमा धक्का लाग्ने होइन । पुरुष र नारीको प्रकृति नै यस्तै छ, अक्सर आपसी भेटघाट या औपचारिक सम्बन्धले कहिले अर्को रूप लिन्छ, भन्न सकिन्न ।
    भलै अमिताले पतिप्रति पूर्णत: अपनत्व महसुस गर्छिन्, उनको लागि पति नै सर्वाधिक प्रिय छ । तर यसको अर्थ यो होइन कि परपुरुषले आफ्नो हृदयमा उनलाई नबसाएको होस् । यदि यस्तो नहुँदो हो त ‘चरित्रहीन’ शब्द नै शायद शब्दकोशमा नै रहन्थेन होला ।
    अमरको आकर्षण शुरुदेखि नै पत्नीप्रति कम रहयो । साथीहरूसँग घुम्नु, होटेलमा खानु र राति अबेला घर फर्किनु । आएर चुपचाप पलङमा सुत्नु । बिचरी शान्ता दिनरात गृहकार्यमा व्यस्त भोकीप्यासी पतिको प्रतीक्षा गरिरहन्थिन् र जब राति आएर अमरले भन्थ्यो– ‘मैले त साथीहरूसँगै खाएर आएको छु, तिमी खाऊ’ तब उसको प्रतीक्षारत हृदय रुनु स्वाभाविकै हो ।
    पत्नीलाई घुमाउनु, प्रेम गर्नु या उसको लागि मीठो दुई वचन बोल्नु त अमरले सिकेकै थिएन । लालायित थिइन् बिचरी पतिको सामीप्य पाउनका लागि ।
    शान्ताको भागमा पर्दथ्यो पतिको प्रताडना र रूखो वचन । दिक्क हुन थालिन् आफ्नो जीवनसँग । यदि शान्ता परपुरुष प्रति आकर्षित भएको अवस्थामा नराम्रो पररूणामको सामना अमरले पनि गर्नुपर्छ । प्रत्येक पुरुष नम्र र सेवाभावी पत्नी चाहन्छन् ।
    घरमा पतिबाहेक अन्य कोही सदस्य छैन भने यस्तो अवस्थामा पतिले उपेक्षा गर्नु भनेको पत्नीलाई नेपाली समाजको यथोचित मान्यता र सीमा बाहिर गएर आचरण गर भन्नु हो । अमरले पत्नीको भावना बुझ्नुपर्छ, गुणवती शान्ताको कदर गर्नुपर्छ । प्रत्येक पत्नी पतिको सामीप्य चाहन्छे र यो उसको अधिकार पनि हो ।
    पति–पत्नीको सम्बन्ध सुमधुर भएमा मात्र बालबालिकाको भविष्य उज्ज्वल बन्न सक्छ । पतिको साथी होस् या यात्रााक्रमको नयाँ परिचित अथवा छिमेकी या सहकर्मी पुरुषको आकर्षक र विनम्रताको सामना नारीले पाइला–पाइलामा गर्नुपर्छ र यिनीहरूको चाहना जे भएपनि नारी स्वयं यसप्रति सजग रहन सक्नुपर्छ । खासगरी त्यो घर बिग्रिन पुगेको देखिन आएको छ जुन घरमा पतिले पत्नीको भावनाको कदर गरेको हुँदैन र यसरी त्यो घर बिगार्नमा पतिका मित्रहरूले नै पहल गर्ने गरेको पाइएको छ ।
    यहाँ यसो भन्न कदापि खोजिएको होइन कि नारीले परपुरुषसँग कुराकानी नै गर्नुहुन्न, मर्यादामा रही कुराकानी गर्नु नराम्रो होइन ।
    अलिकति मात्र सीमोल्लङ्घनले पनि खासगरी नारीलाई भयड्ढर सड्ढटमा पार्न सक्छ । अलिकति पनि यस्तो सम्बन्धबारे यताउती चर्चा चल्न थाल्यो भने नारी घर–परिवार र समाजको नजरमा बिझ्ने हुन्छे र पतिको नजरबाट सदाका लागि टाढा हुन पुग्छे ।
    सतीशको स्वभाव अर्कै छ । उसको विचारमा पत्नीलाई स्वतंत्रता दियो भने बिग्रिन्छन् । यसकारण ऊ पत्नीलाई नियन्त्रणमा राख्दछ । अनु दिनभरि गृहकार्यमा खटिरहन्छिन् ।
    सतीश काममा गएपछि उनले ढोका बन्द गर्नुपर्छ । त्यस घरमा छरछिमेकको प्रवेश रोक लगाइएको छ । उसको यस्तो नियन्त्रणले अनु दिक्दार छिन् ।
