-के- के शर्मा-
ए. माओवादीले ६ दिनको आमहडताल फिर्ता लिएपछि विभिन्न कोणबाट जे-जस्ता टिका-टिप्पणी भए पनि त्यस आम हडतालमा माओवादी कार्यकर्ताद्वारा देखाइएको सभ्य, शालीन, शान्त र भद्र विशाल जनसागरको संयमता र अनुशासनले सबै पक्षबाट वाहवाही पाएकै हो। यद्यपि जनता अब आमहडतालको पक्षमा छैन भन्ने मनोभाव बुझेर होस् या विभिन्न क्षेत्रबाट परेको दबाबमा परेर होस्, माओवादी नेतृत्व वर्गले गरेको निर्णयबाट कार्यकर्ताहरूमा निराशा र आक्रोश हुनु स्वाभाविकै हो। तर माओवादी नेतृत्वले लिएको त्यो निर्णयले देशमा दूरगामी सकारात्मक सन्देश दिनेछ। आमहडताल फिर्ताको निर्णयले के देखाउंछ भने माओवादी जनताप्रति जिम्मेवार छ। शान्ति र संविधानप्रति मात्र नभएर ऊ आफूलाई लोकतान्त्रिक मूल्य र मान्यताप्रति रूपान्तरण गरिरहेको छ भन्ने ज्वलन्त उदाहरण हुन् उसका पछिल्ला निर्णयहरू।
१०/१० वर्षम्म जङगलमा बसेर जनयुद्ध सञ्चालन गरेको दलले तीन वर्षभत्र आफूलाई कति रूपान्तरण गरिसक्यो भन्ने तथ्य हिमाल खबर पत्रिकाले गरेको राष्ट्रिय र्सर्वेक्षण २०६७ बाट स्पष्ट हुन्छ। माओवादीहरू रूपान्तरित भएको देख्न नचाहने शक्तिहरू उसको उछित्तो काढेर उसलाई फेरि हिंसक बनाउन उद्धत देखिन्छन्, यद्यपि माओवादी नेतृत्वले यो कुरा राम्ररी बुझेको छ।
काङ्ग्रेस र एमालेको नेतृत्व वर्गले आफनो विगत सम्झेर रूपान्तरण हुन खोजेको माओवादीलाई बिच्काएर देशमा शान्ति र संविधान कसरी स्थापना गर्न सकिन्छ भन्ने बुझनु अति जरुरी छ। आखिरमा अहिलेको सङ्क्रमणकालको अवस्थाबाट देशलाई त्राण दिलाउन माओवादी, काङ्ग्रेस र एमालेबीच सहकार्य, सहमति र एकताले मात्र संभव छ। नत्रभने यस देशको जनताले फेरि कति वर्षम्म शान्ति र संविधानको लागि लड्नुपर्ने हो, अनुमान गर्न गार्हो छ। संसारले देखेको र अनुभव गरेकै हो कि राजनीतिक शून्यता र जटिलताको मलजलबाटै अधिनायकवादको जन्म हुन्छ।
राष्ट्रिय सहमतिको सरकार अहिलेको आवश्यकता हो भन्ने सबैको ठम्याइ हो। विभिन्न लेखहरूमार्फ् विद्वान् स्तम्भकारहरूले आफनो रचनामार्फ् लेखिसकेका छन् कि अहिलेको अवस्थाको मुख्य बाधक नै माधवकुमार नेपाल हुन् तर उनी कसैको कुरा सुन्न तयार छैनन्। माओवादीको लचिलोपनलाई उनले आफनो विजय ठानेका छन् जस्तो लाग्छ। तर उनी आफैं चेपुवामा परेका छन् र जथाभावी बोल्दै हिंडेका छन्। जसको पछिल्लो उदाहरण उनकै शब्दमा "संविधानसभा मैले चाहेकै थिइनं, त्यो त मात्र माओवादीलाई