रामशरण पुडासैनी, सरिखेत/
पश्चिम मकवानपुरको सरिखेत गाउं विकास समितिमा रेशमखेतीबाट स्थानीय बासिन्दाले ठूलो प्रगति गरेका छन्।
अन्नबालीबाट जीवन धान्न हम्मेहम्मे परेका स्थानीयवासीको अहिले जीवनशैलीमा नै परिवर्तन आएको छ। खान, लगाउन र चार्डपर्व मान्न ऋण काढ्नुपर्ने समस्या मात्रै टरेको छैन सरिखेतवासीको। अहिले उनीहरूले नयां घर बनाएका छन्। गाउंभरि सेताम्मे जस्ताले छाएको घर देखिन्छ। बालबालिकालाई शहरमा राखेर पढाउन सकेका छन्। घरघरमा सीडीएमए फोन पनि राखेका छन् उनीहरूले। रेशमखेतीले उनीहरूको आधारभूत आवश्यकता त पूरा गरेको छ नै सुविधाहरूको समेत उपभोग गर्न पाएका छन्। हिजोआज त उनीहरूले गाउंकै सहकारीमा बचतसमेत गर्न थालेका छन्। "रेशमखेती नगरेको भए पैसा खेलाउन पाइन्नथ्यो। चाड मनाउन र छोराछोरी पढाउन ऋण काढ्नुपथ्र्यो।" ६६ वर्षो ग·ाबहादुर शाहले भने- दुःखको बेलामा यसले औंधी काम दिएको छ।
स्थानीय दीलिपकुमार शाहले आफूले अहिले छोराछोरी सदरमुकाम हेटौंडामा राखेर क्याम्पस पढाएको र घरमा सीडीएमए फोन राखेको सुनाए। उनले रेशमखेतीका लागि आफ्नो अन्न फल्ने ५ कट्ठा जमिनमा किम्बु खेती गरेको बताए। रेशमकीराले खाने किम्बुको पातका लागि अहिले जग्गामा अन्नको साटो किम्बु रोप्ने किसान परिवार बढ्न थालेका छन्। सरिखेत- २ पिप्ले, ३ झिल्कीनी र ४ कुंडुलेमा रेशमखेती भइरहेको छ। ६५ घरपरिवारले रेशमखेती गर्न जग्गामा किम्बु लगाएका छन्। ३५ घरपरिवारले रेशमखेती नै गरिरहेका छन्। गाविसका ६५ परिवारले १५ बिघा जग्गामा किम्बु रोपेका छन्। सरिखेतका २२ परिवारले २०६३ देखि रेशमको व्यावसायिक खेती सुरु गरेका हुन्। २०६१ सालमा जेएमसी नेपालले उपलब्ध गराएको किम्बुको बिरुवा हुर्काएर किसानले रेशमखेती गर्न थालेका हुन्। अहिले खेती गर्नेको सङ्ख्या बढ्न थालेको छ। गाउंलेले खेती पर््रवर्द्धन र विकासका लागि सूर्योदय रेशम कृषक सहकारी नै गठन गरेका छन्। सहकारीले रेशमको अण्डा ल्याउने र बिक्री वितरणसम्मको व्यवस्थापन मिलाउने गर्छ। किसानले हरेकपटक लगभग १० हजार आम्दानी गर्ने गर्छन्। सूर्योदय रेशम कृषक सहकारी संस्थाका अध्यक्ष सानुकान्छा योञ्जनका अनुसार वर्षा लगभग हरेक किसानले ५० हजार रुपैयांबराबर रकम रेशमखेतीबाट आम्दानी गर्ने गर्छन्।
किम्बुको पात पलाउने आधारमा वर्षा चारपटक रेशमको खेती हुन्छ। चैत, जेठ, भदौ र कात्तिक महिना रेशमखेतीको लागि उपयुक्त मौसम रहेको प्राविधिक सहयोग गर्दै आएको नेपाल रेशम सङ्घका रेशम प्राविधिक तेजकुमार श्रेष्ठले बताए।
किम्बुको पालुवा हाल्ने समय चैत महिना रेशमखेती सबैभन्दा बढी फस्टाउने उनले बताए।