    झ्यालबाट हेर्न, बरन्डामा बस्न पाउँदिनन् । उनको इच्छा हुन्छ छिमेकीसँग कुराकानी गर्ने, साथी बनाउने । छिमेकीका घरतर्फ लम्केको पाइला सतीशको रौद्र स्वभावको कारण बढ्न सक्दैन । आखिर कहिलेसम्म यस्तो ? विद्रोहको भावना पलाउनु स्वाभाविकै हो ।
कसलाई थाहा छैन, नारी पनि मानिस हो । यस्तो बन्दी जीवन अनुले इच्छापूर्वक स्विकारेकी होइनन् । अन्तत: त्यही भयो अनु कुण्ठा, त्रास, वैमनस्य र पश्चात्तापको विष एकान्तमा एक्लै पिउन विवश भइन् । अत: प्रत्येक पतिले पत्नीको भावना बुझ्ने प्रयास गर्नुपर्छ । नारीले पनि पर पुरुषसँगको सम्बन्धलाई मर्यादित बनाउनु पर्छ ।
    केही पुरुषहरूमा यस्तो स्वभाव पाइने गर्दछ कि कुनै नारीले हाँसेर कुरा गरी भने उसले आफ्नो मनमा हवाई कल्पना बनाउन थालिहाल्छ । उसलाई लाग्दछ हाँसेर बोल्नुको एउटै कारण हुन सक्छ त्यो हो नारी ऊप्रति आकर्षित भएकी छ । तब ऊ प्रयत्न गर्दछ, त्यस नारीलाई जसरी भएपनि आफ्नो अधिकारमा लिउँ । यस्तो स्थितिको सामना गर्न नारीलाई निकै असजिलो पर्छ ।
    पुरुषको हास्यास्पद, उग्र र स्पष्ट सड्ढेतलाई तिनले झेल्नुपर्ने हुन्छ, देख्नेहरूले गलत सोचाइ बनाउन सक्छन् । साँच्चै भन्ने हो भने पुरुषहरूको असमझदारीपूर्ण व्यवहारको कारण नारी चिन्तित हुन पुग्छन् । यस्तो घटना विवाहित नारीसँग नघटोस्, यसका लागि नारी (पत्नी) को भावना पनि पतिले बुझ्नुपर्दछ । पतिबाट उपेक्षित नारीको हृदयमा परपुरुषप्रति मोह पलाउनु, आकर्षित हुनु स्वाभाविकै हो ।
    कतिपय नारी सामाजिक मर्यादावश आफू कुण्ठित भएर पनि परपुरुषप्रतिको मोह दबाउँछन् भने केही नारी आफ्नो भावनाको कदर नगर्ने पतिलाई पनि वास्ता नगरी परपुरुषको मोहपाशमा बाँधिन पुग्छन् । त्यस्ता नारीहरू पुरुषको प्रशंसात्मक बोलीचालीबाट प्रसन्न हुन्छन् ।
    यो विषय गम्भीर छ, समाजमा नारीको स्थानलाई कम आँकिएको छ । तसर्थ धेरै पतिहरू ‘जवाँमर्द’ बन्न पत्नीको भावना बुझ्न चाहन्नन् यसैले हाम्रो समाजमा पोइल जाने चलनमा कमी आउन सकेको छैन । उमा आफ्नो पतिसँग दिक्क छिन् । उनले भनेको मान्दैन । मनमानी गर्छ । कहिल्यै उनलाई प्रेम गर्दैन, घुमाउन लग्दैनन् । आफ्नो व्यापारमा दिनरात तल्लीन रहने गर्छन् ।
    पैसाको कमी छैन उमालाई । स्वतन्त्रता पनि पूरा दिएको छ । जब इच्छा हुन्छ घुम्न जान या किनमेल गर्न स्वतन्त्रता छ । तर पैसा नै सबथोक त होइन ।
    प्रेमको तुलना पैसासँग गर्न त सकिंदैन । के गर्ने टी.भी., कम्प्युटर, टेलिफोन, फ्रिज यस्ता भौतिक वस्तुले पतिको प्रेम त दिन सक्दैन । तिनले आफू सक्दो उपाय त गरिन् , तर पतिमा कुनै परिवर्तन आएन । नारी पनि मानिस हो । अत: पतिले पत्नीलाई माया गर्नुपर्छ । कमसेकम १० दिनमा एकपटक सँगै घुमाउन लैजानुपर्छ । जुनसुकै काम कुरा गर्दा पनि सरसल्लाह लिनुपर्छ र कदापि पत्नीलाई वस्तु ठान्नुहुँदैन । जुन पतिले पत्नीसँग राम्रो व्यवहार गर्दैन वास्तवमा भन्ने हो भने त्यही पति असफल हो ।