फकाउनको लागि म तयार भएको हो।" योभन्दा गैरजिम्मेवार अभिव्यक्ति एउटा देशको प्रधानमन्त्रीको अरू के हुन सक्छ - सेना समायोजनको अवधि, त्यसको पुनःस्थापना, वाइसिएल भङगजस्ता विषयहरूमा माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले गत हप्ता नै स्पष्ट प्रतिबद्धता व्यक्त गरिसकेका छन् र आप\mनै नेतृत्वमा सरकार गठन हुनर्ुपर्छ भन्ने अडानबाट पनि पछि हटिसकेका छन्। यत्रो लचकता अपनाउंदा पनि सत्ता पक्षका दलहरू यदि उसलाई अझै गलाउने, रिङ्टाउने, लाचार पार्ने मनस्थितिबाट माथि उठ्न सकेनन् भने त्यो सत्ता पक्षका दलहरूको लागि ठूलो विडम्बना हुनेछ।
के भोलि संविधानसभा निष्त्रिmय भएमा या विघटन भएमा नेपाली काङ्ग्रेस, एमाले र अरू दलहरूको साथै मधेसवादी दलहरूले आफूलाई दोषबाट मुक्त गराउन सक्छन् - गणतन्त्र, सङ्घीयता, धर्म निरपेक्ष्ँता सबैभन्दा ज्यादा कसलाई चाहिएको छ - चाहिएको छ- मधेसवासीलार्इर्र् जनजातिलाई, दलितलाई, सीमान्तकृत वर्गलाई। ढिलोचांडँे यदि संविधानसभाको म्याद नबढाइए, यी सबै वर्गका मानिसहरू माओवादी कित्तामा आउंछन्, त्यसपछिको अवस्था काङ्ग्रेस र एमालेको लागि ज्यादै दयनीय हुनेछ। १० प्रतिशत अभिजात्य वर्गले शासन सत्तालाई आफनो रखेल बनाएर देशको उन्नति र प्रगति कुनै हालतमा हुनेछैन।
माओवादी होस्, या काङ्ग्रेस होस्, या एमाले होस्, जनताले चाहेको शान्ति, संविधान र राष्ट्रको प्रगति हो। व्रि्रोही दललाई नागरिक दलमा रूपान्तरण गर्नका लागि सत्ताधारी दलको ठूलो भूमिका हुन्छ तर माओवादी रूपान्तरण भएको सत्ता पक्षलाई किन पचिरहेको छैन - यो सबै बौद्धिक वर्ग र नागरिक समाजले चिन्तन र मनन गर्ने कुरा हो। केही राजनैतिक विश्लेषकहरू जस्तै ः डँ. लोकराज बराल, डा. सुरेन्द्र के.सी., कानुनविद् काशीराज दाहाल, राजनैतिक विश्लेषक सि.के.लालजस्ता व्यक्तित्वहरूले विभिन्न अन्तर्वार्तामार्फ् स्पष्ट भन्नुभएको छ कि संसारमा कुनै पनि व्रि्रोही शक्ति यति चांडो रूपान्तरण भएको हामी पाउंदैनौं जति माओवादीले तीन वर्षो छोटो अवधिमा आफूलाई रूपान्तरण गरेर देखाएको छ।