रेशम विकास शाखा खोपासी काठमाडौंबाट रेशमको अण्डा ल्याएर सहकारीको साना कीरापालन घरमा राखिन्छ र दुइ चरण पूरा गरेपछि किसानहरूलाई हस्तान्तरण गरिन्छ। किसानले ठूलो कीरापालन घरमा तीन चरण पूरा गरेपछि तयार भएको ककुन (धागो बन्नुपूर्व गुजुल्टो) बिक्री गर्ने गरिन्छ। करिब १० दिन साना कीरापालन घरमा राखेर लार्भा अवस्थाको भएपछि किसानको हेरचार घर -ठूलो कीरापालन घर) मा लैजाने गरिन्छ। किम्बुको पात खुवाएर एक हप्ता राखेपछि रेशमकीराले र्याल काढेर आफ्नो शरीर वरपरबाट बेरेर कोकुन तयार पार्छ। रेशम प्राविधिक श्रेष्ठका अनुसार कोकुन किसानको घरैबाट प्रतिकिलो दुइ सय २५ रुपैयांसम्म बिक्री हुने गरेको छ।
रेशमखेतीका लागि प्लान नेपाल मकवानपुरले आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोग उपलब्ध गराएको छ। नेपाल रेशम सङ्घमार्फ् प्लानले सहयोग उपलब्ध गराएको हो। प्लान नेपाल मकवानपुरका कुश थापाले रेशमखेतीका लागि प्लानले साना कीरापालन घर तथा ठूला कीरापालन घर निर्माण,
बिरूवा तथा उपकरण र तालिममा सहयोग गरिएको बताए। प्लान नेपालको सहयोगमा नेपाल रेशम सङ्घले सरिखेतसहित मकवानपुरको निबुवाटार, भीमफेदी, बुढीचौर र कोगटे
गाविसमा पनि रेशमखेतीमा सहयोग गरेको छ।
पश्चिम मकवानपुरको सरिखेत गाउं विकास समितिमा रेशमखेतीबाट स्थानीय बासिन्दाले ठूलो प्रगति गरेका छन्।
अन्नबालीबाट जीवन धान्न हम्मेहम्मे परेका स्थानीयवासीको अहिले जीवनशैलीमा नै परिवर्तन आएको छ। खान, लगाउन र चार्डपर्व मान्न ऋण काढ्नुपर्ने समस्या मात्रै टरेको छैन सरिखेतवासीको। अहिले उनीहरूले नयां घर बनाएका छन्। गाउंभरि सेताम्मे जस्ताले छाएको घर देखिन्छ। बालबालिकालाई शहरमा राखेर पढाउन सकेका छन्। घरघरमा सीडीएमए फोन पनि राखेका छन् उनीहरूले। रेशमखेतीले उनीहरूको आधारभूत आवश्यकता त पूरा गरेको छ नै सुविधाहरूको समेत उपभोग गर्न पाएका छन्। हिजोआज त उनीहरूले गाउंकै सहकारीमा बचतसमेत गर्न थालेका छन्। "रेशमखेती नगरेको भए पैसा खेलाउन पाइन्नथ्यो। चाड मनाउन र छोराछोरी पढाउन ऋण काढ्नुपथ्र्यो।" ६६ वर्षो ग·ाबहादुर शाहले भने- दुःखको बेलामा यसले औंधी काम दिएको छ।