जनताको मनोकामना पूरा गर्ने अझै झिनो आशा यदि कुनै दलमाथि छ भने, त्यो माओवादी नै हो। त्यसैले खबरदार छ माओवादी नेतृत्वलाई- जनताको झिनो आशामा तुषारापात नहोस्। माओवादी नेतृत्व कहीं एमालेकरण पो हुने हो कि भन्ने चिन्ता र चासो अधिकांश नेपालीलाई छ। अझै धेरै बांकी छ माओवादीले आफूलाई सुधार्न। युद्धकालीन धङ्धङीबाट अझै पनि यसका कार्यकर्ता मात्र होइनन्, नेताहरू पनि अछुतो रहन सकेका छैनन्। यिनीहरूको एउटा ठूलो मनोविकार के छ भने - जसलाई पनि सामन्ती भनिदिने। कति दुःख-कष्ट गरेर कसैले आफनो कर्मद्वारा जायज्यथा -धन-सम्पत्ति) सड्ढलन गरेको हुन्छ। उनिहरूलाई सजिलो छ - यो सामन्ती हो भनिदिन। माओवादी केन्द्रीय नेतृत्वको जुन पहिचान छ, त्यसलाई बर्बाद गर्न तल्लीन छन् यस दलका जिल्लास्तरका कार्यकर्ताहरू। आफू कर्म गर्न नजान्ने, क्षमता वृद्धि गरेर आफनो पहिचान बनाउनुभन्दा डर, त्रास, धम्की दिने र पैसा असुल्ने। जनताको मन जित्नुको सट्टामा यिनीहरू जनतालाई दुःख दिनमै उद्धत देखिन्छन्।
प्रसङग बारा/पर्साका माओवादीको
यस जिल्लामा माओवादी कार्यकर्ता वा जिल्लास्तरीय नेताहरूले व्यापारी, उद्योगी, पेशाकर्मी, मध्यम वर्गीय र निम्न मध्यम वर्गीय जनतालाई सार्है दुःख दिएका छन्। यिनीहरूले यो बुझनु ज्यादै जरुरी छ कि मध्यम वर्ग र निम्न मध्यम वर्गको सहयोग र र्समर्थनबिना यिनीहरूहरूले भोलिका दिनमा चुनावमा कसरी भाग लिनेछन् - कुनै म्यागजिन पठाइदियो या पत्रिका पठाइदियो, अनि यति पैसा दिनुपर्यो भनेर हैकम जमायो या धम्कीको भाषा प्रयोग गर्यो, नत्रभने चिठ्ठीमा तोकेर यति पैसा दिनुपर्यो। कल्पना गरौ न यिनीहरूले आयोजना गरेको कार्यक्रममा कुनै पनि बौद्धिक वर्ग या नागरिक समाजका गण्यमान्य व्यक्ति आउन चाहंदैनन, आखिर किन - यसको समीक्षा र मूल्याङ्कन यहांको नेतृत्वले गर्नुपर्ने हो कि होइन - जनतालाई अब तर्साएर, धम्क्याएर जित्न सकिंदैन। जनताको मन जित्न आचरण र व्यवहार परिवर्तन गर्नर्ुगर्छ। वर्ग सङ्र्घष्ाको अलाप लगाएर मात्र परिवर्तन आउंदैन, जबसम्म त्यस सङघर्षप्रणेताहरूले आफनो दृष्टिकोण, दृश्यावलोकन, आचरण र व्यवहार परिवर्तन गर्दैनन्।
त्यसकारण पर्साका माओवादीहरूलाई सल्लाह छ- नागरिक दल बनेर जनताको मन-मष्तिस्क जित्नर्ुपर्छ धम्क्याएर होइन, धम्क्याएर सकिन्न पनि। अरू राजनैतिक दलहरू पनि त छन् यस जिल्लामा, खोइ उनीहरूले जनतालाई अनावश्यक दुःख दिएको - अरू राजनैतिक दलका राम्रा पक्षलाई आत्मसात गर्नु ठूलो लोकतान्त्रिक अभ्यास हो।
विश्वास छ आउने दिनमा माओवादीले केन्द्रमा मात्र होइन, जिल्ला जिल्लामा आफूलाई रूपान्तरण गरेर उदाहरणीय बन्नेछ। जांदा जांदै ः
सिद्धचरण श्रेष्ठको एक पङ्क्ति-
"उठ्न छ गाह्रो गिर्न छ सजिलो गिर्नु मैले हुन्न,
राम्रो प्यारो लाग्दैमा विष मैले पिउनु हुन्न।"
ए. माओवादीले ६ दिनको आमहडताल फिर्ता लिएपछि विभिन्न कोणबाट जे-जस्ता टिका-टिप्पणी भए पनि त्यस आम हडतालमा माओवादी कार्यकर्ताद्वारा देखाइएको सभ्य, शालीन, शान्त र भद्र विशाल जनसागरको संयमता र अनुशासनले सबै पक्षबाट वाहवाही पाएकै हो। यद्यपि जनता अब आमहडतालको पक्षमा छैन भन्ने मनोभाव बुझेर होस् या विभिन्न क्षेत्रबाट परेको दबाबमा परेर होस्, माओवादी नेतृत्व वर्गले गरेको निर्णयबाट कार्यकर्ताहरूमा निराशा र आक्रोश हुनु स्वाभाविकै हो। तर माओवादी नेतृत्वले लिएको त्यो निर्णयले देशमा दूरगामी सकारात्मक सन्देश दिनेछ। आमहडताल फिर्ताको निर्णयले के देखाउंछ भने माओवादी जनताप्रति जिम्मेवार छ। शान्ति र संविधानप्रति मात्र नभएर ऊ आफूलाई लोकतान्त्रिक मूल्य र मान्यताप्रति रूपान्तरण गरिरहेको छ भन्ने ज्वलन्त उदाहरण हुन् उसका पछिल्ला निर्णयहरू।
१०/१० वर्षम्म जङगलमा बसेर जनयुद्ध सञ्चालन गरेको दलले तीन वर्षभत्र आफूलाई कति रूपान्तरण गरिसक्यो भन्ने तथ्य हिमाल खबर पत्रिकाले गरेको राष्ट्रिय र्सर्वेक्षण २०६७ बाट स्पष्ट हुन्छ। माओवादीहरू रूपान्तरित भएको देख्न नचाहने शक्तिहरू उसको उछित्तो काढेर उसलाई फेरि हिंसक बनाउन उद्धत देखिन्छन्, यद्यपि माओवादी नेतृत्वले यो कुरा राम्ररी बुझेको छ।
काङ्ग्रेस र एमालेको नेतृत्व वर्गले आफनो विगत सम्झेर रूपान्तरण हुन खोजेको माओवादीलाई बिच्काएर देशमा शान्ति र संविधान कसरी स्थापना गर्न सकिन्छ भन्ने बुझनु अति जरुरी छ। आखिरमा अहिलेको सङ्क्रमणकालको अवस्थाबाट देशलाई त्राण दिलाउन माओवादी, काङ्ग्रेस र एमालेबीच सहकार्य, सहमति र एकताले मात्र संभव छ। नत्रभने यस देशको जनताले फेरि कति वर्षम्म शान्ति र संविधानको लागि लड्नुपर्ने हो, अनुमान गर्न गार्हो छ। संसारले देखेको र अनुभव गरेकै हो कि राजनीतिक शून्यता र जटिलताको मलजलबाटै अधिनायकवादको जन्म हुन्छ।
राष्ट्रिय सहमतिको सरकार अहिलेको आवश्यकता हो भन्ने सबैको ठम्याइ हो। विभिन्न लेखहरूमार्फ् विद्वान् स्तम्भकारहरूले आफनो रचनामार्फ् लेखिसकेका छन् कि अहिलेको अवस्थाको मुख्य बाधक नै माधवकुमार नेपाल हुन् तर उनी कसैको कुरा सुन्न तयार छैनन्। माओवादीको लचिलोपनलाई उनले आफनो विजय ठानेका छन् जस्तो लाग्छ। तर उनी आफैं चेपुवामा परेका छन् र जथाभावी बोल्दै हिंडेका छन्। जसको पछिल्लो उदाहरण उनकै शब्दमा "संविधानसभा मैले चाहेकै थिइनं, त्यो त मात्र माओवादीलाई फकाउनको