स्थानीय दीलिपकुमार शाहले आफूले अहिले छोराछोरी सदरमुकाम हेटौंडामा राखेर क्याम्पस पढाएको र घरमा सीडीएमए फोन राखेको सुनाए। उनले रेशमखेतीका लागि आफ्नो अन्न फल्ने ५ कट्ठा जमिनमा किम्बु खेती गरेको बताए। रेशमकीराले खाने किम्बुको पातका लागि अहिले जग्गामा अन्नको साटो किम्बु रोप्ने किसान परिवार बढ्न थालेका छन्। सरिखेत- २ पिप्ले, ३ झिल्कीनी र ४ कुंडुलेमा रेशमखेती भइरहेको छ। ६५ घरपरिवारले रेशमखेती गर्न जग्गामा किम्बु लगाएका छन्। ३५ घरपरिवारले रेशमखेती नै गरिरहेका छन्। गाविसका ६५ परिवारले १५ बिघा जग्गामा किम्बु रोपेका छन्। सरिखेतका २२ परिवारले २०६३ देखि रेशमको व्यावसायिक खेती सुरु गरेका हुन्। २०६१ सालमा जेएमसी नेपालले उपलब्ध गराएको किम्बुको बिरुवा हुर्काएर किसानले रेशमखेती गर्न थालेका हुन्। अहिले खेती गर्नेको सङ्ख्या बढ्न थालेको छ। गाउंलेले खेती पर््रवर्द्धन र विकासका लागि सूर्योदय रेशम कृषक सहकारी नै गठन गरेका छन्। सहकारीले रेशमको अण्डा ल्याउने र बिक्री वितरणसम्मको व्यवस्थापन मिलाउने गर्छ। किसानले हरेकपटक लगभग १० हजार आम्दानी गर्ने गर्छन्। सूर्योदय रेशम कृषक सहकारी संस्थाका अध्यक्ष सानुकान्छा योञ्जनका अनुसार वर्षा लगभग हरेक किसानले ५० हजार रुपैयांबराबर रकम रेशमखेतीबाट आम्दानी गर्ने गर्छन्।
किम्बुको पात पलाउने आधारमा वर्षा चारपटक रेशमको खेती हुन्छ। चैत, जेठ, भदौ र कात्तिक महिना रेशमखेतीको लागि उपयुक्त मौसम रहेको प्राविधिक सहयोग गर्दै आएको नेपाल रेशम सङ्घका रेशम प्राविधिक तेजकुमार श्रेष्ठले बताए।
किम्बुको पालुवा हाल्ने समय चैत महिना रेशमखेती सबैभन्दा बढी फस्टाउने उनले बताए।
रेशम विकास शाखा खोपासी काठमाडौंबाट रेशमको अण्डा ल्याएर सहकारीको साना कीरापालन घरमा राखिन्छ र दुइ चरण पूरा गरेपछि किसानहरूलाई हस्तान्तरण गरिन्छ। किसानले ठूलो कीरापालन घरमा तीन चरण पूरा गरेपछि तयार भएको ककुन (धागो बन्नुपूर्व गुजुल्टो) बिक्री गर्ने गरिन्छ। करिब १० दिन साना कीरापालन घरमा राखेर लार्भा अवस्थाको भएपछि किसानको हेरचार घर -ठूलो कीरापालन घर) मा लैजाने गरिन्छ। किम्बुको पात खुवाएर एक हप्ता राखेपछि रेशमकीराले र्याल काढेर आफ्नो शरीर वरपरबाट बेरेर कोकुन तयार पार्छ। रेशम प्राविधिक श्रेष्ठका अनुसार कोकुन किसानको घरैबाट प्रतिकिलो दुइ सय २५ रुपैयांसम्म बिक्री हुने गरेको छ।
रेशमखेतीका लागि प्लान नेपाल मकवानपुरले आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोग उपलब्ध गराएको छ। नेपाल रेशम सङ्घमार्फ् प्लानले सहयोग उपलब्ध गराएको हो। प्लान नेपाल मकवानपुरका कुश थापाले रेशमखेतीका लागि प्लानले साना कीरापालन घर तथा ठूला कीरापालन घर निर्माण,
बिरूवा तथा उपकरण र तालिममा सहयोग गरिएको बताए। प्लान नेपालको सहयोगमा नेपाल रेशम सङ्घले सरिखेतसहित मकवानपुरको निबुवाटार, भीमफेदी, बुढीचौर र कोगटे
गाविसमा पनि रेशमखेतीमा सहयोग गरेको छ।