लागि म तयार भएको हो।" योभन्दा गैरजिम्मेवार अभिव्यक्ति एउटा देशको प्रधानमन्त्रीको अरू के हुन सक्छ - सेना समायोजनको अवधि, त्यसको पुनःस्थापना, वाइसिएल भङगजस्ता विषयहरूमा माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले गत हप्ता नै स्पष्ट प्रतिबद्धता व्यक्त गरिसकेका छन् र आप\mनै नेतृत्वमा सरकार गठन हुनर्ुपर्छ भन्ने अडानबाट पनि पछि हटिसकेका छन्। यत्रो लचकता अपनाउंदा पनि सत्ता पक्षका दलहरू यदि उसलाई अझै गलाउने, रिङ्टाउने, लाचार पार्ने मनस्थितिबाट माथि उठ्न सकेनन् भने त्यो सत्ता पक्षका दलहरूको लागि ठूलो विडम्बना हुनेछ।
के भोलि संविधानसभा निष्त्रिmय भएमा या विघटन भएमा नेपाली काङ्ग्रेस, एमाले र अरू दलहरूको साथै मधेसवादी दलहरूले आफूलाई दोषबाट मुक्त गराउन सक्छन् - गणतन्त्र, सङ्घीयता, धर्म निरपेक्ष्ँता सबैभन्दा ज्यादा कसलाई चाहिएको छ - चाहिएको छ- मधेसवासीलार्इर्र् जनजातिलाई, दलितलाई, सीमान्तकृत वर्गलाई। ढिलोचांडँे यदि संविधानसभाको म्याद नबढाइए, यी सबै वर्गका मानिसहरू माओवादी कित्तामा आउंछन्, त्यसपछिको अवस्था काङ्ग्रेस र एमालेको लागि ज्यादै दयनीय हुनेछ। १० प्रतिशत अभिजात्य वर्गले शासन सत्तालाई आफनो रखेल बनाएर देशको उन्नति र प्रगति कुनै हालतमा हुनेछैन।
माओवादी होस्, या काङ्ग्रेस होस्, या एमाले होस्, जनताले चाहेको शान्ति, संविधान र राष्ट्रको प्रगति हो। व्रि्रोही दललाई नागरिक दलमा रूपान्तरण गर्नका लागि सत्ताधारी दलको ठूलो भूमिका हुन्छ तर माओवादी रूपान्तरण भएको सत्ता पक्षलाई किन पचिरहेको छैन - यो सबै बौद्धिक वर्ग र नागरिक समाजले चिन्तन र मनन गर्ने कुरा हो। केही राजनैतिक विश्लेषकहरू जस्तै ः डँ. लोकराज बराल, डा. सुरेन्द्र के.सी., कानुनविद् काशीराज दाहाल, राजनैतिक विश्लेषक सि.के.लालजस्ता व्यक्तित्वहरूले विभिन्न अन्तर्वार्तामार्फ् स्पष्ट भन्नुभएको छ कि संसारमा कुनै पनि व्रि्रोही शक्ति यति चांडो रूपान्तरण भएको हामी पाउंदैनौं जति माओवादीले तीन वर्षो छोटो अवधिमा आफूलाई रूपान्तरण गरेर देखाएको छ।
जनताको मनोकामना पूरा गर्ने अझै झिनो आशा यदि कुनै दलमाथि छ भने, त्यो माओवादी नै हो। त्यसैले खबरदार छ माओवादी नेतृत्वलाई- जनताको झिनो आशामा तुषारापात नहोस्। माओवादी नेतृत्व कहीं एमालेकरण पो हुने हो कि भन्ने चिन्ता र चासो अधिकांश नेपालीलाई छ। अझै धेरै बांकी छ माओवादीले आफूलाई सुधार्न। युद्धकालीन धङ्धङीबाट अझै पनि यसका कार्यकर्ता मात्र होइनन्, नेताहरू पनि अछुतो रहन सकेका छैनन्। यिनीहरूको एउटा ठूलो मनोविकार के छ भने - जसलाई पनि सामन्ती भनिदिने। कति दुःख-कष्ट गरेर कसैले आफनो कर्मद्वारा जायज्यथा -धन-सम्पत्ति) सड्ढलन गरेको हुन्छ। उनिहरूलाई सजिलो छ - यो सामन्ती हो भनिदिन। माओवादी केन्द्रीय नेतृत्वको जुन पहिचान छ, त्यसलाई बर्बाद गर्न तल्लीन छन् यस दलका जिल्लास्तरका कार्यकर्ताहरू। आफू कर्म गर्न नजान्ने, क्षमता वृद्धि गरेर आफनो पहिचान बनाउनुभन्दा डर, त्रास, धम्की दिने र पैसा असुल्ने। जनताको मन जित्नुको सट्टामा यिनीहरू जनतालाई दुःख दिनमै उद्धत देखिन्छन्।
प्रसङग बारा/पर्साका माओवादीको
यस जिल्लामा माओवादी कार्यकर्ता वा जिल्लास्तरीय नेताहरूले व्यापारी, उद्योगी, पेशाकर्मी, मध्यम वर्गीय र निम्न मध्यम वर्गीय जनतालाई सार्है दुःख दिएका छन्। यिनीहरूले यो बुझनु ज्यादै जरुरी छ कि मध्यम वर्ग र निम्न मध्यम वर्गको सहयोग र र्समर्थनबिना यिनीहरूहरूले भोलिका दिनमा चुनावमा कसरी भाग लिनेछन् - कुनै म्यागजिन पठाइदियो या पत्रिका पठाइदियो, अनि यति पैसा दिनुपर्यो भनेर हैकम जमायो या धम्कीको भाषा प्रयोग गर्यो, नत्रभने चिठ्ठीमा तोकेर यति पैसा दिनुपर्यो। कल्पना गरौ न यिनीहरूले आयोजना गरेको कार्यक्रममा कुनै पनि बौद्धिक वर्ग या नागरिक समाजका गण्यमान्य व्यक्ति आउन चाहंदैनन, आखिर किन - यसको समीक्षा र मूल्याङ्कन यहांको नेतृत्वले गर्नुपर्ने हो कि होइन - जनतालाई अब तर्साएर, धम्क्याएर जित्न सकिंदैन। जनताको मन जित्न आचरण र व्यवहार परिवर्तन गर्नर्ुगर्छ। वर्ग सङ्र्घष्ाको अलाप लगाएर मात्र परिवर्तन आउंदैन, जबसम्म त्यस सङघर्षप्रणेताहरूले आफनो दृष्टिकोण, दृश्यावलोकन, आचरण र व्यवहार परिवर्तन गर्दैनन्।
त्यसकारण पर्साका माओवादीहरूलाई सल्लाह छ- नागरिक दल बनेर जनताको मन-मष्तिस्क जित्नर्ुपर्छ धम्क्याएर होइन, धम्क्याएर सकिन्न पनि। अरू राजनैतिक दलहरू पनि त छन् यस जिल्लामा, खोइ उनीहरूले जनतालाई अनावश्यक दुःख दिएको - अरू राजनैतिक दलका राम्रा पक्षलाई आत्मसात गर्नु ठूलो लोकतान्त्रिक अभ्यास हो।
विश्वास छ आउने दिनमा माओवादीले केन्द्रमा मात्र होइन, जिल्ला जिल्लामा आफूलाई रूपान्तरण गरेर उदाहरणीय बन्नेछ। जांदा जांदै ः
सिद्धचरण श्रेष्ठको एक पङ्क्ति-
"उठ्न छ गाह्रो गिर्न छ सजिलो गिर्नु मैले हुन्न,
राम्रो प्यारो लाग्दैमा विष मैले पिउनु हुन्न।"
